Ο Μαξ Χορκχάιμερ (Max Horkheimer, 14 Φεβρουαρίου 1895 - 7 Ιουλίου 1973) ήταν Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, θεωρητικός του Μαρξισμού, ιδρυτής και πρωτοπόρος στοχαστής της «Κριτικής θεωρίας» (ή γενικότερα, ιδρυτικό μέλος της Σχολής της Φρανκφούρτης).
Βιογραφία

Ο Χορκχάιμερ γεννήθηκε στη Στουτγκάρδη σε μια εβραϊκή οικογένεια. Λόγω οικογενειακής πίεσης, δεν επεδίωξε εξ αρχής ακαδημαϊκή καριέρα, και εγκατέλειψε το γυμνάσιο στην ηλικία των δεκαέξι ετών για να εργαστεί στο εργοστάσιο του πατέρα του. Εντούτοις, μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, όπου σπούδασε φιλοσοφία και ψυχολογία. Στη συνέχεια μετακόμισε στη Φρανκφούρτη, όπου σπούδασε υπό τον Hans Cornelius. Εκεί συνάντησε τον Τέοντορ Αντόρνο, πολλά χρόνια νεότερό του, με τον οποίο θα ανέπτυσσε μια μακροχρόνια φιλία και μια δημιουργική σχέση συνεργασίας.

Το 1925, ο Χορκχάιμερ ανακηρύχθηκε υφηγητής με τη διατριβή του υπό τον τίτλο Η Κριτική της Κριτικής Ικανότητας του Καντ ως Μεσολάβηση μεταξύ της Πρακτικής και Θεωρητικής Φιλοσοφίας, που έγραψε υπό τον Cornelius. Διορίστηκε ως Υφηγητής το επόμενο έτος. Όταν η διεύθυνση του Ινστιτούτου για την Κοινωνική Έρευνα έμεινε κενή το 1930, εκλέχθηκε σε αυτήν τη θέση. Τον ίδιο χρόνο ο Χορκχάιμερ ανέλαβε την έδρα της κοινωνικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης. Τον επόμενο χρόνο η έκδοση του Ινστιτούτου Zeitschrift für Sozialforschung ξεκίνησε, με τον Χορκχάιμερ ως εκδότη της.[1]

Η υφηγητική διατριβή του Χορκχάιμερ ανακλήθηκε από τη νέα κυβέρνηση των Ναζί, και το Ινστιτούτο έκλεισε το 1933. Μετανάστευσε τότε στην Ελβετία, από την οποία θα έφευγε για τις ΗΠΑ τον επόμενο χρόνο, όπου το Πανεπιστήμιο Κολούμπια φιλοξένησε το Ινστιτούτο στην εξορία.[2] Το 1940, ο Χορκχάιμερ πήρε την Αμερικανική υπηκοότητα και μετακόμισε στο Pacific Palisades μια περιοχή του Λος Άντζελες της πολιτείας Καλιφόρνια, όπου συνεργάστηκε με τον Αντόρνο για τη συγγραφή του έργου Διαλεκτική του Διαφωτισμού. Σε αντίθεση με τον Αντόρνο, ο Χορκχάιμερ δεν υπήρξε ποτέ παραγωγικός συγγραφέας και στα επόμενα είκοσι χρόνια δημοσίευσε λίγα, αν και συνέχισε να επεξεργάζεται το έργο Μελέτες στη Φιλοσοφία και τις Κοινωνικές Επιστήμες ως μια συνέχεια των Zeitschrift. Το 1949 επέστρεψε στη Φρανκφούρτη, όπου το Ινστιτούτο ξανάνοιξε το 1950. Ανάμεσα στο 1951 και το 1953 ο Χορκχάιμερ ήταν πρύτανης στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης,[3] όπου συνέχισε να διδάσκει μέχρι τη συνταξιοδότησή του στα μέσα της δεκαετίας του 1960.

Επέστρεψε στην Αμερική το 1954 και το 1959 για να δώσει διαλέξεις στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Παρέμεινε μια σημαντική μορφή μέχρι τον θάνατό του στη Νυρεμβέργη το 1973. Ετάφη στο Εβραϊκό κοιμητήριο στη Βέρνη της Ελβετίας.
Έργα του Μαξ Χορκχάιμερ στα νέα ελληνικά

«Η κοινωνική λειτουργία της φιλοσοφίας». Εισαγωγή-Μετάφρ. Περικλής Βαλλιάνος. “Signum” 11 (1980), 1-2 + 7-13.
Ἀπαρχὲς τῆς ἀστικῆς φιλοσοφίας τῆς ἱστορίας, Ἀθήνα, Κάλβος, 1971, 120 σ.
«Ἱστορία καὶ Ψυχολογία», στο: Ἐπιστημολογία, Ἀθήνα, Νῆσος, 1993, σσ. 191-213.
Φιλοσοφικὸ σημειωματάριο. Μέρος Β΄ (1958-1969), Ἀθήνα, Ὕψιλον/βιβλία, 1988, 116 σ.
«Ὅ,τι ὀνομάζουμε “λογικὴ” θὰ ἐξαφανιστεῖ», στο: Συνομιλίες μὲ σοσιαλιστές, Ἀθήνα, Αἰχμὴ, 1978, σσ. 141-156.
«Μιὰ νέα ἔννοια τῆς ἰδεολογίας», Δευκαλίων, 19 (1977), σσ. 338-357.
Mitscherlich, Alexander, «Συζήτηση γιὰ τὸν Χίτλερ», Δευκαλίων, 2 (1971), σσ. 143-159.
«Αὐταρχικότητα καὶ οἰκογένεια στὴ σύγχρονη ἐποχή», Δευκαλίων, 5 (1970-1971), σσ. 1-23.
Τὸ πρόβλημα τῆς ἀλήθειας, Ἀθήνα, Ἔρασμος, 1989.
Ὑλισμὸς καὶ μεταφυσική, Ἀθήνα, Γρηγόρη, 1978.
«Ἡ ἔκλειψη τοῦ λόγου. Μέσα καὶ σκοποί», Ὁ Πολίτης, 84 (1987), σσ. 49-57.
«Ἡ νεώτερη ἐπίθεση κατὰ τῆς μεταφυσικῆς», στο: Ἐπιστημολογία, Ἀθήνα, Νῆσος, 1993, σσ. 443-495.
Οἱ Ἑβραῖοι καὶ ἡ Εὐρώπη, Ἀθήνα, Ἔρασμος, 1985.
Η έκλειψη του Λόγου, Αθήνα, Κριτική, 1987 (Επανέκδοση: 2004).

Βιβλιογραφία

Γεωργίου, Θεόδωρος, «Η κριτική θεωρία του Μαξ Χορκχάιμερ». Δεκαπενθήμερος πολίτης 53 (1985), 43-45.
Γεράσιμος Κουζέλης, «Κατευθύνσεις και όρια της θεμελίωσης της κριτικής στο έργο του Χορκχάϊμερ», στο Μ. Αγγελίδης, Στ. Δημητρίου, Α. Λαβράνου (επιμ.), Θεωρία, αξίες και κριτική, εκδ. Πόλις, Αθήνα, 2008

Παραπομπές

Βιογραφία του Χορκχάιμερ στο Marxists.org
«Βιογραφία του Χορκχάιμερ σε έντυπη έκδοση του MIT». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2009.
«Βιογραφία του Χορκχάιμερ στο Πανεπιστήμιο της Χάιφα». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2009.

Γερμανοί

Εγκυκλοπαίδεια Γερμανίας

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library