Αλαί αι Αραφηνίδες

Ελλάδα

Οι Αλαί αι Αραφηνίδες (αρχαία ελληνικά: Ἁλαὶ Ἀραφηνίδες), (ο δήμος: Αλών Αραφηνίδων) ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Αιγηίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας) που, με βάση τις αρχαίες πηγές, βρίσκονταν στην Ανατολική Αττική, ανάμεσα στον Μαραθώνα και στην Βραυρώνα.[1] Πρόκειται για την ευρύτερη περιοχή της σύγχρονης αλυκής της Ραφήνας και τη συνεχόμενη περιοχή της Αρτέμιδας.

Ονομασία

Στην αρχαία Ελλάδα με την ονομασία Αλαί φέρονταν διάφορες παραθαλάσσιες περιοχές όπου υπήρχαν φυσικές αλυκίδες (= αλυκές), σε αντιδιαστολή με τις τεχνικές δεξαμενές (λάκκους) συλλογής άλατος, που λέγονταν αλοπήγια. Την ονομασία αυτή έπαιρναν και άλλες γειτονικές πόλεις ή δήμοι όπως, λόγου χάριν, οι Αλαί αι Αιξωνίδες (σημερινή Βούλα ή Βουλιαγμένη), οι Αλαί του Πειραιώς (κοντά στον σημερινό ναό του Αγίου Διονυσίου) και οι Αλαί Βοιωτίας (ο σημερινός Θεολόγος). Οι Αραφηνίδες είναι συλλογικό πατρωνυμικό όνομα. Η ονομασία του αρχαίου δήμου Αλαί Αραφηνίδες είναι σύνθετη και συνίσταται από τη λέξη Αλαί, που σημαίνει "αλυκές" και το συλλογικό πατρωνυμικό "Αραφηνίδες". Η πρώτη λέξη παραπέμπει στην παραγωγή αλατιού, ενώ η κατάληξη σε "-ίδες" στο δεύτερο συνθετικό υποδηλώνει ότι οι ιδρυτές του δήμου προέρχονταν από τον βορείως ευρισκόμενο δήμο Αραφήνα.[1]
Τοποθεσία του αρχαίου δήμου

Ο δήμος των Αλών Αραφηνίδων, ήταν δήμος της Παραλίας.[2] Βρισκόταν στα ανατολικά της αρχαίας Αθήνας, μεταξύ των δήμων του Αραφήνος και των Φιλαϊδών. Εντοπίζεται δυτικά του Ναού της Αρτέμιδος Ταυροπόλου, στην περιοχή της Λούτσας,[3] γνωστής σήμερα και ως Αρτέμιδας Αττικής, η οποία υπάγεται στον Δήμο Σπάτων - Αρτέμιδος.
Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[4] ως μέλος της Αιγηίδας φυλής, συμμετείχε με 5 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη (307/306 – 224/223 π.Χ.) και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν με 9 βουλευτές στη Βουλή των 600. Κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.
Ψηφίσματα του δήμου των Αλών Αραφηνίδων

Στον ευρύτερο χώρο του ιερού της Βραυρώνας βρέθηκαν τρία τιμητικά ψηφίσματα του δήμου των Αλών Αραφηνίδων, τα οποία χρονολογούνται στα μέσα περίπου του 4ου αι. π.Χ. και με τα οποία έγινε δυνατή η ταύτιση του αρχαίου δήμου των Αλών Αραφηνιδών με την Λούτσα.[5] Το ένα βρέθηκε από τον αρχαιολόγο Ιωάννη Παπαδημητρίου το 1957, τα άλλα δύο ήταν ήδη γνωστά από περισυλλογές της εποχής του μεσοπολέμου, από το 1931. Τα ψηφίσματα αυτά συσχετίζουν το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου με συγκεκριμένους αγώνες και εορτές.[6] Μαρτυρείται επίσης τέλεση αγώνα πυρριχιστών, καθώς και μία εορτή που έφερε το όνομα «Ταυροπόλια», γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την κωμωδία «Επιτρέποντες» του Μενάνδρου.[7] Ένα από αυτά τα ψηφίσματα αναφέρει την ύπαρξη ναού του Διονύσου, χωρίς ωστόσο να γίνεται σαφές εάν αυτός βρισκόταν μέσα στο ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου.[6]
Οι κάτοικοι των Αλών Αραφηνίδων
Κύριο λήμμα: Αρτέμιδα Αττικής

Ο δημότης των αρχαίων Αλών Αραφηνίδων ονομαζόταν Αλαιεύς ή Αλεύς ή Αλεύς Αραφήνιος ή Αλεύς Αραφηνίδης.[8] Οι Αλαί αναφέρονται από τον Ευριπίδη, στην τραγωδία του «Ιφιγένεια εν Ταύροις»,[9] ότι ήσαν κοντά στην κορυφογραμμή της Καρυστίας. Σε αυτό το μέρος ήταν το ιερό με το άγαλμα της Ταυροπόλου Αρτέμιδος,[10] το οποίο έφεραν από την Ταυρίδα, η Ιφιγένεια και ο αδελφός της Ορέστης.

Το λιμάνι του δήμου χρησιμοποιούταν επίσης και από τους πολίτες της Βραυρώνας, καθώς και για την μεταφορά δομικών υλικών από τα λατομεία μαρμάρου της Καρύστου, η οποία βρισκόταν απέναντι στο νησί της Εύβοιας, καθώς ήταν το πλησιέστερο λιμάνι της Αττικής.[11]

Η μελέτη των ευρημάτων των ανασκαφών του Ιωάννη Παπαδημητρίου στην ευρύτερη περιοχή και το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου, καθώς και της πρώιμης κατοίκησης στο χώρο αυτό, πριν/και από την δημιουργία του ιερού, φανερώνει αρκετά στοιχεία για τους κατοίκους των Αλών Αραφηνίδων:

Μία πρώτη ανάπτυξη φαίνεται κατά την Μεσοελλαδική ΙΙΙ και την Υστεροελλαδική [ΥΕ] Ι. Τα κεραμικά ευρήματα επιβεβαιώνουν επίσης τη χρήση και κατά τη διάρκεια της κύριας περιόδου χρήσης των μυκηναϊκών ανακτόρων, δηλαδή των περιόδων ΥΕ ΙΙΙΑ και ΥΕ ΙΙΙΒ, καθώς και μια αναλαμπή στην ΥΕ ΙΙΙΓ.[6]
Το αργότερο στο πρώτο μισό του 7ου αι. π.Χ. αρχίζει, η συστηματική λατρεία του 12 θεου στην περιοχή που συμπίπτει χρονικά με την υπόλοιπη Ελλάδα.
Το κρασί του θεού Διονύσου αποκτά την «τιμητική» του[5] με τα κεραμικά ευρήματα της ελληνιστικής περιόδου (τέλη 4ου έως αρχές 1ου αι. π.Χ.). Λάγυνοι, κάνθαροι και μεγαρικοί σκύφοι είναι τα πιο αγαπητά αγγεία,[6] που φανερώνουν ότι η παραγωγή του κρασιού και οι αμπελώνες είναι μια από τις βασικές ασχολίες των κατοίκων του αρχαίου αυτού δήμου.
Η ιστορία των κατοίκων τους επόμενους αιώνες φαίνεται να ακολουθεί την ιστορική διαδρομή των υπολοίπων κατοίκων της αρχαίας Αττικής ενώ η γενικότερη εγκατάλειψη των αρχαίων ιερών, που αποφασίζεται με πολιτικά διατάγματα την εποχή αυτή, δηλαδή μετά τον 4ο αι. μ.Χ.,[6] μάλλον οριοθετεί και το τέλος της λατρείας της Αρτέμιδος και τα συνεπαγόμενα οικονομικά και άλλα οφέλη των κατοίκων από αυτήν, στην ευρύτερη περιοχή του δήμου των Αλών των Αραφηνίδων.

Η λατρεία της Αρτέμιδος

Την εποχή του Θησέα (εποχή του χαλκού) ο δήμος των Αλών των Αραφηνίδων ήταν ένας από τους 20 δήμους που ενώθηκαν και αποτέλεσαν το μετέπειτα Αθηναϊκό κράτος. Σταδιακά η πιο σημαντική περιοχή του δήμου αυτού, η Βραυρώνα, εξελίχθηκε σε τόπο λατρείας της Αρτέμιδας και χτίστηκε ναός αφιερωμένος σε αυτή.[12]

Αγάλματα της Ταυροπόλου Αρτέμιδος, της Βραυρώνας, της Ακροπόλεως Αθηνών και των Γαβίων
Η Άρτεμις των Γαβίων στο μουσείο του Λούβρου, Παρίσι

Στο ναό της Ταυροπόλου Αρτέμιδος υπήρχε μεγάλο άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος, που επιβεβαιώνει την ανάπτυξη της λατρείας της Αρτέμιδος στην ευρύτερη περιοχή του δήμου και το οποίο πήρε ο Ξέρξης και το μετέφερε στα Σούσα[13]. Υπάρχει επίσης σχετική αναφορά από τον Παυσανία ότι ο Πραξιτέλης, φιλοτέχνησε και ένα άγαλμα της Αρτέμιδος της Βραυρώνας, το οποίο ήταν τοποθετημένο στην Ακρόπολη των Αθηνών.[14] Στα καταστατικά της εποχής (347/6 π.Χ.) για τα εκθέματα του Παρθενώνα που έχουν ανακαλυφθεί, αναφέρεται πως το άγαλμα αποτελούσε αφιέρωμα, προφανώς των κατοίκων του δήμου των Αλών[15] και πως απεικονίζει τη θεά με χιτωνίσκο. Επίσης είναι γνωστό πως ως μέρος της λατρείας πως οι πιστοί της θεάς πρόσφεραν ενδύματα. Το άγαλμα αυτό του Πραξιτέλη έχει συνδεθεί με την Αρτέμιδα των Γαβίων, με τη θεά να φορά ένδυμα που έχει προσφερθεί από τους πιστούς της. Επιπλέον, η κεφαλή μοιάζει με αυτή της Αφροδίτης της Κνίδου[16] και του Απόλλωνα Σαυροκτόνου, έργα τα οποία επίσης αποδίδονται στον Πραξιτέλη.[17]

H ονομασία Άρτεμις των Γαβίων[18][19] (ιταλικά: Diana di Gabi, γαλλικά: Diane de Gabies) αναφέρεται σε άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος το οποίο ανακαλύφθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στα Γάβια της Ιταλίας (ιταλικά: Gabi),[20] έγινε έκθεμα της συλλογής Μποργκέζε, και κατόπιν στεγάστηκε στο Λούβρο. Το άγαλμα χρονολογείται στις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ. και είναι ρωμαϊκό αντίγραφο από προγενέστερο ελληνικό,[21] η δημιουργία του οποίου αποδίδεται στον Πραξιτέλη κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., πιθανώς την Άρτεμις Βραυρωνία.

Σύμφωνα επίσης, με τον αρχαιολόγο - ερευνητή της Ακαδημίας Αθηνών Κωνσταντίνο Καλογερόπουλο, στο δίτομο έργο του «Το Ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στις Αλές Αραφηνίδες (Λούτσα)»: «Σημαντικές πληροφορίες για τις τελετουργίες, αλλά και γενικότερα για τον χαρακτήρα της λατρευτικής ζωής στο ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου προσφέρει η τραγωδία του Ευριπίδη Ιφιγένεια εν Ταύροις. Σύμφωνα με την ευριπίδεια εκδοχή του μύθου, η λατρεία της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στις Αλές Αραφηνίδες διαδόθηκε από την Ταυρική Χερσόνησο. Ιδρυτής της λατρείας της Ταυροπόλου ήταν ο Ορέστης, που ιδρύει κατόπιν εντολής της Αθηνάς τον ναό της Ταυροπόλου και εισάγει στις Αλές Αραφηνίδες τον τελετουργικό εορτασμό της άφιξης του λατρευτικού της αγάλματος.»[1]
Ο ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος
Αρχαιολογικός χώρος του αρχαίου ναού της Ταυροπόλου Αρτέμιδος στην παραλία της Αρτέμιδας Αττικής (Λούτσα).

Ο ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος εντοπίστηκε το 1925 στην παραλία της Αρτέμιδος (Λούτσας), ακριβώς δίπλα στη θάλασσα, όταν είχε διενεργήσει πρόχειρη ανασκαφή εκεί ο τότε Έφορος Αρχαιοτήτων Αττικής Νικόλαος Κυπαρίσσης.[22] Το 1945 ο αρχαιολόγος Ιωάννης Παπαδημητρίου έκανε ανασκαφές στην περιοχή, ενώ η συστηματική έρευνα κατά τα έτη 1956 και 1957 από την Αρχαιολογική Εταιρεία,[23] υπό τη διεύθυνση πλέον του τότε Διευθυντή Αρχαιοτήτων Ιωάννη Παπαδημητρίου και με τη συνεργασία των τότε Επιμελητών Αρχαιοτήτων Βασιλείου Χ. Πετράκου και Όλγας Αλεξανδρή αποκάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος του αρχαιολογικού χώρου.[22]

Το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου ήταν, πριν την ανακάλυψή του, κυρίως γνωστό από φιλολογικές πηγές. Στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη, ως ιδρυτής του ιερού αναφέρεται ο Ορέστης, ο οποίος μετέφερε το ξόανο της θεάς Αρτέμιδος από την Ταυρίδα και αποβιβάστηκε στις Αλές στην ανατολική ακτή της Αττικής για να χτίσει τον ναό της θεάς. Ο Ευριπίδης, αλλά και ο Μένανδρος στην κωμωδία του «Επιτρέποντες» παρέχουν σημαντικές αναφορές για τον χαρακτήρα και τα δρώμενα που περιελάμβανε η εορτή των «Ταυροπολίων», που τελούνταν προς τιμήν της θεάς με νυχτερινές πομπές, τελετές ξέφρενου διονυσιακού χαρακτήρα και δρώμενα με συμβολική μίμηση ανθρωποθυσιών.[23]

Το ιερό της Ταυροπόλου σαφώς αποτελούσε το σημαντικότερο χώρο λατρείας του αρχαίου αττικού δήμου των Αλών Αραφηνίδων. Η λειτουργία του ιερού τεκμηριώνεται από τον 7ο π.Χ. αιώνα έως και τον 1ο μ.Χ. αιώνα, όπως μαρτυρούν τα αναθηματικού χαρακτήρα ευρήματα, αλλά και χρηστικά και μαγειρικά αγγεία που δείχνουν την παράλληλη τέλεση συνεστιάσεων στα πλαίσια της λατρείας.[23]

Σήμερα, από το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου σώζεται μόνο το θεμέλιο ενός δωρικού περίπτερου ναού από πωρόλιθο. Ο σηκός διαιρείται σε ένα μεγάλο ανατολικό τμήμα και σε ένα μικρότερο δυτικό, το οποίο εικάζουν οι ερευνητές ότι ήταν το «άδυτο». Η κατασκευή του ναού, με βάση τα θεμέλιά του, χρονολογείται στα τέλη του 5ου αι. π.Χ.[23]

Στον χώρο του ιερού έχουν εντοπισθεί δύο πρόπυλα (ανατολικό και δυτικό), χαλικόστρωτος δρόμος και βάθρα αναθημάτων. Τέλος, σε απόσταση 200 μέτρα νότια του ναού της Ταυροπόλου Αρτέμιδος αποκαλύφθηκε το 1975,[5] ένας ακόμη, μικρός, ναός με αποθέτη με πλήθος αφιερωμάτων που χρονολογούνται από τους γεωμετρικούς μέχρι και τους κλασικούς χρόνους.[23]

Η προστασία του ναού της Ταυροπόλου Αρτέμιδος[24] υπάγεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής.[25]
Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας

Τα σημαντικότερα των ευρημάτων, από το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου, καθώς και από το μικρό ιερό εκτίθενται και φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας.[23][26][27] Στην παρουσίαση της εργογραφίας του αρχιτέκτονα Δημητρίου Φωτιάδη υπάρχει και η μελέτη για το Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας (σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Δ. Φωτιάδη).
Προσωπικότητες από τις Αλές Αραφηνίδες

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο των Αλών Αραφηνίδων, όπως ο Βρέμων ο Αλαιεύς, ο Δημέας ο Αλαιεύς, ο Δημήτριος ο Αλαιεύς γιος του Λευκίου, ο Δημόφιλος ο Αλαιεύς, ο Διόδωρος ο Αλαιεύς κ.α.[28]
Δείτε επίσης

Αρχαία Αθήνα
Αιγηίδα φυλή
Αλίπεδον
Αρτέμιδα Αττικής

Παραπομπές – σημειώσεις

Κωνσταντίνος Καλογερόπουλος, «Το Ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στις Αλές Αραφηνίδες (Λούτσα)», 917 σελ. (τόμοι Α & Β), εκδ. Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2013, ISBN 978-960-404-272-2
[...] "Halae: (Ἁλαί; Halaí). ‘Salt pans’, name of several settlements, in Attica of two demes. [1] Att. deme of the phyle Cecropis. [2] Att. paralia deme of the phyle Aegeis. [3] Boeotian port on the Gulf of Euboea. [...], Lohmann, Hans (Bochum), Halae
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 128.
Αλαι Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org
Το άρθρο της αρχαιολόγου Κλαίρης Ευστρατίου, με τίτλο «Ο ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος στη Λούτσα», στο περιοδικό «Αρχαιολογία», Τεύχος 6ο, Αθήνα 2011, σελ.72-73.
Το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στη Λούτσα Αρχειοθετήθηκε 2016-04-10 στο Wayback Machine., άρθρο του Κωνσταντίνου Καλογερόπουλου. Από την ιστοσελίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Μένανδρος, «Επιτρέποντες», στίχοι 451-454.
«Αλαί Αραφηνίδες και Αλαί Αιξωνίδες, δήμοι, ο μεν της Αιγηίδος, ο δ' Αιξωνεύς της Κεκροπίδος φυλής. εκατέρου ο δημότης άνευ του ι Αλεύς, και Αλήθεν και Αλήσι και Αληθένδε. Ξενόφαντοςείπε. Τρύφων δ' εν παρωνύμοις Αλαίος τρισύλλαβον και Αλαιαίοις τετρασύλαβον, ως Ληναίος Ληναιεύς, Κρηταίος Κρηταιεύς. αλλ' εν τοις εξής κατ' έθος Αττικόν ένδειάν φησί του ι. έστι δε ο δήμος της Αραφηνίδος μεταξύ Φηγέως του προς Μαραθώνι και Βραυρώνος, αι δ' Αιξωνίδες εγγύς του άστεος. έστι και λίμνη εκ θαλάσσης. δασύνεται δε το Αλαί, ως και εν τω δράματι Μενάνδρου από του Αραφηνίσιν Αλαίς διακείσθαι τα πράγματα, ος έστι τόπος Αττικής.» Στέφανος Βυζάντιος, «Εθνικών», Έκδοση 1839: Stephanus (Byzantius), Anton Westermann: “Stephani Byzantii Ethnikōn quae supersunt”, Sumptibus et typis B.G. Teubneri, Λειψία 1839. Σελ 30.
Ευριπίδης, «Ιφιγένεια εν Ταύροις», στιχ.1450-1467: [...] "χῶρός τις ἔστιν Ἀτθίδος πρὸς ἐσχάτοις / ὅροισι, γείτων δειράδος Καρυστίας, / ἱερός, Ἁλάς νιν οὑμὸς ὀνομάζει λεώς• ἐνταῦθα τεύξας ναὸν ἵδρυσαι βρέτας, / ἐπώνυμον γῆς Ταυρικῆς πόνων τε σῶν, / οὓς ἐξεμόχθεις περιπολῶν καθ᾽ Ἑλλάδα / οἴστροις Ἐρινύων. Ἄρτεμιν δέ νιν βροτοὶ / τὸ λοιπὸν ὑμνήσουσι Ταυροπόλον θεάν. / νόμον τε θὲς τόνδ᾽• ὅταν ἑορτάζῃ λεώς, / τῆς σῆς σφαγῆς ἄποιν᾽ ἐπισχέτω ξίφος / δέρῃ πρὸς ἀνδρὸς αἷμά τ᾽ ἐξανιέτω, / ὁσίας ἕκατι θεά θ᾽ ὅπως τιμὰς ἔχῃ. / σὲ δ᾽ ἀμφὶ σεμνάς, Ἰφιγένεια, κλίμακας / Βραυρωνίας δεῖ τῇδε κλῃδουχεῖν θεᾷ• / οὗ καὶ τεθάψῃ κατθανοῦσα, καὶ πέπλων / ἄγαλμά σοι θήσουσιν εὐπήνους ὑφάς, / ἃς ἂν γυναῖκες ἐν τόκοις ψυχορραγεῖς / λίπωσ᾽ ἐν οἴκοις." [...]
Στράβων, «Γεωγραφικά», Βιβλίο Θ΄, 1.22: [...] "Κάμψαντι δὲ τὴν κατὰ τὸ Σούνιον ἄκραν ἀξιόλογος δῆμος Σούνιον, εἶτα Θόρικος, εἶτα Ποταμὸς δῆμος οὕτω καλούμενος, ἐξ οὗ οἱ ἄνδρες Ποτάμιοι, εἶτα Πρασιὰ Στειριὰ Βραυρών, ὅπου τὸ τῆς Βραυρωνίας Ἀρτέμιδος ἱερόν, [Ἁλαὶ Ἀραφη]νίδες, ὅπου τὸ τῆς Ταυροπόλου," [...]
Στράβων, «Γεωγραφικά», Βιβλίο Ι΄, 1.6: [...] "Κάρυστος δέ ἐστιν ὑπὸ τῶι ὄρει τῆι Ὄχηι• πλησίον δὲ τὰ Στύρα καὶ τὸ Μαρμάριον͵ ἐν ὧι τὸ λατόμιον τῶν Καρυστίων κιόνων͵ ἱερὸν ἔχον Ἀπόλλωνος Μαρμαρίνου͵ ὅθεν διάπλους εἰς Ἁλὰς τὰς Ἀραφηνίδας". [...]
Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, «Ελληνικά», (R. Rankabes Iakobos R. Rankabes, Ta Hellenkika). [...] Αλαί Αραφηνίδες, δήμος φυλής Αιγηΐδος κατά την ανατολικήν παραλίαν, μικρόν απέχων του Βραυρώνος προς το βορ-ανατολικόν, κατά τας εκβολάς του ποταμού Ερασίνου' ελαβε το όνομα από του περί αυτόν δήμου Αραφήνος' οι δημόται ελέγοντο, Αλαιείς, και Αλείς και Αλαίοι, και Αλαιαίοι (2= Ξενοφώντος και Τρύφων παρά Στεφ. Βυζ.). Από των Αραφηνίδων Αλών ήν διάπλους εις το κατά την Εύβοιαν Μαρμάριον το παρά τα Στύρα και την Κάρυστον (3= Στράβ.β. 10, σ. 446). Εν ταις αλαίς ταύταις ήν ναός Αρτέμιδος επικλειθείσης Βραυρωνίας, διότι η Ιφιγένεια αφικομένη εκ Ταυρίδος εις Ελλάδα, εκόμισεν είδωλον της θεάς ταύτης και κατέθεσεν αυτό εις Αλάς, ένθα και ωκοδομήθη ύστερον ο ναός, και επειδή ο Βραυρών ήν πόλις περί ήν ήσαν οι υπαγόμενοι αυτή Αλαί, επωνομάσθη η Άρτεμις αυτή Βραυρωνία, ως εκ δύο χωρίων του Παυσανίου φαίνεται(4= Παυσ. Αττ. κ. 23,33). Ότι δε το είδωλον της Αρτέμιδος και ο ναός ήσαν εν ταις Αλαίς εξάγεται εκ των δύο ποιητών, Ευρυπίδου και Καλλιμάχου: ">Χώρος τις εστίν Ατθίδος προς εσχάτοις >Όροισι, γείτων δειράδος Καρυστίας, >Ιερός, Αλάς νιν ουμός ονομάζει λεώς >Σε δ'αμφί σεμνάς, Ιφιγένεια, κλίμακας >Βραυρωνίας δει της δε κλειδουχείν θεάς (5=Ευριπίδ. Ιφιγ. εν Ταυρ.ς. 1450.1462). >Ή ίνα δαίμον Αλάς Αραφηνίδας οικήσουσα >Ήλθες από Σκυθίας, από δ'είπας τέθμια Ταύρων (6=Καλλίμαχ. Ύμν εις Αρτεμ. ς. 173.)". Ην δε και εν τη Ακροπόλει των Αθηνών ναός Βραυρωνίας Αρτέμιδος και άγαλμα αυτής, έργον Πραξιτέλους (1= Παυσ. Αττ. κ. 23).[...] «Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της Αρχαίας και Νέας Ελλάδος, συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους, ων ο Α' διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδαν, ο Β' την Πελοπόννησον και ο Γ' τας Νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον Πίνακα και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου. Τόμος 1ος, Εν Αθήναις 1853, Σελ. 258-259.
Διονύσιος Σουρμελής, (pdf) Αττικά, ή, Περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινών μερών του άστεως, σελ. 15.
Περιήγησις της Ελλάδος - Παυσανίας, 1.23.7 - perseus.tufts.edu
(Αγγλικά) Tullia Linders, Studies in the Treasure Records of Artemis Brauronia Found in Athens, Stockholm, 1972.
(Αγγλικά) Ridgway [1997], p.329.
(Αγγλικά) Rolley, p.262 ; Martinez, p.314.
«Συνοπτικός κατάλογος έργων της Συλλογής Εκμαγείων». Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Βουτυρά, Βρεττού, Βαφειάδου (1871). «Λεξικόν ιστορίας και γεωγραφίας, Τόμος 2». Κωνσταντινούπολη: Βρεττός. σελ. 4.CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
Βερτολίνη, Φραγκίσκος (9 Μαρτίου 2015). «Ρωμαϊκή Ιστορία - Τόμος Α». Πελεκάνος. σελ. 53.
(Γαλλικά) «Site officiel du musée du Louvre». cartelfr.louvre.fr. Ανακτήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2015.
Το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στη Λούτσα Αρχειοθετήθηκε 2016-04-10 στο Wayback Machine.. Από την ιστοσελίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Από το άρθρο της Ράνιας Συριανού (σύνταξη) και της Ανθής Ντόβα (επιμέλεια), με τίτλο: «Ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος (Περιγραφή)», Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, ιστοσελίδα ΟΔΥΣΣΕΥΣ.
Ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος (Πληροφορίες), Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, ιστοσελίδα ΟΔΥΣΣΕΥΣ.
Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής
Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας (Περιγραφή - Ιστορικό)
Το άρθρο της Γιώτας Συκκά, με τίτλο Αρχαία λάμψη ξανά στη Βραυρώνα, στην ιστοσελίδα της εφημερίδας Η Καθημερινή, στις 8 Νοεμβρίου 2009.

Δημότες των Αλών Αραφηνίδων Αρχειοθετήθηκε 2019-04-04 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): ALAI (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project

Πηγές – βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

Ευριπίδης, «Ιφιγένεια εν Ταύροις», στιχ.1450-1467.
Στράβων, «Γεωγραφικά», Βιβλίο Θ΄, 1.22 και Βιβλίο Ι΄, 1.6.
Ελληνικές επιγραφές - IG Αλαι Attica (IG I-III).

Δευτερογενείς πηγές

Halae, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
Ουίλλιαμ Σμιθ, Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα:
(Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica – 92 (Halae Araphenides)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray. Attica – 92 (Halae Araphenides)
John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council,“Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 128.
Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630
Αρχαιολογικός Χάρτης > Ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου Αρχειοθετήθηκε 2017-04-24 στο Wayback Machine., στην ιστοσελίδα: www.spata-artemis.gr του Δήμου Σπάτων - Αρτέμιδος.
Αρχαιολογικός Χάρτης > Βωμός της Αρτέμιδος Αρχειοθετήθηκε 2017-04-24 στο Wayback Machine., στην ιστοσελίδα: www.spata-artemis.gr του Δήμου Σπάτων - Αρτέμιδος.

Γενική & ενδεικτική βιβλιογραφία
Ανασκαφή δωρικού περίπτερου ναού

Ιωάννης Παπαδημητρίου, «Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας», (ΠΑΕ) (1956) 87-89 - ΠΑΕ (1957) 45-47.

Ανασκαφή περιοχής νοτίως του δωρικού ναού

Αγγ.Γ. Λιάγκουρας, «Αρχαιολογικό Δελτί»ο (ΑΔ) 27, Χρονικά Β1 (1972) 151-152.
Όλγα Αλεξανδρή, ΑΔ 30 Χρονικά Β1 (1975) 37 - ΑΔ 31 Χρονικά Β1 (1976) 52-55.

Ψηφίσματα του δήμου των Αλών Αραφηνίδων

Ν. Κοτζιάς, «Δημοτικόν ψήφισμα Αλών των Αραφηνίδων», Αρχαιολογική Εφημερίς (ΑΕ) (1925-26) 168-177.
Α.Α. Παπαγιαννόπουλος-Παλαιός, «Αττικαί Επιγραφαί 9. Τα εν Αλαίς Αραφηνίσι Ταυροπόλια και αι εν τοις δήμοις λειτουργίαι, Πολέμων 1» (1929) 227-232.
Φ.Δ. Σταυρόπουλλος, «Τιμητικόν ψήφισμα Αλών των Αραφηνίδων», ΑΕ Χρονικά (1932) 30-32.
Β.Ν. Μπαρδάνη, «Δημοτικό ψήφισμα Αλαιέων», Ηόρος 10-12 (1992-1998) 53-60.

Αναφορές αρχαίων συγγραφέων για το δήμο των Αλών Αραφηνίδων, το ιερό και το χαρακτήρα της Αρτέμιδος Ταυροπόλου

M.B.B. Hollinshead, Legend, Cult, and Architecture at three Sanctuaries of Artemis, διδ.διατρ. Bryn Mawr College 1979 (1980) 84-91, 223-253.

Αρχιτεκτονικός τύπος του δωρικού ναού

Ι. Τραυλός, «Τρείς ναοί της Αρτέμιδος: Αυλιδίας, Ταυροπόλου και Βραυρώνος», σε: U. Jantzen (επιμ.), Neue Forschungen zu griechischen Heiligtümern (1976) 197-205.
H. Knell, Der Tempel der Artemis Tauropolos in Lutsa, AA (1983) 39-43.
M.B.B. Hollinshead, Against Iphigeneia's Adyton in three Mainland Temples, AJA 98 (1985) 419-440.
M.B.B. Hollinshead, Adyton, Opisthodomos and the inner Room of the Greek Temple, Hesperia 68 (1999) 189-218.

Γενικά

J. Travlos, Bildlexikon zur Topographie des antiken Attika (1988) 211-215.
Κλαίρη Ευστρατίου, «Ο ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος στη Λούτσα», Αρχαιολογία 39 (1991) 72-73.
Διονύσιος Σουρμελής (1854). Αττικά, ή, Περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινών μερών του άστεως. Εν Αθήναις: Τύποις Αλεξάνδρου Κ Γκάρπολα. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2011.

Δημοσίευση των ανασκαφών Παπαδημητρίου

Κ. Καλογερόπουλος, «Το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στη Λούτσα» (έκδοση στη σειρά εκδόσεων της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

«Halai Araphenides». www.ancientworlds.net (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2014.
Δήμος Σπάτων - Αρτέμιδος, στην ιστοσελίδα: www.spata-artemis.gr του Δήμου Σπάτων - Αρτέμιδος.
Traill, J. «Places: 579940 (Halai Araphenides)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2017.
Traill, J. «Places: 579878 (Artemis, T.)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2017.
Halai Araphenides, Loutsa, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
Halai Araphenides στην ιστοσελίδα: ASCSA Digital Collections και https://web.archive.org/web/20170422162836/http://www.ascsa.edu.gr/ της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
Ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος (Περιγραφή)», Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, ιστοσελίδα ΟΔΥΣΣΕΥΣ
Το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στη Λούτσα, άρθρο του Κωνσταντίνου Καλογερόπουλου. Από την ιστοσελίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Το άρθρο της αρχαιολόγου Κλαίρης Ευστρατίου, με τίτλο «Ο ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος στη Λούτσα», στο περιοδικό «Αρχαιολογία», Τεύχος 6ο, Αθήνα 2011, σελ.72-73.
Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας (Περιγραφή - Ιστορικό)
Το άρθρο της Γιώτας Συκκά, με τίτλο Αρχαία λάμψη ξανά στη Βραυρώνα, στην ιστοσελίδα της εφημερίδας Η Καθημερινή, στις 8 Νοεμβρίου 2009.
Κωνσταντίνος Καλογερόπουλος, «Το Ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στις Αλές Αραφηνίδες (Λούτσα)», 917 σελ. (τόμοι Α & Β), εκδ. Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2013, ISBN 978-960-404-272-2

Δήμοι της Αιγηίδας φυλής
Τριττύς των Μεσογείων

Γαργηττός Ερχία Ικάριον Ιωνίδαι Κυδαντίδαι Μυρρινούττα Πλώθεια Τείθρας

Themis Aigeus Antikensammlung Berlin F2538 n2.jpg
Τριττύς της Παραλίας
Αλαί αι Αραφηνίδες Αραφήν Οτρύνη Φηγαία Φιλαΐδαι
Τριττύς του Άστεως
Καθύπερθεν Αγκύλη Υπένερθεν Αγκύλη Βατή Διόμεια Ερίκεια Εστιαία Κολλυτός Κολωνός

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License