Κόνιτσα (Ταξιδιωτικό)

Το φθινοπωρινό απόγευμα με βρίσκει να πεζοπορώ με ένα φίλο μου στην περιοχή της Κόνιτσας. Όλα ποτίζονται από γαλήνη και θλίψη και όλα πλημμυρίζουν από χρώμα και προσμονή. Η σιωπή μας δένει. Ο φίλος μου επιστρέφει στη ρίζα του, στο χώμα των προγόνων του, εκεί όπου κάποτε τινάχτηκε η ζωή του για να βρει την αξία της στην αναζήτηση φωτεινών πράξεων. Η συγκίνησή του είναι φανερή. Στα μάτια του λάμπει μια φλόγα που εκφράζει το αίσθημα και τον πόθο για την ανάσταση αυτών των περιοχών. Στη βαθιά σιγή φουντώνει ο στοχασμός μας. Η ύπαρξή μας τυλίγεται στο χρυσάφι της ειρήνης και οι ψυχές μας γεμίζουν από ψυχές.

Οι κορυφές των βουνών έχουν τυλιχτεί στην ομίχλη. Σε ένα δασωμένο ύψωμα έχει κατακαθήσει μια ουράνια δύναμη. Το ξάστερο φως της μας φέρνει να βαδίζουμε στο γραφικό εξωκκλήσι του λόφου. Περνάμε στενά μονοπάτια επηρεασμένοι από τη μελωδία των φύλλων, που τα κινεί ο νοτισμένος αέρας. Ο χλωμός ήλιος αποτυπώνει τα βήματά του στο δάσος. Η ευαισθησία μας ξεπερνάει κάθε όριο. Ακούμε το αργό ξερρίζωμα των φύλλων από τα δέντρα, ακούμε και αυτό το πέσιμό τους. Μας κυριαρχεί το δέος. Σε λίγο σημαίνει η εσπερινή καμπάνα του απέναντι χωριού, και απλώνει ο ήχος της ψιλής βροχής και το μουρμούρισμα του δάσους. Οι σκέψεις μας σπάζουν στο χαμηλό τρούλλο του εξωκκλησιού και ταξιδεύουν στο αμυδρό σύμπαν.

Όλα αποκορυφώνονται σ' αυτά τα μυστηριακά βουνά, με τα οποία τόσο έχει πλαστεί ο κόσμος που τα κατοικεί. Είναι ένα σύνολο ανθρώπων που αναμετρήθηκε με τον εαυτό του και τη μοίρα σε δρόμους όπου γυμνάζονται οι ψυχές. Χρόνια παλεύοντας με την πέτρα έδωκε σαν ξακουστός τεχνίτης διάρκεια της ηπειρωτικής αρχιτεκτονικής στον ελλαδικό χώρο. Με οξύ δημιουργικό πνεύμα διακρίθηκε στις επιστήμες, στα γράμματα στο εμπόριο και σε δημόσια αξιώματα, δημιουργώντας μια σεβαστή παράδοση. Συναντήθηκε από τα παιδικά χρόνια με τη ζωή για να αποδειχτεί η πίστη του στις ηθικές της αξίες και το χάρισμά του να στέκει ακίνητος στον πόνο και τολμηρός στην αποτυχία. Η σμιλεμένη ψυχή του άφησε την αχτινοβολία της ομορφιάς της να θεμελιώσει με την τοπολατρία και τη φλόγα της εθνικής ιδέας σε αυτά τα βουνά τα γραφικά χωριά με το πολιτιστικό τους ιδεόγραμμα. Ζώντας στα χείλια του κινδύνου δοκίμασε πολλές φορές την καταστροφή, για να παρουσιάζεται κάθε φορά ορθός και φωτεινός.

Σ' αυτή την εμπειρία το πνεύμα βουβαίνεται. Η βροχή που σταμάτησε μας δίνει τη δυνατότητα να σταθούμε για ώρα στο δασωμένο λόφο με το όμορφο εξωκκλήσι. Ένα ελαφρό αγέρι σκορπίζει στον ουρανό άπειρα δαφνόφυλλα. Μακριά ακούγεται ο τριγμός των φτερών ενός κορακιού. Ακούμε ακόμη και την κρωξιά του. Ριγούμε στη θύμηση του θανάτου. Τούτη η έννοια μας πλησιάζει και με τη γαλήνη του χρέους να χρωματίσουμε απαραίτητα τον ουρανό της γενιάς που έρχεται. Έχουμε για την εκπλήρωση αυτού του χρέους ανάγκη από πολλά. Περισσότερο μας χρειάζεται η ιστορική μνήμη. Έτσι ζωντανεύουν οι αγώνες της περιοχής του πολέμου του Σαράντα που έκαναν την Αρετή και τη Λευτεριά να ανέβουν στο πιο μεγάλο ύψος τους.

Η ζωή βρήκε τον ήρεμο ρυθμό της και οι άνθρωποι αυτής της περιοχής τους νέους χυμούς της ζωής. Αισθάνθηκαν έτσι νωρίς την ανάγκη να καλπάσουν για να ανταποκριθούν. Ντυμένοι την πιο εξαϋλωμένη υπόστασή τους πήραν το δρόμο της ξενητειάς. Οι άλλοι, οι λίγοι που έμειναν φόρεσαν το μανδύα του πιο άγριου χειμώνα. Και στα αρχοντικά φώλιασαν οι σκιές και η ερημιά.

Αυτή η εικόνα ανοίγει στις καρδιές μας μια βαθιά άβυσσο. Οι αυταπάτες δεν έχουν θέση. Στη διαδρομή η γνώμη μας μέστωσε και οι αυταπάτες πέφτουνε σαν άχρηστο φόρεμα. Στο ταξίδι μας αυτό η εμπειρία απόχτησε βάθος και τίποτε δεν κρίνουμε και δεν αποφασίζουμε με ευκολία. Ατενίζουμε τα σβησμένα τζάκια και αναρωτιόμαστε αν το δαυλί όλων των Κονιτσιωτών και του Κράτους θα τους δώσει τη ζεστή φωτιά.

Σκέφτομαι πως ό,τι υπήρξε πέρασε για πάντα. Ασυναίσθητα ψιθυρίζω: - Δεν υπάρχει λύση! Αναρωτιέμαι με τρόμο αν ακούστηκε αυτή η φωνή μου, γιατί μια ειδική απάντηση μπορούσε να με φέρει πολύ κοντά στο μέλλον αυτού του χώρου. Θάθελα να μείνω στην άγνοια γιατί αν μάθω το μέλλον που υποπτεύομαι θα σπρωχτώ στην καταστροφή μια που η γνώση δεν αποδιώχνει το θάνατο.

Ο Σωκράτης είναι κατάχλωμος. Ίσως άκουσε το λόγο μου, ίσως σκέφτεται πως ζούμε στην εποχή που θα λάβει οριστική λύση το δράμα των ορεινών περιοχών, ίσως βρήκε τη λύση που θα οδηγήσει όλον αυτόν τον κόσμο στον προθάλαμο της ατομικής και εθνικής ευδαιμονίας. Γυρίζει, με κοιτάζει με ολύμπια έκφραση και ψιθυρίζει: - Κύριε, η θέλησή σου ας αγγίξει και αυτόν τον κόσμο. Κατευθυνθήτω η προσευχή μας ως θυμίαμα ενώπιόν Σου. Από τέτοιους χώρους αιώνια θα ακούγεται η μουσική της αγάπης και ο ύμνος της λατρείας Σου.

Αυτός ήταν ο εσπερινός του φίλου μου. Προσεύχομαι μαζί του και τα μάτια μας προσδένονται την ησυχία τ' ουρανού που διαπερνάει το είναι μας την ώρα όπου οι πρώτες σκιές της νύχτας ενορχηστρώνουν την αισιοδοξία στη σκληρή πέτρα. Οι σκέψεις μας συναντιούνται και γίνονται ένας ήσυχος λύχνος μέσα στο χάος. Αύριο θα ροδίσει...

Όλα ηρεμούν στην τρυφερότητα του βροχερού αυτού πρωινού. Το μουσκεμένο χώμα στέλνει ένα άρωμα πικραμύγδαλου σε όλη την πολιτεία που κρεμιέται στην πλαγιά του βουνού Τύμφη βυθισμένη μέσα στα σύννεφα. Από τον κάμπο η γη μας στέλνει τη γαλήνη.

Δέχομαι αυτά τα δώρα του χρυσωμένου φθινόπωρου στο δωμάτιο του αρχοντικού που φιλοξενούμαι και τακτοποιώντας τις σημειώσεις μου αυτών των ταξιδιών καταγράφω την ιστορική γνώση.

Μας έρχεται η φωνή του Αραβαντινού για την Κόνιτσα: "Πολίχνη νέας ιδρύσεως, πλησίον αρχαίας ακροπόλεως κειμένης (...). Οι κάτοικοί της εισίν αυτόχθονες Ηπειρώτες, και προ ικανών ετών διατηρούσι σχολήν ελληνικήν. Περί ταύτην έκειτο κατά τινας η πάλαι πόλις Στύμβαρα, και κατά άλλους η Κνωσός. Της αρχαίας ταύτης πόλεως ερείπια αξιόλογα συντηρούνται εν λόφω, ημίσειαν ώραν απέχοντι προς Β.Α της Κονίτσης (...). Εάν δε τοιαύτη πόλις υπήρξεν άλλοτε εν Ηπείρω, πιθανολογείται η δεύτερη γνώμη, καθότι η λέξις Κόνιτσα παρήχθη εκ της Κνωσού, Κνωσός, Κονισός, Κόνισα και Κόνιτζα". Μας έρχονται και άλλες φωνές που υποστηρίζουν πως το όνομα της χρωστιέται στους Σλαύους και όπως δέχεται κάποιο χρονικό στον Κόνιν που φέρεται πως ίδρυσε το κάστρο και την πολιτεία.

Εδώ η μια κοινωνία διαδέχτηκε την άλλη. Οι κατακτητές σημάδεψαν για καιρό αυτό το χώρο, όπου υποστηρίχτηκε πως βρισκόταν η χώρα των αρχαίων Ατιντάνων οι οποίοι τοποθετούνται στην κοιλάδα του Αργυροκάστρου και του Δρίνου ή η χώρα που έμεναν οι Ορέστες που είναι γνωστό πως έζησαν στα Ορεινά της Κολωνίας, ή η χώρα των Παραναίων όπως λέει ο Ληκ ή η Γλαβινίτσα η πρωτεύουσα της μεσημβρινής Ιλλυρίας που μνημονεύεται από την Άννα Κομνηνή όπως υποστηρίζει ο Πουκεβήλ, χωρίς να πάψουν να υπάρχουν και άλλες ακόμη απόψεις.

Επικοινωνούμε με τα ερείπια του κάστρου. Η χρησιμοποίηση ασβέστης και άλλων υλικών δεν οδηγούν στην αποδοχή μιας πανάρχαιης προέλευσης της Κόνιτσας. Οι τάφοι των μεσαιωνικών χρόνων μιλάνε για μια βυζαντινή πόλη που άφησε στη σιωπηλή ζωή της μια πέτρινη κραυγή όταν οι Τούρκοι την κυρίεψαν, ύστερα από την κατάκτηση των Γιαννίνων. Την ίδια ώρα στον ουρανό της χαράχτηκαν μαύρα σημάδια απελπισίας του κόσμου, από την αρπαγή των κτημάτων, τον εξισλαμισμό, τη μετατροπή των εκκλησιών σε τζαμιά και τεκέδες και τη φωνή του Ιμάμη που καταπίεζε την πόλη η οποία αργότερα έθρεψε μεγάλες και αρχοντικές Τουρκικές οικογένειες. Από εδώ κατάγονταν οι φημισμένος βοεβόδας της Αθήνας του ΙΗ αιώνα Χασεκής, από εδώ και η μητέρα του Αλή πασά, η Χάμκω, και ήταν κόρη του Ζεϊνέλ βέη, του πατρικού σπιτιού του οποίου σώζονται κάποια ερείπια.

Ο χρόνος που διάβηκε χάραξε στον ίδιο ουρανό τη διάρκεια της φυλής. Η ψυχή αναζήτησε την πατρίδα της και οι χτύποι του αίματος αντάμωναν με βίαιους σφυγμούς τη φωνή του Γένους. Έτσι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Κόνιτσα με τον πληθυσμό των εφτά χιλιάδων κατοίκων από τον οποίο οι τέσσερις χιλιάδες ήταν χριστιανοί, αναδείχτηκε σε μεγάλο ελληνικό λίκνο και σε αληθινή κυψέλη πνευματικής ζωής. Η οικονομία της ήταν ανθηρή και πολύ ζωηρό το εμπόριο της βυρσοδεψίας. Στα τέλη του ΙΗ' αιώνα λειτουργούν τα πρώτα της σχολειά όπου δίδαξε και ο μαθητής του Μπαλάνου, ο Αρτινός Γεώργιος Μόστρας. Στις αρχές του ΙΔ' αιώνα απαντιέται εδώ αξιόλογη σχολή της οποίας προϊστάμενος ως το 1832 ήταν ο μαθητής του Ψαλλίδα, Κοσμάς ο Θεσπρωτός.

Το πέρασμα του Άι-Κοσμά από την Κόνιτσα έγινε αφορμή να μικρύνει η απόσταση που χωρίζει την ανθρώπινη από τη θεϊκή πράξη. Στο κάλεσμα της ψυχής του οι Κονιτσιώτισσες πούλησαν τα χρυσάφια, τα ασήμια και τα μεταξωτά τους και όλα εκείνα τα έσοδα τα πρόσφεραν για τη συντήρηση των σχολειών της πολιτείας. Έτσι διατηρήθηκε ανέσπερη εκείνη η φλόγα της παιδείας.

Όλα τούτα τέλειωσαν με τη νίκη της ιστορίας που έκανε στις 24 Φεβρουαρίου 1913 τη Λευτεριά να φτερουγίσει σ' αυτά τα ψυχωμένα βουνά. Από τότε η πολιτεία πορεύεται με ένα παρόν που αξίζει κάθε σεβασμό. Γιατί σ' αυτό η ζωή θεμελιώνεται με πνεύμα και ευαισθησία και οι κάτοικοι διατηρούν την ενότητα του χώρου όλου, χωρίς την καλλιέργεια της όποιας ελπίδας. Γιατί με τέτοια πράξη θα σήμαινε αδράνεια μια που η ελπίδα ταυτίζεται με την παραίτηση. Και οι Κονιτσιώτες γνωρίζουν να μάχονται καλά και στον ειρηνικό στίβο.

Με το φίλο μου διαβαίνουμε το περίφημο πέτρινο γεφύρι, επισκεπτόμαστε τη Γεωργική Σχολή όπου προσκυνάμε το μεγαλείο της ψυχής του ιδρυτή της Παπιγγιώτη Μιχαήλ Αναγνωστόπουλου, δινόμαστε στο χώρο του Γυμνασίου και της βιβλιοθήκης με τον οραματισμό ενός καλού ξεκινήματος των γενιών που ακολουθούν, ακόμη και σε άλλους ηρωικούς χώρους. Περνάμε δίπλα από χαμηλούς τοίχους κήπων όπου κρέμονται λουλούδια, ανηφορίζουμε στενά σοκάκια, όπου μας πλημμυρίζει το άρωμα του φθινοπώρου, χαιρόμαστε τους ασφαλτοστρωμένους δρόμους και τις καινούργιες οικοδομές, ενώ η στερνή σκιά της Ανατολής σβήνει στα τελευταία καλντερίμια της άκρης της πολιτείας.

Τα βήματά μας ευλαβικά μας οδηγούν στη βυζαντινή εκκλησιά. Ώρα εσπερινή. Η σιωπηλή εκκλησιά, τα ψαλτήρια που ξεφυλλίζουμε, τα κενά στασίδια, οι αχτίνες της αρετής που απλώνουν από το ιερό, το φως του Παντοκράτορα, όλα αγγίζουν την πίστη που φτερουγίζει στις ψυχές μας. Την ίδια στιγμή οι πρώτες σκιές του δειλινού χαράζουν στους τοίχους φωτεινά επιγράμματα για μεγάλα έργα. Οι προετοιμασμένες ψυχές μας δέχονται τη φωτιά τους. Στο προαύλιο η ευωδιά της δάφνης και η βιβλική ηρεμία του κυπαρισσιού μας στέλνουν την απήχηση του χρέους. Η σιωπή, οι αμίλητες πέτρες, τα διδάγματα της αρετής, η αγάπη για τον άνθρωπο, η θυσία για την ευδαιμονία του συνόλου, φέρουν σε αληθινή έκσταση το φίλο μου.

Να το σωστό μέτρο του ανθρώπου, μου λέει. Και με σβησμένη φωνή συνεχίζει: χωρίς καρδιά το πνεύμα δεν είναι τίποτε! Παίρνουμε το δρόμο της επιστροφής. Όπως όλα χάνονται πίσω μας διατηρούμε την αίσθηση της γαλήνης που νοιώθουν τα δέντρα όταν ξεχειλίζουν από φως τα φύλλα τους. Στο ταξίδι μας επικοινωνήσαμε με ψυχές. Στο γυρισμό μας κρατάμε τη δύναμη της φωνής αυτών των ψυχών φυλαχτό σε πορεία υψηλών πράξεων. Μέσα μας υπάρχει η πίστη πως η φωνή της καρδιάς θα οδηγεί κάτω από έναν λαμπερό ήλιο το χέρι μας στο σμίλεμα της σκληρής πέτρας. Οι σπίθες που θα τινάζονται από αυτή την προσπάθεια θα φτάνουν και ως εδώ πάνω φέρνοντας το μήνυμα πως με αυτό το μόχθο μας θα χαραχτεί αιώνια στη σκληρή πέτρα το όνομα Κόνιτσα!

(Β. Κραψίτη: "Ταξίδια στην Ήπειρο")