.

Ελλάδα

Περιφέρεια : Δυτική Μακεδονία
Νομός : Γρεβενών

Νομός Γρεβενών

Η Μονή Ζάβορδας είναι ανδρικό μοναστήρι, δίπλα στο χωριό Παναγία Γρεβενών, σε απόσταση περίπου 60χλμ. από την πόλη των Γρεβενών, και μέχρι πρόσφατα διατηρούσε το άβατο, όπως το όρισε ο ιδρυτής της Όσιος Νικάνωρ· είναι επίσης γνωστή και ως μονή του Οσίου Νικάνορος. Χτίστηκε το 1534 από τον όσιο Νικάνορα, ο οποίος καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη και υπήρξε εξέχουσα ασκητική μορφή στο μακεδονικό χώρο.[1]

Περιγραφή

Η μονή παρουσιάζει εικόνα μικρού κάστρου, καθώς η κατασκευή του είναι φρουριακή με πολεμίστρες, ζεματίστρα πάνω από την πύλη του και παρατηρητήριο, για να προστατεύεται από τους επιδρομείς. Είναι κτισμένη σε πρόβουνο τους όρους Καλλίστρατου στην αριστερή όχθη του Αλιάκμονα, σε ύψος περίπου 150μ. από τη βάση του, που στην κοίτη του κυλάει ορμητικά τα νερά του ο Αλιάκμων και το αποσπά από αυτό βρέχοντάς το από τις τρεις πλευρές του με αποτέλεσμα να το μεταβάλλει σε μια μικρή χερσόνησο. Στα νοτιανατολικά του μοναστηριού βρίσκεται «πόρος», πέρασμα του ποταμού, το οποίο είναι σε χρήση τρεις μήνες το χρόνο. Τον υπόλοιπο χρόνο, που το ποτάμι είναι αδιάβατο, οι μοναχοί χρησιμοποιούσαν εναέριο καλώδιο, σε ένα σημείο στα βορειοδυτικά της μονής όπου οι όχθες του ποταμού πλησιάζουν, για να περνούν απέναντι ζώα και ανθρώπους, δραστηριότητα που αποτελούσε σημαντική οικονομική ενίσχυση της μονής.
Ιστορικές αναφορές

Η αίγλη της συνετέλεσε στο να ανυψωθεί σε σταυροπηγιακή. Εκκλησιαστικά υπαγόταν ως το 1715 στο Πατριαρχείο Ιπεκίου (Πετς), ενώ από το 1767 υπάγεται στη Μητρόπολη των Γρεβενών. Η Ζάβορδα συγκαταλέγεται στις λίγες μονές που κατόρθωσε να διαφυλάξει τους καλλιτεχνικούς της θησαυρούς. Έτσι, πλούσια είναι η συλλογή της σε βυζαντινά κειμήλια, πολλές εικόνες, τιμαλφή, χειρόγραφα,[2] χρυσοκεντήματα (επιτάφιος του 1588),[3] άμφια, παλαιές εκδόσεις, τίμια λείψανα και άλλα.[4] Δεν απέφυγε, ωστόσο τον «τραυματισμό», όπως και τα άλλα θρησκευτικά μνημεία της περιοχής, από το μεγάλο σεισμό στις 13η Μαρτίου 1995.

Στον κώδικα Ζάβορδα σημειώνονται ως χριστιανικά, στα 1692, χωριά που αργότερα, ως την ανταλλαγή των πληθυσμών, είναι γνωστά ως αμιγή μουσουλμανικά, όπως το Βέντζι, οι Αγαλαίοι, η Τόριτσα, η Πηγαδίτσα, ο Νισινίκος και το Γκομπλάρ.[5] Κώδικες μοναδικής ιστορικής σημασίας, όπως το Λεξικό του οικουμενικού πατριάρχη Φωτίου.

Ακμή της Μονής

Χάρη στη ισχυρή προσωπικότητα του κτήτορα, η μονή αναπτύχθηκε αμέσως και έφθασε σε ακμή όσο ελάχιστες μονές στη Μακεδονία. Απέκτησε και διαχειρίζονταν μεγάλη κτηματική και κτηνοτροφική περιουσία και αποτέλεσε το σημαντικότερο οικονομικό και κοινωνικό παράγοντα της περιοχής.[6] Ακόμα οι Βαλαάδες (εξισλαμισμένοι ελληνόφωνοι κάτοικοι των Χασίων), διατηρούσαν κάποια επαφή με τη χριστιανική θρησκεία μέσω της μονής Ζάβορδας, αφού συχνά αφιέρωναν γελάδια και βόδια και περιέφεραν την εικόνα της Μεταμορφώσεως σε περιπτώσεις επιζωοτίας.[7]

Όταν έπεφτε στην χώρα τους βαρύ θανατικό, έστελναν κι έφερναν το λείψανο του Αγίου Νικάνορα και αφιέρωναν στο ξακουστό μοναστήρι της Ζάβορδας κάλτσες, γελάδια και βόδια. Στα 1917 μάλιστα που η «ισπανική γρίπη» είχε κάνει θραύση στην Μακεδονία και τα θύματά της ήταν αμέτρητα, έγινε περιφορά της εικόνας. Και τότε οι Βαλαάδες σαν όλους τους χτυπημένους από την αρρώστια χριστιανούς, έσπευσαν να προσκυνήσουν τη φημισμένη εικόνα με τη ελπίδα στην δύναμη της για την εξουδετέρωση του θανατικού. Δέχτηκαν ακόμα να τους ραντίσει με αγίασμα, να τους θυμιατίσει και να τους ευλογήσει ο ιερωμένος που την μετέφερε. Επίσης οι γυναίκες των Βαλαάδων ζύμωναν και ετοίμαζαν το κάθε καρβέλι, τον σταύρωναν.[8]

Έθιμο που διατηρήθηκε ως τις μέρες μας είναι η περιφορά της εικόνας και των λειψάνων του Οσίου Νικάνορος (με ειδικά μουλάρια με μεγάλα κουδούνια) μια φορά το χρόνο στα χωριά της περιοχής. Η περιφορά αυτή είχε χαρακτήρα πανηγυρικό και αποτελούσε το γεγονός της χρονιάς, η συνοδεία δε κατέλυε στα χωριά που επισκεπτόταν επί μέρες και όλοι έδιναν στο μέτρο του δυνατού χρήματα ή αγροτικά προϊόντα για το μοναστήρι.
Το καθολικό της Ζάβορδας

Το καθολικό περιβάλλεται από τις τρεις πλευρές με διώροφα και τριώροφα κτίρια. Χαρακτηριστική μορφή είναι ο μεγάλος σκεπαστός εξώστης (ο επονομαζόμενος «λάντζα») κατασκευασμένος στη θέση με την καλύτερη θέα στο ποτάμι, ο οποίος εμφανίζεται και στην διαθήκη του κτήτορα «… οι μοναχοί… και μη καθεζέσθωσαν όλην την ημέραν επί την λόντζαν…». Ακόμη διακρίνονται οι χώροι της Τράπεζας, της οποίας οι τοιχογραφίες είναι ακόμη επιχρισμένες, του μαγκιπείου (Φούρνου), του ηγουμενείου και των λοιπών κελιών και χώρων της μονής. Κατασκευασμένο πάνω σε παλιότερο, άγνωστης χρονολογίας, ερείπιο, το καθολικό της μονής ανήκει στους αθωνικού τύπου ναούς δηλαδή στους σταυροειδείς εγγεγραμμένους με χορούς και περιμετρική στοά (χαγιάτι). Ο ναός είναι κατάγραφος με θαυμάσιες τοιχογραφίες οι οποίες διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Οι πρώτες χρονικά (16ου αι.) αποδίδονται στον γνωστό Θηβαίο ζωγράφο Φράγκο Καστελάνο[9], οι επόμενες (1869) φιλοτεχνήθηκαν από τον Μανουήλ Ζωγράφο από τη Σελίτσα και οι νεότερες (1889) από τον Κ. Χατζηνότα από τη Νάουσα. Το τέμπλο, ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο με παραστάσεις συμβάντων της Αγίας Γραφής, είναι του 19ου αι.[10] Συνέχεια του ναού αποτελούν δύο μικρά παρεκκλήσια με τοιχογραφίες, όπου βρίσκεται και ο τάφος του οσίου Νικάνορα. Το καμπαναριό, χτισμένο το 1873, έχει ύψος 20μ. Στη βάση του βραχώδους λόφου, σε δυσπρόσιτο σημείο, βρίσκεται η Σκήτη του Αγίου Γεωργίου του Ζαμπουρτζά. Είναι το γνωστό σήμερα «Ασκηταριό του Νικάνορα» όπου μόνασε ο όσιος το 1517 πριν ιδρύσει την κοινοβιακή μονή. Αποτελείται από μικρό εκκλησάκι και χώρους διαβίωσης σκαμμένους στο βράχο. Αντικρίζει τον Αλιάκμονα και η πρόσβασή του είναι ιδιαίτερα δύσκολη.
Παραπομπές

↑ Δ. Ι. Τολιοπούλου, Ακολουθία του οσίου και θεοφόρου Νικάνορος του εν Καλλιστράτου όρει ασκήσαντος, Κοζάνη 1953, εκδ. Δ. Γκαβανά. σ. 36, 39-40
↑ Από «ενθύμηση» του 1769 συνάγεται η παρουσία του Κοσμά του Αιτωλού που μαθαίνουμε ότι «πολλούς έβαλε εις θεογνωσίαν και κανείς δεν τον εγνώριζε από τι μέρος και από τι τόπο, ότι ήταν «ολίγον κοντακιανός και μελαχροινός και τα γένεια του μαύρα δασιά»
↑ Σ.Δούκας, Οι βιβλιοθήκες του Αγ. Όρους, περιοδικό «Νεολαία», 13 Ιανουαρίου 1940, σ.470
↑ Μοναστήρια της Ηπειρωτικής Ελλάδος, Explorer, σ. 127, ISBN 978-960-6686-37-5
↑ Απόστολος Βακαλόπουλος, 1354 «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» 1833, σ.325, εκδ. Βάνιας, 1992 β΄ανατύπωση
↑ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΑΝΟΡΟΣ. Ανακτήθηκε την 2012-09-13.
↑ Φώτης Παπανικολάου, Λαογραφικά Δυτικής Μακεδονίας σ. 134, θεσσαλονίκη 1962
↑ Μιχαήλ Καλινδέρης, Σημειώματα ιστορίας (εκ Δυτικής Μακεδονίας), Πτολεμαϊς, 1939
↑ Μονή Ζάβορδας. Ανακτήθηκε την 2012-09-13.
↑ Μοναστήρια της Ηπειρωτικής Ελλάδος, Explorer ο.π. σ.126

Νομός Γρεβενών: Δήμος, Κοινότητα

Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Γρεβενών

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License