Εκάλη Λεοντίδας

Ελλάδα

Η Εκάλη (αρχαία ελληνικά: Ἑκάλη), (ο δήμος: Εκάλης) ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Λεοντίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας).

Ονομασία

Το όνομα του αρχαίου δήμου προέρχεται, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, από το όνομα μιας γριάς γυναίκας, της Εκάλης,[1] η οποία, κατά τη διάρκεια μιας σφοδρής κακοκαιρίας, παρείχε την καλύβα της, ως καταφύγιο στον μυθικό βασιλιά της αρχαίας Αθήνας Θησέα, ο οποίος κατευθυνόταν προς την Τετράπολη προκειμένου να πιάσει τον τρομερό ταύρο του Μαραθώνα, ο οποίος προκαλούσε μεγάλες καταστροφές στην περιοχή αυτή. Η γριά γυναίκα υποσχέθηκε στον Θησέα ότι θα θυσίαζε στον Δία για την επιτυχία της αποστολής του. Αφού ο Θησέας έπιασε τον ταύρο, επέστρεψε στην καλύβα, αλλά βρήκε την Εκάλη νεκρή. Από ευγνωμοσύνη ανήγειρε αργότερα το ιερό του Εκαλίου Διός και ονόμασε την περιοχή Εκάλη, όπου γίνονταν ετησίως θυσίες και εορτές, τα «Εκαλήσια», προς τους θεούς και την επώνυμη ηρωίδα πλέον Εκάλη,[2] ή υποκοριστικά Εκαλίνην,[3] το όνομα της οποίας αποτελούσε και το μόνο θηλυκό τοπωνύμιο, για έναν αττικό δήμο, το οποίο συνδέεται σαφώς με ιερό λατρείας αφιερωμένο και σε αυτήν.
Τοποθεσία του αρχαίου δήμου

Ο δήμος της Εκάλης, ήταν δήμος των Μεσογείων.[4] Η ακριβής τοποθεσία του δήμου αυτού δεν έχει προσδιορισθεί και δεν έχει ακόμα ταυτιστεί επακριβώς, αλλά σύγχρονοι μελετητές πιστεύουν, ότι ο δήμος βρισκόταν είτε στις σημερινές θέσεις Κουκουνάρτι[5] ή Κουκουνάρι, κοντά στην Αμυγδαλέζα ή Μυγδαλέζα και τον οικισμό της Σταμάτας του Δήμου Διονύσου, είτε στα «Καλήσσια» ή «Καλήσια» ή «Καλλίσια», ταυτίζοντας την περιοχή του ναού του Αγίου Νικολάου των Καλησίων, στο αρχαίο όρος Βριλησσό, με το χώρο της λατρείας του Εκαλείου Διός, στη βόρεια πλαγιά του Πεντελικού Όρους, προς την περιοχή του Δήμου Πεντέλης ή μεταξύ αυτού και της Πάρνηθας. [6] Αν και μερικά αρχαιολογικά ευρήματα ήσσονος σημασίας, δεν είναι σε θέση να παρέχουν την ακριβή τοποθεσία του δήμου, τμήμα της περιοχής του αρχαίου δήμου θεωρείται επίσης ότι ταυτίζεται με τη σύγχρονη Εκάλη, η οποία βέβαια ως οικισμός δημιουργήθηκε ουσιαστικά μόλις από τον προηγούμενο αιώνα και της οποίας η περιοχή υπάγεται στον Δήμο Κηφισιάς και γεωγραφικά εντοπίζεται στους βορειοδυτικούς πρόποδες του Πεντελικού Όρους, στη σύμπτυξή του με την Πάρνηθα και τον Κηφισό ποταμό και τοποθετείται στη βόρεια έξοδο του λεκανοπεδίου προς τη βορειοανατολική Αττική.

Σύμφωνα με τον Νικόλαο Α. Νικολάου, καθώς με την ανακάλυψη του παπύρου των Διηγήσεων ήρθε στο φως μια περιληπτική απόδοση του περιεχομένου της Εκάλης, το οποίο ήταν επύλλιο έργο του Καλλίμαχου εκτιμάται ότι: «Η τοποθεσία της Εκάλης πρέπει ν’ αναζητηθεί σε κάποια πλαγιά του Βριλησσού, ανάμεσα στην περιοχή του Μαραθώνα και της Αθήνας. Η θέση και τα όρια του κατοπινού δήμου της Εκάλης, που ανήκε στη Λεοντίδα φυλή, δεν παρέχουν καμιά ασφαλή ένδειξη για την τοποθεσία, όπου ο Καλλίμαχος, οπωσδήποτε κατά τρόπο λειτουργικό, προσδιορίζει την κατοικία της φιλόξενης γριάς».[6]

Σύμφωνα με τον ερευνητή του19ου αιώνα, Διονύσιο Σουρμελή,[7] ο δήμος βρισκόταν στο χωριό Καλέζι ή Καλένζι ή Καλέντζι Αττικής (σήμερα ο Βόθωνας Αττικής), οικισμός ο οποίος ανήκει διοικητικά στον Δήμο Μαραθώνα και βρίσκεται πολύ κοντά στην λίμνη του Μαραθώνα.
Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[8] ως μέλος αρχικά της Λεοντίδας φυλής, συμμετείχε με 1 βουλευτή στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν επίσης με 1 βουλευτή στη Βουλή των 600. Κατά την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος ενσωματώθηκε στην Πτολεμαΐδα φυλή με 1 βουλευτή. Κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.
Οι κάτοικοι της Εκάλης

Ο δημότης της αρχαίας Εκάλης ονομαζόταν Εκάλιος[9] ή Εκάλειος[10] ή με την χρήση της λέξης «Εκαλήθεν», δηλαδή προέρχεται από την Εκάλη. Η τοποθέτηση από τον Κλεισθένη, αυτού του δήμου στην Λεοντίδα φυλή, αντί της Αντιοχίδας φυλής, η οποία θα ήταν και η πιο λογική από γεωγραφικής άποψης, επιβεβαιώνει ότι ο νομοθέτης θέλησε να «σπάσει» τη δύναμη της παλιάς αριστοκρατίας. Η διαίρεση αυτή είχε ως αποτέλεσμα η θρησκευτική ένωση, η οποία είχε συσταθεί με επίκεντρο την λατρεία της Εκάλης και η οποία περιελάμβανε και γειτονικούς δήμους, να κατακερματιστεί, με συνέπεια την εξασθένησή της. Πιθανώς επίσης και για έναν επιπρόσθετο λόγο: Ο δήμος της Εκάλης ίσως να ήταν ο τόπος καταγωγής του μεγαλύτερου πολιτικού αντιπάλου του Κλεισθένη, του Ισαγόρα, ο οποίος εξεδίωξε τον Κλεισθένη και άλλα μέλη της οικογένειας των Αλκμεωνιδών, υπό το πρόσχημα του Κυλώνειου Άγους.
Η εξέλιξη ως τη σύγχρονη Εκάλη
Κύριο λήμμα: Εκάλη Κηφισιάς

Η κατοίκηση της περιοχής της Εκάλης συνεχίστηκε και στα χρόνια που ακολούθησαν την κλασική εποχή. Την αδιάσπαστη συνέχεια της κατοίκησης στην περιοχή έως σήμερα επιβεβαιώνουν, διάφορα σωζόμενα κατάλοιπα. Το 2011, η Εκάλη, υπολογίζονταν, με βάση την επίσημη απογραφή, σε 5.770 κατοίκους.
Προσωπικότητες από την Εκάλη

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο της Εκάλης, όπως ο γραμματέας στην Πρυτανεία Διονυσικλής ο Εκαλήθεν, γιος του Διονυσίου, ο βουλευτής Διονύσιος ο Εκαλήθεν, ο βουλευτής Διονυσοκλής ο Εκαλήθεν κ.α.[11] Από τους πλέον γνωστούς, οι οποίοι είχαν κάποιου είδους σχέση με το δήμο ή την περιοχή του ήταν επίσης οι:

Ισαγόρας, γεννήθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ., (πιθανώς ο τόπος καταγωγής).

Δείτε επίσης

Αρχαία Αθήνα
Λεοντίδα φυλή
Πτολεμαΐδα φυλή

Παραπομπές - σημειώσεις

[...] "Hecale: (Ἑκάλη; Hekálē). [1] Att. Heroine, hostess of Theseus. Heroine of the like-named Attic deme on Pentelicon, who takes in Theseus, who has been surprised by a storm on his way to fight the Bull of Marathon, very hospitably despite her poverty. As he returns after his victory, he finds her dead and out of gratitude establishes a cult to her and Zeus Hekal(ei)os, at which the surrounding demes meet for an annual sacrifice". [...], Lohmann, Hans (Bochum), Hecale
Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι», «Θησεύς», 14.1-14.3: [...] "[14.1] ὁ δὲ Θησεὺς ἐνεργὸς εἶναι βουλόμενος, ἅμα δὲ καὶ δημαγωγῶν, ἐξῆλθεν ἐπὶ τὸν Μαραθώνιον ταῦρον, οὐκ ὀλίγα πράγματα τοῖς οἰκοῦσι τὴν Τετράπολιν παρέχοντα• καὶ χειρωσάμενος ἐπεδείξατο ζῶντα διὰ τοῦ ἄστεος ἐλάσας, εἶτα τῷ Ἀπόλλωνι τῷ Δελφινίῳ κατέθυσεν. [14.2] ἡ δὲ Ἑκάλη καὶ τὸ περὶ αὐτὴν μυθολόγημα τοῦ ξενισμοῦ καὶ τῆς ὑποδοχῆς ἔοικε μὴ πάσης ἀμοιρεῖν ἀληθείας. ἔθυον γὰρ Ἑκαλήσια οἱ πέριξ δῆμοι συνιόντες Ἑκάλῳ Διΐ, καὶ τὴν Ἑκάλην ἐτίμων, Ἑκαλίνην ὑποκοριζόμενοι διὰ τὸ κἀκείνην νέον ὄντα κομιδῇ τὸν Θησέα ξενίζουσαν ἀσπάσασθαι πρεσβυτικῶς καὶ φιλοφρονεῖσθαι τοιούτοις ὑποκορισμοῖς. [14.3] ἐπεὶ δὲ εὔξατο μὲν ὑπὲρ αὐτοῦ τῷ Διί, βαδίζοντος ἐπὶ τὴν μάχην, εἰ σῶς παραγένοιτο, θύσειν, ἀπέθανε δὲ πρὶν ἐκεῖνον ἐπανελθεῖν, ἔσχε τὰς εἰρημένας ἀμοιβὰς τῆς φιλοξενίας τοῦ Θησέως κελεύσαντος, ὡς Φιλόχορος ἱστόρηκεν". [...]
Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, "Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της αρχαίας και νέας Ελλάδος. Συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους. Ων ο Α' διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα, ο Β' την Πελοπόννησον και ο Γ' τας νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον πίνακα, και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου."... τόμοι 1-3, Εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου. Εν Αθήναις 1853-1854, Ta Hellenkika: etoi perigraphe, geographike, historike, archaiologike, kai statistike tes archaias kai neas Hellados, Iakobos R. Rankabes, Ek tou typ. K. Antoniadou, 1853, Τόμος 1, σελ. 276-277: [...] "Εκάλη, δήμος φυλής Λεοντίδος, επί της οδού, ως φαίνεται, της εξ Αθηνών εις Μαραθώνα ή και πλησιέστατα ίσως του Μαραθώνος• κατά τα ιστορούμενα υπό του Φίλοχόρου, ο Θησεύς θέλων να ήναι ενεργός άμα δέ και δημαγωγός, εξήλθε κατά του Μαραθωνίου ταύρου του παρέχοντος μεγάλα δεινά εις τους οικούντας την Τετράπολιν, και τροπώσας επεδείξατο αυτόν ζώντα, ελάσας δια του άστεως των Αθηνών, και έπειτα έθυσεν αυτόν τω Δελφινίω Απόλλωνι• η δε Εκάλη ην πρεσβύτις γυνή η υπεδέξατο και εξένισε τον Θησέα, και βαδίζοντος εκείνου επί την κατά του ταύρου μάχην, ηύξατο υπέρ αυτού εις τον Δία, εάν επανέλθη σώος, να προσφέρη θυσίαν εις τον θεόν• αλλ' ως απέθανεν αύτη πριν της επανόδου εκείνου, συνερχόμενοι οι πέριξ δήμοι, κατά διαταγήν του Θησέως, έθυον Εκαλήσια τω Εκαλείω Διί, και ετίμων την Εκάλην, ονομάζοντες αυτήν υποκοριστικώς Εκαλίνην, διότι και εκείνη ότε εξένιζε τον Θησέα πάνυ νέον όντα, ησπάζετο πρεσβυτικώς και εφιλοφρονείτο αυτόν δια τοιούτων υποκορισμών• κατεστήσατο δε ταύτα πάντα ο Θησεύς υπέρ της Εκάλης προς αμοιβήν της φιλοξενίας (1= Πλουταρχ. Θησ. κ. 14.)• και ο δήμος δε η Εκάλη απ' εκείνης ωνομάσθη, ως φαίνεται". [...]
[...] "Hecale: (Ἑκάλη; Hekálē). [2] Att. Mesogeia deme of the phyle Leontis". [...], Lohmann, Hans (Bochum), Hecale
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 131.
Νίκος Α. Νικολάου, "Η Εκάλη του Καλλίμαχου - Μια τοπογραφική άναγνώριση", σελ. 131-140, και Εκάλη του Καλλίμαχου - Μια τοπογραφική άναγνώριση, Τόμος 14 (1985), έκδοση: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Φιλοσοφική Σχολή. Τμήμα Φιλολογίας, στην ιστοσελίδα: http://olympias.lib.uoi.gr του Ιδρυματικού Αποθετηρίου “Ολυμπιάς – Olympias” - Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Διονύσιος Σουρμελής, "Αττικά: ή περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινων μερών του Άστεως". Υπό Διονύσιου Σουρμελή. Έκδοσις πρώτη. Τύποις Αλεξάνδρου Κ. Γκαρπολά, Εν Αθήναις 1854 και "Attika hē peri dēmōn Attikēs en hois kai peri tinōn merōn asteōs", Dionysios Surmelēs, Gkarpola, 1854, σελ. 74: [...] "Εκάλη, Εκαλήσιος και Εκάλειος ο δημότης• ωνομάσθη δε από Εκάλης γυναικος πρεσβύτιδος• ο δημος ούτος υπήρξεν ιστορικός δια την υποδοχήν και ξενίαν του Θησέως υπό της ρηθείσης γυναικός, εις τιμήν της οποίας ο Θησεύς συνέστησεν εορτήν εκαλήσια, και έκτισε ναόν του Διός, όστις επωνομάσθη Εκάλειος. Τα Εκαλησια εν τη παρακμή απέβαλον την αρκτικήν συλλαβήν, και ερρέθησαν Καλέσια. Οι δεσπόται δε της Αττικής Φράγκοι επρόφερον Kalesi ως τα Παρίσια Parisi• και ούτω μέχρι του νυν Καλέζι καλείται η Εκάλη• όπερ οι χωρικοί Καλένζι προφέρουσι• κείται δε προς τα όρια του Μαραθώνος, και κατοικείται υπ' ολίγων.". [...]
Εκαλ Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org
Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt." Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Εκάλη, δήμος της Λεοντίδος φυλής. ο δημότης Εκάλιος. τα τοπικά Εκαλήθεν, Εκαλήνδε, Εκαλήσι και Εκάλιος Ζεύς". [...], σελ. 116.
Δανιήλ ο Μάγνης, "Λεξικόν Ιστορικομυθικόν και Γεωγραφικόν, συντεθέν υπό Δανιήλου Δημητρίου Μάγνητος του εκ του Πηλίου όρους εκ κωμοπόλεως Αγίου Λαυρεντίου, εις χρήσιν της ελληνικής νεολαίας". Εκ της Ελληνικής τυπογραφίας Φραγκίσκου Ανδρεώλα. Εν Βενετία 1834.Lexikon historikomythikon kai geographikon (etc.)(Historisch-mythologisches und geographisches Wörterbuch etc.) neograece, Daniel Demetrios Magnes, Andreola, 1834, [...] "Εκάλη, δήμος της Αττικής, εκ της Λεοντίδος φυλής (Κάτοικ.Εκάλειος, και Επιρρ. Εκαλήθεν)". [...], σελ. 114.

Δημότες της Εκάλης Αρχειοθετήθηκε 2019-04-04 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): ALIMOUSIOS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project

Πηγές – βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι», «Θησεύς», 14.1-14.3.
Ελληνικές επιγραφές - IG Εκαλ Attica (IG I-III).

Δευτερογενείς πηγές

Hecale, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
Ουίλλιαμ Σμιθ, Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα:
(Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica – 71 (Hecale)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray. Attica – 71 (Hecale)
John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council,“Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 131.
Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630
Νίκος Α. Νικολάου, "Η Εκάλη του Καλλίμαχου - Μια τοπογραφική άναγνώριση", σελ. 131-140, και Εκάλη του Καλλίμαχου - Μια τοπογραφική άναγνώριση, Τόμος 14 (1985), έκδοση: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Φιλοσοφική Σχολή. Τμήμα Φιλολογίας, στην ιστοσελίδα: http://olympias.lib.uoi.gr του Ιδρυματικού Αποθετηρίου “Ολυμπιάς – Olympias” - Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

«Hekale». ancientworlds.net (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2015.[νεκρός σύνδεσμος]
Traill, J. «Places: 579944 (Hekale?)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 2017.
Hekale?, Koukounarti, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
Hecale, Hekale στην ιστοσελίδα: ASCSA Digital Collections και https://web.archive.org/web/20170422162836/http://www.ascsa.edu.gr/ της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
Κωστής Α. Μακρής, Η Εκάλη μου, Ιούνιος 2015 και Σήμα και Έμβλημα του Δήμου Εκάλης. Σχεδίαση (αρχική): Κωστής Α. Μακρής, 1997-1998, στην ιστοσελίδα: kostismakris.wordpress.com

Δήμοι της Λεοντίδας φυλής
Τριττύς των Μεσογείων

Αιθαλίδαι Εκάλη Ευπυρίδαι Κολωναί Κρωπίδαι Παιονίδαι Πήληκες Υβάδαι Χολλείδαι

Τριττύς της Παραλίας
Δειραδιώται Ποταμός Δειραδιώται Φρεάρριοι Σούνιον
Τριττύς του Άστεως
Αλιμούς Κηττός Λευκονόη Οίον Κεραμεικόν Ποταμός Καθύπερθεν Ποταμός Υπένερθεν Σκαμβωνίδαι
Δήμοι της Πτολεμαΐδας φυλής
Τριττύς των Μεσογείων

Αφίδναι Εκάλη Κολωναί Κονθύλη Κυδαντίδαι Οίον Δεκελεικόν Πρόσπαλτα Φλύα

Τριττύς της Παραλίας
Αιγιλία Οινόη
Τριττύς του Άστεως
Βουτάδαι Θημακός
Ανεπιβεβαίωτη Τριττύς
Βερενικίδαι

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License