Ιδρύθηκε στην Αθήνα στις 7 Ιανουαρίου του 1837, είναι το παλιότερο επιστημονικό σωματείο και εξακολουθεί μέχρι σήμερα να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες.

Η αρχική της ονομασία ήταν "η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρία" κατόπιν μετονομάστηκε (1848-1862) σε "Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρία" και το 1862 ξαναπήρε την πρώτη της ονομασία που διατηρεί ως σήμερα.

Η πρωτοβουλία ίδρυσής της αποδίδεται στον Ιάκωβο Νερουλό και κατά άλλους στο βαρόνο Κ. Μπέλιο.

Η Αρχαιολογική Εταιρία έχει αναλάβει δραστηριότητες ανασκαφής, αναστήλωσης, συλλογής και δημοσίευσης αρχαιολογικών εργασιών. Η πρώτη ανασκαφή της ήταν εκείνη του Ωρολογίου Ανδρόνικου του Κυρρήστου (1838).

Από τότε ως σήμερα έχουν ερευνηθεί πολλές περιοχές της χώρας (οι πρώτες ανασκαφές περιορίζονταν στην περιοχή της Αθήνας).

Πολλές δωρεές και έκτακτες εισφορές βοήθησαν την εταιρία να κινείται με μεγαλύτερη ευκολία για τις έρευνές της.

Το ανασκαφικό έργο συνοδεύεται από το αναστηλωτικό προκειμένου να διασωθούν και να συντηρηθούν τα μνημεία.

Αξιοσημείωτες αναστηλώσεις είναι εκείνη των μνημείων της Ακρόπολης, του θεάτρου της Επιδαύρου, του θεάτρου της Δωδώνης, της στοάς της Βραυρώνας καθώς και βυζαντινών μνημείων.

Πρώτη μέριμνα της Αρχαιολογικής Εταιρίας ήταν η συλλογή μνημείων και έργων τέχνης τα οποία είχαν συγκεντρωθεί από τον Ευθ. Καστόρχη σε μια αίθουσα του Πανεπιστημίου (1858). Αργότερα τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Βαρβάκειο (1865) και από εκεί στο Πολυτεχνείο (1877). Τελικά δωρίθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών και στο Εθνικό Νομισματικό Μουσείο.

Επίσης η Εταιρία εκδίδει διάφορα περιοδικά έντυπα αυτοτελείς εκδόσεις, οδηγούς αρχαιολογικών χώρων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται τρία ετήσια περιοδικά: τα "Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρίας", η "Αρχαιολογική Εφημερίς" και "Το Έργον της Αρχαιολογικής Εταιρίας".

Μεταξύ των δημοσιευμάτων της περιλαμβάνονται: "Επιγραφαί ανέκδοτοι, ανακαλυφθείσαι και εκδοθείσαι υπό του Αρχαιολογικού Συλλόγου" (α',1851, Β' 1852, γ' 1855) "Πρακτικά της επί του Ερεχθείου Επιτροπείας ή αναγραφή της αληθούς καταστάσεως του Ερεχθείου" (1853), "Επιγραφαί Ελληνικαί κατά το πλείστον ανέκδοτοι" (1860), οι οδηγοί Κεραμόπουλου Αν. "Οδηγός των Δελφών" (1935), Κουρουνιώτη Α. "Eleusis. A Guide to the Excavations and the Museum" (1936), Κοντολέοντος Ν. "Οδηγός της Δήλου" (1950) κλπ. Ιστορικό της Εταιρίας συνέγραψε ο Δ. Πετρακάκος και εκδόθηκε σε επιβλητικό τόμο.

Αρχικά η Αρχαιολογική Εταιρία στεγαζόταν στο οίκημα Αξελού και από εκεί μεταφέρθηκε στο ιδιόκτητο οίκημά της στη γωνία Ομήρου και Πανεπιστημίου. Στην ίδια ακριβώς θέση βρίσκεται και το σημερινό κτίριό της, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1956 και περιλαμβάνει μια αξιόλογη βιβλιοθήκη με 27.000 περίπου τόμους βιβλίων. Πολύτιμα είναι επίσης το αρχείο, οι φωτογραφίες και οι ταινίες από τα διάφορα μνημεία και ευρήματα.

Γεν. Γραμματείς της χρημάτισαν σπουδαίοι αρχαιολόγοι, όπως ο Α. Κ. Ορλάνδος, ο Γ. Μυλωνάς κ.ά.