Η Αιτωλία είναι περιοχή στο δυτικό τμήμα της Στερεάς Ελλάδας κομμάτι του σημερινού νομού Αιτωλοακαρνανίας με ιδιαίτερη ιστορική διαδρομή.

Γεωγραφία

Η Αιτωλία ορίζεται γενικά σαν η περιοχή της δυτικής Στερεάς που βρίσκεται στα δεξιά του ποταμού Αχελώου - η περιοχή στα αριστερά ονομάζεται Ακαρνανία. Στα βόρεια συνορεύει με την Ήπειρο και τη Θεσσαλία και κατά την αρχαιότητα περιελάμβανε και μεγάλο κομμάτι της περιοχής στην οποία βρίσκεται η σημερινή Ευρυτανία. Η Αιτωλία είναι ορεινή στο βορρά ενώ στα νότια υπάρχει ο κάμπος του Αχελώου, το Μέγα Αιτωλικό Πεδίο της αρχαιότητας.

Ιστορία

Η Αιτωλία είναι περιοχή με μακρά ιστορία. Κατοικήθηκε αρχικά από Κουρήτες και Λέλεγες και σύμφωνα με τη μυθολογία ο Αιτωλός ήταν ο γενάρχης της φυλής που τελικά κυριάρχησε στον τόπο. Γιοί του Αιτωλού ήταν ο Πλευρώνας και ο Καλυδώνας που έδωσαν τα ονόματά τους στις δύο σημαντικότερες πόλεις της Αιτωλίας κατά τα πρώτα χρόνια της αρχαιότητας. Στα βορειοδυτικά της Αιτωλίας και κοντά στα σύνορα με την Ακαρνανία βρίσκονταν και το φύλο των Αγραίων που είχαν σαν κυριότερο κέντρο τους το Αγρίνιο. Με τον καιρό οι Αιτωλοί αναδείχτηκαν σε σημαντική στρατιωτική και πολιτική δύναμη στην Αρχαία Ελλάδα και δημιούργησαν το Κοινό των Αιτωλών ή Αιτωλική Συμπολιτεία με κέντρο το Θέρμο.

Κοινό των Αιτωλών

Πυρήνας της πολιτικής συγκρότησης των Αιτωλών υπήρξε το "Κοινό των Αιτωλών" 367 - 366 π.Χ. Για πρώτη όμως φορά το 314 π.Χ. μαθαίνουμε περισσότερα για την πολιτική μορφή των Αιτωλών και την Αιτωλική Συμπολιτεία.

Από τον 5ο αι. π.Χ. εμφανίζονται στην ιστορία οι Αιτωλοί σε κοινή δράση με τους άλλους Έλληνες. Πήραν μέρος ως μισθοφόροι των Αθηναίων, στην εκστρατεία τους κατά της Σικελίας. Το 400 π.Χ. βοήθησαν τους Ηλείους εναντίον των Λακεδαιμονίων. Αργότερα προσχώρησαν στους Μακεδόνες (Φίλιππο), που τους παραχώρησε τη Ναύπακτο. Ύστερα από το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου αποστάτησαν μαζί με τους Αθηναίους. Κατά την εισβολή των Γαλατών στην Ελλάδα (3ος αι. π.Χ.) οι Αιτωλοί με τη φθορά που τους προξένησαν απέδειξαν τα πανελλήνια αισθήματά τους. Η δράση τους αυτή εναντίον των Γαλατών και η σωτηρία της Ελλάδας και του Μαντείου των Δελφών, έκανε την επιρροή τους σ` αυτό αδιαφιλονίκητη. Η πρωτοβουλία τους για την ίδρυση της Αιτωλικής Συμπολιτείας τους έκανε πρωταγωνιστές στα ελληνικά πράγματα.

Στα πρώτα βυζαντινά χρόνια η Αιτωλία υπαγόταν εκκλησιαστικά στον πάπα, με επισκοπική έδρα τη Ναύπακτο. Ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος την προσάρτησε στο πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Διοικητικά στα βυζαντινά χρόνια υπαγόταν στο θέμα της Νικόπολης, που περιλάμβανε την Ήπειρο, την Αιτωλία, την Ακαρνανία και τη Ναύπακτο. Ύστερα από την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους (1204 μ.Χ.) αποτέλεσε τμήμα του Δεσποτάτου της Ηπείρου μέχρι το 1399.

Από τον 3ο αι. π.Χ. και μέχρι την κατάκτησή της από τους Τούρκους (1450) στην Αιτωλία έγιναν πολλές επιδρομές. Αναφέρουμε τις πιο σημαντικές: Γότθων, Βησιγότθων, Βανδάλων (466), Σλάβων (783), Σαρακηνών (889), Βουλγάρων (Σαμουήλ, 975), Νορμανδών (1147), Τούρκων (1450) κ.ά. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας η Αιτωλία υπήρξε κέντρο αρματολών και κλεφτών. Μετά την υποδούλωσή μας στους Τούρκους, είχε την ίδια τύχη με τις άλλες ελληνικές περιοχές μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας (Πρωτόκολλο Λονδίνου 22 Μαρτίου 1829 και Συνθήκη Καλλέντζας 21 Ιουλίου 1932).