Ατήνη

Ελλάδα

Η Ατήνη ή Ατηνία ή Αιτήνη (αρχαία ελληνικά: Ἀτήνη), (ο δήμος: Ατήνης) ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Αντιοχίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας).

Τοποθεσία του αρχαίου δήμου

Ο δήμος της Ατήνης, ήταν δήμος της Παραλίας. [1] Βρισκόταν νοτιοανατολικά της Αθήνας, ανάμεσα στους δήμους της Αναφλύστου στα βόρεια, της Αμφιτροπής στα βορειοανατολικά (συνοριακή επιγραφή στο Μεγάλο Βάφι) και του Σουνίου στα ανατολικά. Οι σύγχρονοι ερευνητές θεωρούν ότι οικιστικά σημεία του δήμου, ο οποίος ήταν χωρίς αστικό κέντρο, βρίσκονται σε θέσεις στις πεδιάδες γνωστές ως Χάρακας [2] των Λεγρενών, Αγία Φωτεινή και Θυμάρι, οι οποίες αυτές θέσεις είναι λίγο μετά την Παλαιά Φώκαια, στην περιοχή της Αναβύσσου, που ανήκει διοικητικά στον Δήμο Σαρωνικού Αττικής και μετά τα όρια αυτής, σε περιοχές, που ανήκουν διοικητικά στον Δήμο Λαυρεωτικής.

Στην έκταση του αρχαίου δήμου ανήκε και η γνωστή νησίδα Πάτροκλος (γνωστή σήμερα και ως Γαϊδουρονήσι και στα αρχαία χρόνια ως Πατρόκλου Χάραξ ή Κόπρος), η οποία είναι νησί στο Σαρωνικό κόλπο, που ανήκει διοικητικά στον Δήμο Λαυρεωτικής, στο δρόμο για το Σούνιο, μεταξύ των οικισμών Θυμάρι και Λεγρενά, μετά την Παλαιά Φώκαια, το οποίο βρίσκεται κοντά στην αττική ακτή, σε απόσταση περίπου 850 μέτρων.

Η Ατήνη αναφέρεται συνήθως και ως Αιτήνη, σε παλαιότερες αναφορές ερευνητών του 19ου αιώνα.[3] Ο Δανιήλ ο Μάγνης είναι ο μόνος ο οποίος, προφανώς λανθασμένα, αναφέρει την ύπαρξη δυο ξεχωριστών δήμων, την Aτήνη ή Ατηνία (ο δημότης Aτηνεύς)[4] και την Αιτήνη (ο δημότης Αιτηνεύς)[5] και τις δυο ως μέλη της Αντιοχίδας φυλής, συγχέοντας πιθανώς την Αιτήνη με την Ειτέα.
Δήμοι της Λαυρεωτικής

Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ανδρέα Καπετάνιο, ο οποίος αναφέρεται στο χώρο και τους ανθρώπους με βάση την αρχαία τοπογραφία των οικισμών και των δήμων της Λαυρεωτικής: «Οι αρχαίοι δήμοι της Λαυρεωτικής, συναπαρτίζονται από την Ανάφλυστο, τους Φρεαρρίους, τη Βήσα, την Αμφιτροπή, το Θράσυμο, το Λαύρειο, τη Μαρώνεια, τον Θορικό, το Σούνιο (με τη Νάπη και την Σκοπιά) και την Ατήνη. Κάποια από τα ονόματα αυτά φαίνεται να είναι τοπωνύμια που προσδιορίζουν θέσεις μεταλλείων εντός των ορίων των δήμων, όπως η Σκοπιά και η Νάπη εντός του Δήμου Σουνίου. Κάποια άλλα πιθανώς να αντιστοιχούν σε "δορυφορικούς" οικισμούς, που συναπαρτίζουν έναν δήμο, όπως έχει προταθεί για τους Φρεαρρίους ως οικιστικό πυρήνα εντός της Αναφλύστου».[6]
Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[7] ως μέλος αρχικά της Αντιοχίδας φυλής, συμμετείχε με 3 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) ο δήμος μεταφέρθηκε στην «μακεδονική» Δημητριάδα φυλή, αντιπροσωπευόμενος από 4 βουλευτές στη Βουλή των 600. Με 4 βουλευτές αντιπροσωπευόταν επίσης και κατά την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.). Μετά την κατάργηση και διάλυση των «μακεδονικών φυλών» (Αντιγονίς και Δημητριάς) ο δήμος ενσωματώθηκε στην Ατταλίδα φυλή, κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας), αλλά είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου και για τις δυο αυτές τελευταίες περιόδους.
Οι κάτοικοι της Ατήνης

Ο δημότης της αρχαίας Ατήνης ονομαζόταν Aτηνεύς ή Aτηνιεύς.[8][9] Ο δήμος έχει μελετηθεί συστηματικά από τους αρχαιολόγους. Η έρευνα έχει οδηγήσει στην ταυτοποίηση των περισσότερων οικισμών του δήμου και απομονωμένα αγροκτήματα, χωρίς όμως να έχει βρεθεί ένα πραγματικό αστικό κέντρο του δήμου. Οι κάτοικοι του δήμου της Ατήνης ζούσαν κυρίως από τη γεωργία, αν και σε ένα σύνολο εκτάσεως περίπου 20 τ.χλμ., μόλις το 22% ήταν καλλιεργήσιμη γη. Η περιοχή του δήμου, εκτός από ένα μικρό χωριό της αρχαϊκής εποχής, δεν κατοικήθηκε μέχρι τον πέμπτο αιώνα π.Χ, καθώς δεν βρέθηκαν δείγματα αγγειοπλαστικής νωρίτερα από αυτόν τον αιώνα και η πρώτη επιγραφή που αναφέρεται σε πολίτη του δήμου χρονολογείται από το 432 π.Χ. Η περιοχή της Ατήνης άκμασε τον πέμπτο και τον τέταρτο αιώνα π.Χ., αλλά γρήγορα από τον τρίτο αιώνα π.Χ. και μετά ερήμωσε σταδιακά, πιθανότατα μετά τον Χρεμωνίδειο πόλεμο, μεταξύ 268/267 – 261 π.Χ.
Οχυρώσεις

Ερείπια από τη οχύρωση του Φρουρίου της Ατήνης παραμένουν ορατά και επιβεβαιώνουν ότι κάποτε ορθωνόταν σε μοναδικό σημείο ελέγχου της πρόσβασης προς τον δήμο. Βρισκόταν στο νησί του Πατρόκλου (Γαϊδουρονήσι), όπου διασώζονται λείψανα οχύρωσης, η οποία κατασκευάστηκε από το στρατηγό του Πτολεμαίου Β΄, Πάτροκλο, κατά τη διάρκεια του Χρεμωνιδείου πολέμου. Περιλαμβάνει οχυρωμένο στρατόπεδο (Πάτροκλου Χάραξ) και Πύργο των κλασικών χρόνων, ενώ η οχύρωση αποτελείται από κτίριο–στρατηγείο στην κορυφή λόφου, στην ανατολική πλευρά του νησιού, δυο τείχη που κλείνουν όλη την έκταση από τον λόφο μέχρι τη θάλασσα και διάφορα ερείπια κτισμάτων, τα οποία ήταν προφανώς τα καταλύματα των στρατιωτών και οι αποθήκες, στο εσωτερικό του τείχους.[10]
Προσωπικότητες από την Ατήνη

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο της Ατήνης, όπως ο βουλευτής Βίοττος ο Ατηνεύς, ο Γλαύκιππος ο Ατηνεύς, ο Γλαύκος ο Ατηνεύς γιος του Ηρακλείτου, ο βουλευτής Γνάθιος ο Ατηνεύς γιος του Ευφιλήτου, ο Δαμίων ο Ατηνεύς, ο βουλευτής Δημήτριος ο Ατηνεύς, ο Διόδωρος ο Ατηνεύς κ.α.[11]
Δείτε επίσης

Αρχαία Αθήνα
Αντιοχίδα φυλή
Δημητριάδα φυλή
Ατταλίδα φυλή

Παραπομπές - σημειώσεις

[...] "Atene: (Ἀτήνη; Atḗnē). Attic paralia deme of average size (three bouleutai ) of the phyle Antiochis on the south-west tip of Attica; name pre-Greek. Thus far the only deme which has been examined completely within its ancient borders. A. borders Anaphlystus in the north, Amphitrope in the east (border inscription on the Megalo Baphi). The area of the deme covers, with the valleys of Charaka, Hagia Photini and Thimari, as well as the island Gaidouronisi, around 20 km2, of which only 22% (= 440 ha.) is agriculturally useful". [...], Lohmann, Hans (Bochum), Atene
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 140.
Διονύσιος Σουρμελής, "Αττικά: ή περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινων μερών του Άστεως". Υπό Διονύσιου Σουρμελή. Έκδοσις πρώτη. Τύποις Αλεξάνδρου Κ. Γκαρπολά, Εν Αθήναις 1854 και "Attika hē peri dēmōn Attikēs en hois kai peri tinōn merōn asteōs", Dionysios Surmelēs, Gkarpola, 1854, σελ. 53: [...] "Ατήνη και Αιτήνη, Ατηνεύς ο δημότης. Και ο δήμος ούτος έλαβε κάκωσιν και εις το όνομα και εις τό πράγμα• προΐούσης της απαιδευσίας επροφέρετο Θήνη, και Θήνη ευρέθη που γεγραμμένη• εσχάτως δε οι χωρικοί Θήτην προφέρουσι• δεν αμφιβάλλω ότι η Άτηνη εγένετο έπί των χρόνων του σκότους Θηνη, και αύτη επί Αλβανών Θήτη. Η Ατηνη και εις τας επιγραφάς εύρηται μετά των δήμων του μέρους τούτου". [...]
Δανιήλ ο Μάγνης, "Λεξικόν Ιστορικομυθικόν και Γεωγραφικόν, συντεθέν υπό Δανιήλου Δημητρίου Μάγνητος του εκ του Πηλίου όρους εκ κωμοπόλεως Αγίου Λαυρεντίου, εις χρήσιν της ελληνικής νεολαίας". Εκ της Ελληνικής τυπογραφίας Φραγκίσκου Ανδρεώλα. Εν Βενετία 1834. Lexikon historikomythikon kai geographikon (etc.)(Historisch-mythologisches und geographisches Worterbuch etc.) neograece, Daniel Demetrios Magnes, Andreola, 1834, [...] "Aτήνη, ή Aτηνία, δήμος της Αττικής, εκ της Αντιοχίδος φυλής (Κάτοικ. Aτηνεύς)". [...], σελ. 60.
Δανιήλ ο Μάγνης, "Λεξικόν Ιστορικομυθικόν και Γεωγραφικόν, συντεθέν υπό Δανιήλου Δημητρίου Μάγνητος του εκ του Πηλίου όρους εκ κωμοπόλεως Αγίου Λαυρεντίου, εις χρήσιν της ελληνικής νεολαίας". Εκ της Ελληνικής τυπογραφίας Φραγκίσκου Ανδρεώλα. Εν Βενετία 1834. Lexikon historikomythikon kai geographikon (etc.)(Historisch-mythologisches und geographisches Worterbuch etc.) neograece, Daniel Demetrios Magnes, Andreola, 1834, [...] "Αιτήνη, δήμος της Αττικής, εκ της Αντιοχίδος φυλής (Κάτοικ. Αιτηνεύς)". [...], σελ. 20.
Ανδρέας Καπετάνιος, "Ο χώρος και οι άνθρωποι στην αρχαία τοπογραφία της Λαυρεωτικής", σελ. 183-198, από το συλογικό έργο: "Αρχαιολογικές Συμβολές", Τόμος Α: Αττική - ΚΣΤ’ και Β’ Εφορείες Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, επιμέλεια: Μαρία Δόγκα-Τόλη, Σταυρούλα Οικονόμου, έκδοση: Ίδρυμα Νικολάου & Ντόλλης Γουλανδρή – Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2013, ISBN 978-618-5060-00-8 και ISBN 978-960-7064-99-8, σελ. 189.
Ατην Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org
Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt." Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Aτήνη, δήμος της Αντιοχίδος φυλής. Φρύνιχος δε της Ατταλίδος φησίν. ο δημότης Aτηνεύς' Πατροκλής Ατηνεύς εχορήγει και Παντακλής. Διονύσιος Aτηνίαν τον δήμον. αλλ' ουκ εά το Aτηνεύς, όφειλον Aτηνιεύς". [...], σελ. 63.
[...] "Ατήνη: Αρχαίος δήμος της Αττικής κοντά στην Ανάφλυστο. Ανήκε στην Αντιοχίδα, τη Δημητριάδα και, τέλος, στην Ατταλίδα φυλή. Οι κάτοικοί του λέγονταν Ατηνιείς ή Ατανείς". [...] Ατήνη
ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Α1/Φ26/719/25/5-9-1982 - ΦΕΚ 290/Β/30-5-1983: Χαρακτηρισμός του νησιού του Πατρόκλου (Γαϊδουρονήσι) ως αρχαιολογικού χώρου, ιστορικού τόπου και τοπίου ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Αρχαιολογικός χώρος στο Νησί του Πατρόκλου (Γαϊδουρονήσι): Οχυρωμένο στρατόπεδο (Πάτροκλου Χάραξ), αγρόκτημα με Πύργο κλασικών χρόνων, πηγάδι κλπ., σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος, της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.

Δημότες της Ατήνης Αρχειοθετήθηκε 2019-04-04 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): ATHNEUS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project

Πηγές – βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

Ελληνικές επιγραφές - IG Ατην Attica (IG I-III).

Δευτερογενείς πηγές

Atene, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council, “Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 140.
Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630
Ανδρέας Καπετάνιος, "Ο χώρος και οι άνθρωποι στην αρχαία τοπογραφία της Λαυρεωτικής", σελ. 183-198, από το συλογικό έργο: "Αρχαιολογικές Συμβολές", Τόμος Α: Αττική - ΚΣΤ’ και Β’ Εφορείες Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, επιμέλεια: Μαρία Δόγκα-Τόλη, Σταυρούλα Οικονόμου, έκδοση: Ίδρυμα Νικολάου & Ντόλλης Γουλανδρή – Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2013, ISBN 978-618-5060-00-8 και ISBN 978-960-7064-99-8

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

«Atene». www.ancientworlds.net. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2015.[νεκρός σύνδεσμος]
Δήμος Σαρωνικού Αρχειοθετήθηκε 2017-01-15 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.saronikoscity.gr του Δήμου Σαρωνικού Αττικής.
Δήμος Λαυρεωτικής, από την ιστοσελίδα www.lavreotiki.gr του Δήμου Λαυρεωτικής.
Traill, J. «Places: 579883 (Atene)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2017.
Atene, deme and fort, Charaka, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
Atene, Lexicon of Greek Personal Names (LGPN).
Atene, Attic Inscriptions Online.

Δήμοι της Αντιοχίδας φυλής
Τριττύς των Μεσογείων

Ειτέα Εροιάδαι Κολωναί Κριώα Παλλήνη Σημαχίδαι

Τριττύς της Παραλίας
Αιγιλία Αμφιτρόπη Ανάφλυστος Ατήνη Βήσα Θοραί
Τριττύς του Άστεως
Αλωπεκή
Δήμοι της Δημητριάδας φυλής
Τριττύς των Μεσογείων

Αγνούς

Τριττύς της Παραλίας
Ατήνη Θοραί Κοθωκίδαι Οινόη Πόρος Φυλή
Τριττύς του Άστεως
Δαιδαλίδαι Διόμεια Ιπποτομάδαι Οίον Κεραμεικόν Κοίλη Μελίτη Ξυπέτη Υπένερθεν Ποταμός
Δήμοι της Ατταλίδας φυλής
Τριττύς των Μεσογείων

Αγνούς Άθμονον Ικάριον Οίον Δεκελεικόν

Τριττύς της Παραλίας
Ατήνη Οινόη Προβάλινθος Σούνιον
Τριττύς του Άστεως
Υπένερθεν Αγρυλή Κορυδαλλός Τυρμείδαι
Ανεπιβεβαίωτη Τριττύς
Απολλωνιείς

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License