Νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου και 10 χιλιόμετρα από την πόλη, βρίσκεται ο Μαρουλάς, παραδοσιακό χωριό, στο οποίο διασώζεται έντονα το βενετσιάνικο χρώμα. Είναι σήμερα τοπική κοινότητα του δήμου Ρεθύμνης της περιφέρειας Κρήτης (πρόγραμμα Καλλικράτης). Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας ήταν έδρα του ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος του Δήμου Ρεθύμνης.

View Larger Map

Τα περισσότερα κτίρια ανάγονται στην περίοδο της ενετοκρατίας, αλλά θεωρείται πιθανό η περιοχή να κατοικούνταν ίσως και επί Μινωικής περιόδου. [1] O Μαρουλάς είναι κτισμένος στην κορυφή ενός λόφου, σε υψόμετρο 240 μέτρων [2] έχει έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος οικισμός (ΦΕΚ 1226/Β/25-11-1980)[3] και παραδοσιακός οικισμός μέσης πολιτιστικής αξίας (κατηγορία ΙΙ) (ΦΕΚΔ 728/1995) [4]

Διαδρομή ανάμεσα στους ελαιώνες, σε οδηγεί στον ιστορικό οικισμό. Σύμφωνα με την παράδοση, το χωριό πήρε το όνομά του από τη βοσκοπούλα Μαρούλη που βόσκοντας τα πρόβατά της στην περιοχή βρήκε μια πηγή με χωνευτικό δροσερό νερό. Η πηγή αυτή υπάρχει στο χωριό από τη Βενετοκρατία.

Αρχαιολογικά ευρήματα

Στην περιοχή έχουν αποκαλυφθεί δύο νεκροταφεία της τελικής ανακτορικής περιόδου. Το πρώτο, στη θέση Μεζάρια, αποτελείται από λαξευτούς θαλαμοειδείς τάφους. Οι τάφοι αυτοί περιέχουν λάρνακες, κεραμική των ΥΜ ΙΙΙ Α και Β χρόνων, χάλκινα σκεύη και όπλα, κοσμήματα και σφραγίδες. Tα ευρήματα του νεκροταφείου εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο Ρεθύμνης.

Το δεύτερο νεκροταφείο εντοπίστηκε στη θέση Πριναρές και είναι νεκροταφείο εγχυτρισμών[ασαφές] που ανήκει στην ίδια χρονολογική περίοδο με το προηγούμενο. Ανακαλύφθηκαν δύο πίθοι, ο ένας κλεισμένος με λίθινη πλάκα και ο δεύτερος με κρατήρα. Οι ταφές ήταν κτερισμένες με χάνδρες και περόνες.[5] [6]

Νεότερα χρόνια
o Πύργος του Μαρουλά

Την περίοδο της Ενετοκρατίας χτίστηκαν δύο πύργοι που σώζονται μέχρι σήμερα και άλλα κτίρια με πολεμίστρες, ενώ υπάρχουν διάφορα οικόσημα στις εξωτερικές πόρτες των κτιρίων. Το 1630 εγκαταστάθηκαν στον Μαρουλά Τούρκοι που χρησιμοποίησαν ως φρουραρχεία τους δύο ενετικούς πύργους. Μπορεί επίσης κανείς να δει το ελαιοτριβείο, τις μεγάλες καμαρωτές πόρτες των βενετσιάνικων αρχοντόσπιτων, τα στενά δρομάκια, τις καμάρες. Αξιοθέατο αποτελεί και ο Ναός του Προφήτη Ηλία στην κορυφή του λόφου, απ’ όπου φαίνεται από ψηλά ο παραδοσιακός οικισμός και το Κρητικό Πέλαγος και, ακόμη, η πηγή της Μαρούλης, στο βάθος του φαραγγιού.[7]

Κατά τα τέλη του 1923, εγκαταστάθηκαν στον Μαρουλά Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.[8]

Από τον οικισμό καταγόταν ο ιερέας και οπλαρχηγός της επανάστασης του 1866 - 1869, Εμμανουήλ Μαρουλιανός.[9]

Πραγματικός Πληθυσμός Μαρουλά [10]

Οικισμοί	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001
Μαρουλάς	472	374	312	221	184	188	192
Δίλοφο	-	-	-	-	-	-	26
Σύνολα	472	374	312	221	184	188	218

Εκκλησιαστική υπαγωγή

Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Εκκλησιαστικά υπάγεται στην Στ΄ Αρχιερατική Περιφέρεια της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, της Εκκλησίας της Κρήτης.
Καθημερινή ζωή, Εθνολαογραφία

Στο χωριό γίνεται πανηγύρι προς τιμήν του Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου) [11]

Μεταφορές, συγκοινωνία

Υπάρχουν δρομολόγια του ΚΤΕΛ Χανίων-Ρεθύμνου που εξυπηρετούν τη συγκεκριμένη περιοχή (δύο δρομολόγια, πρωί και μεσημέρι, τις καθημερινές και όχι τα Σαββατοκύριακα) [12]
Άλλες πληροφορίες

Η περιοχή Μαρουλά έχει ενταχθεί στο Κτηματολογικό Γραφείο Ρεθύμνου, ήδη από 21-7-2005 (Διεύθυνση: Χορτατζή 20, ΤΚ: 74100, Ρέθυμνο.Τηλέφωνο: 28310-22403) (Άλλες περιοχές που εξυπηρετούνται από το γραφείο αυτό: Ρέθυμνο, Άδελε, Αργυρούπολη, Αρμένοι, Ατσιπόπουλο, Γεράνι, Επισκοπή, Πρασιές, Πρινές, Ρουσσοσπίτι, Χρομοναστήρι) [13]

Ανοιχτή είναι η συζήτηση για την αναστήλωση μνημείων της περιοχής [14]

Δείτε επίσης

Κατάλογος παραδοσιακών οικισμών της Ελλάδας

Δήμος Ρεθύμνης

Διοικητική διαίρεση νομού Ρεθύμνης (πρόγραμμα Καποδίστριας)

Δήμος Ρεθύμνης (πρόγραμμα Καποδίστριας)
τα όρια του παλιού (καποδιστριακού) Δήμου Ρεθύμνης

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ο Μαρουλάς στην ιστοσελίδα του Δήμου Ρεθύμνης

Παραπομπές, Πηγές

Εφημερίδα Ρεθυμνιώτικα Νέα, άρθρο της 3-3-2009
Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, Αθήνα, 1996
Υπουργείο Πολιτισμού, Διαρκής Κατάλογος των κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της Ελλάδας ανακτήθηκε 10-4-2012
Υπουργείο Περιβάλλοντος, Αρχείο Παραδοσιακών Οικισμών και Διατηρητέων Κτιρίων ανακτήθηκε 10-4-2012
Μ. Τρούλης, Ρέθυμνο. Ιστορία-Περιήγηση-Σύγχρονη ζωή
Παρουσίαση Μαρουλά στην ιστοσελίδα του Δήμου
Λ. Κρυοβρυσανάκης, Ρεθυμνιώτικος Πανδέκτης
Φίλοι Γιώργου Π. Εκκεκάκη (2013). Αντιδώρημα. Τιμητικός Τόμος. Ρέθυμνο: Γραφοτεχνική Κρήτης - Υπό την αιγίδα του Δήμου Ρεθύμνης, σελ. 230.
Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 8ος, Αθήναι 1966, σελ. 777 - 778.
Εθνική Στατιστική Αρχή, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη (ΕΛΣΑΤ), Απογραφές 1940-2001
«Επιχειρησιακό Σχέδιο Δήμου Ρεθύμνου 2009-2010 Πρώτη φάση (Στρατηγικός Σχεδιασμός), σελ. 98». ιστοχώρος Δήμου Ρεθύμνης. Ανακτήθηκε στις 11 April 2012.
Δρομολόγια ΚΤΕΛ Ρεθύμνου-Χανίων
Αναζήτηση Κτηματολογικών Γραφείων
Δελτίο τύπου του Δήμου Ρεθύμνης, της 2-4-2007, όπου αναφέρεται ότι (ανάμεσα σε άλλα): “…Στη διάρκεια της συνεργασίας με την Υπουργό Τουρισμού ο Δήμαρχος εξέτασε τη δυνατότητα αναστήλωσης σημαντικών μνημείων που βρίσκονται στους Οικισμούς (Χρωμοναστήρι, Μαρουλάς, Καπεδιανά κ.α.) προκειμένου να καθοριστούν και να εμπλουτιστούν οι τουριστικές διαδρομές του Ρεθύμνου.”