.
Ο Γιούργκεν Χάμπερμας (Jürgen Habermas, IPA: /ˈjʏʁgən ˈhaːbɐmaːs/;) γεννήθηκε στις 18 Ιουνίου του 1929. Είναι Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος που ανήκει στην παράδοση της κριτικής θεωρίας και του Αμερικανικού πραγματισμού. Είναι ίσως περισσότερο γνωστός για την εργασία του πάνω στην έννοια της δημόσιας σφαίρας, που ήταν το θέμα και ο τίτλος του πρώτου του βιβλίου. Η εργασία του επικεντρώθηκε στα θεμέλια της κοινωνικής θεωρίας και της επιστημολογίας, την ανάλυση των αναπτυγμένων καπιταλιστικών κοινωνιών και της δημοκρατίας, της έννοιας της νομιμοποίησης σε έναν κριτικό κοινωνικό-εξελικτικό πλαίσιο, και της σύγχρονης πολιτικής — ιδιαίτερα της Γερμανικής πολιτικής. Το θεωρητικό σύστημα του Χάμπερμας είναι αφιερωμένο στην αποκάλυψη της δυνατότητας του λόγου, της πολιτικής χειραφέτησης, και της λανθάνουσας ορθολογικής - κριτικής επικοινωνίας στους σύγχρονους θεσμούς, αλλά και της ανθρώπινης ικανότητας να εκπληρώνει και να επιδιώκει ορθολογικά ενδιαφέροντα.
Βιογραφία
Ο Χάμπερμας γεννήθηκε στο Ντίσελντορφ, στην Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία.
Μέχρι την αποφοίτησή του από το γυμνάσιο, ο Χάμπερμας έζησε στο Γκούμερσμπαχ κοντά στην Κολωνία. Ο πατέρας του, Ερνστ Χάμπερμας, ήταν εκτελεστικός διευθυντής του Υπουργείου Βιομηχανίας και Εμπορίου της Κολωνίας, και είχε περιγραφεί από τον Χάμπερμας ως ένας οπαδός των Ναζί.Ανατράφηκε σε ένα αυστηρό προτεσταντικό περιβάλλον, καθώς ο παππούς του ήταν ο διευθυντής μιας ιερατικής σχολής στο Γκούμερσμπαχ. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια Γκέτιγκεν (1949-50), της Ζυρίχης (1950-51), και της Βόννης (1951–54) και απέκτησε ένα διδακτορικό στην φιλοσοφία[1] στην Βόννη το 1954 με μια διατριβή υπό τον τίτλο ("Το απόλυτο και η ιστορία: περί της αντίφασης στην σκέψη του Σέλλινγκ"). Στην επιτροπή που εξέτασε την διατριβή του περιλαμβάνονταν ο Έριχ Ροτχάκερ και ο Όσκαρ Μπέκερ.
Από το 1956 και μετά, μελέτησε φιλοσοφία και κοινωνιολογία υπό την επίδραση θεωρητικών της κριτικής Μαξ Χορκχάιμερ και Τέοντορ Αντόρνο στο "Ινστιτούτο για την Κοινωνική Έρευνα" του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης, αλλά λόγω μιας σοβαρής διαφωνίας μεταξύ αυτών των δύο σχετικά με την διατριβή του από την μια—ο Χοκχάιμερ είχε εκφράσει υπερβολικές απαιτήσεις για την αναθεώρησή της—, και από την άλλη λόγω της ίδιας του της πεποίθησης ότι η Σχολή της Φρανκφούρτης είχε περιέλθει σε παράλυση με τον πολιτικό σκεπτικισμό και την περιφρόνηση για την σύγχρονη κουλτούρα— τελείωσε τελικά τις μεταδιδακτορικές του σπουδές στις πολιτικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ υπό τον μαρξιστή Βόλφγκανγκ Άμπεντροτ. Η εργασία του αυτή είχε τον τίτλο Ο δομικός μετασχηματισμός της Δημόσιας Σφαίρας: μια έρευνα πάνω στην έννοια της Αστικής Κοινωνίας). Το 1961, έγινε υφηγητής στο Μάρμπουργκ, και—σε μια κίνηση που ήταν άκρως ασυνήθιστη για την Γερμανική ακαδημαϊκή σκηνή της εποχής—του προσφέρθηκε η θέση του «καθηγητή άνευ έδρας» της φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης (με την προτροπή του Χανς-Γκέοργκ Γκάνταμερ και του Κάρλ Λέβιτ) το 1962, την οποία και αποδέχτηκε. Το 1964, υποστηριζόμενος σθεναρά από τον Αντόρνο, ο Χάμπερμας επέστρεψε στην Φρανκφούρτη για να καταλάβει την έδρα φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας του Χοκχάιμερ.
Το 1971 αποδέχτηκε την θέση του Διευθυντή στο «Ινστιτούτο Μάξ Πλάνκ» στο Στάνμπεργκ (κοντά στο Μόναχο) το 1971, και εργάστηκε εκεί μέχρι το 1983, δύο χρόνια μετά την δημοσίευση του magnum opus του, Η θεωρία της επικοινωνιακής δράσης. Ο Χάμπερμας μετά από αυτό επέστρεψε στην έδρα του στην Φρανκφούρτη και στην διεύθυνση του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας. Μετά την συνταξιοδότησή του το 1993, ο Χάμπερμας συνέχισε να δημοσιεύει εκτενώς. Το 1986, κέρδισε το βραβείο Λάιμπνιτς της Deutsche Forschungsgemeinschaft (ελληνικά: Γερμανικό Ίδρυμα Έρευνας), που είναι η υψηλότερη διάκριση που απονέμεται για την έρευνα στην Γερμανία. Κατέχει επίσης την ασυνήθιστα μεταμοντέρνα θέση του Μόνιμου Επισκέπτη Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Νορθγουέστερν στο Έβανστον του Ιλινόις, και τη θέση "Theodor Heuss" στο Πανεπιστήμιο New School της Νέας Υόρκης.
Ο Χάμπεραμας τιμήθηκε με το Βραβείο Πρίγκιπας των Αστουριών στις Κοινωνικές Επιστήμες το 2003. Ο Χάμπερμας έλαβε επίσης το 2004 το Βραβείο του Κυότο στους τομείς των Τεχνών και της Φιλοσοφίας. Επισκέφθηκε το Σαν Ντιέγκο και στις 5 Μαρτίου του 2005, ως εκπρόσωπος του Πανεπιστημίου του Σαν Ντιέγκο στο Συμπόσιο του Κυότο, έδωσε έναν λόγο με τον τίτλο Ο Δημόσιος Ρόλος της Θρησκείας σε ένα κοσμικό πλαίσιο, σχετικά με την εξέλιξη του Διαχωρισμού Εκκλησίας και Κράτους από μια στάση ουδετερότητας στην έντονη εκκοσμίκευση. Το 2005 έλαβε το Holberg International Memorial Prize (περί τα 520,000 € ).
Καθηγητής και μέντορας
Ο Χάμπερμας ήταν διάσημος ως καθηγητής και μέντορας. Ανάμεσα στους πιο εξέχοντες σπουδαστές του ήταν ο πολιτικός κοινωνιολόγος Κλάους Όφφε (καθηγητής στην "Σχολή Hertie για τη Διακυβέρνηση" στο Βερολίνο), ο κοινωνικός φιλόσοφος Γιόχαν Άρνασον (καθηγητής στο "Πανεπιστήμιο La Trobe" και επικεφαλής έκδοσης στο περιοδικό Θέση ΄Εντεκα), ο θεωρητικός της κοινωνιολογίας Χανς Γιοάς (καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ερφούρτης και στο "Πανεπιστήμιο του Σικάγου"), ο θεωρητικός της κοινωνικής εξέλιξης Κλάους Έντερ, ο κοινωνικός φιλόσοφος Άξελ Χόννεθ (ο σημερινός διευθυντής του Ινστιτούτου για την Κοινωνική Έρευνα), ο Αμερικανός φιλόσοφος Τόμας Μακκάρθυ, ο συνδημιουργός της επιθεώρησης κοινωνικής έρευνας Τζέρεμι Σαπίρο, και ο δολοφονημένος Σέρβος πρωθυπουργός Ζόραν Ντίντιτς.
Η θεωρία
Ο Χάμπερμας οικοδόμησε ένα κατανοητικό πλαίσιο της κοινωνικής θεωρίας και φιλοσοφίας βασιζόμενος σε μια σειρά από θεωρητικές παραδόσεις:
* την Γερμανική φιλοσοφική σκέψη του Εμμάνουελ Καντ, του Φρίντριχ Σέλλινγκ, του Φρίντριχ Χέγκελ, του Βίλχελμ Ντίλταϋ, του Έντμουντ Χούσερλ, και του Χανς-Γκέοργκ Γκαντάμερ
* Η μαρξιστική παράδοση — τόσο η θεωρία του Κάρλ Μάρξ του ίδιου όσο και η κριτική νέο-μαρξική θεωρία της Σχολής της Φρανκφούρτης, π.χ. Μαξ Χορκχάιμερ, Τέοντορ Αντόρνο, και Χέρμπερτ Μαρκούζε
* οι κοινωνιολογικές θεωρίες του Μαξ Βέμπερ, Εμίλ Ντιρκάιμ, και Τζόρτζ Χέρμπερτ Μήντ
* οι θεωρίες της φιλοσοφίας της γλώσσας και της δράσης του λόγου Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν
* η εξελικτική ψυχολογία του Ζαν Πιαζέ και του Λώρενς Κόλμπεργκ
* ο Αμερικανικός πραγματισμός του Τσάρλς Σάντερς Πίρς και του Τζόν Ντιούι
* οι κοινωνιολογικές θεωρίες για τα κοινωνικά συστήματα του Τάλκοτ Πάρσονς και του Νίκλας Λούμαν
* Η νεο-καντιανή σκέψη
Ο Γιούργκεν Χάμπερμας θεωρούσε ως το κορυφαίο επίτευγμά του την ανάπτυξη της έννοιας και της θεωρίας του επικοινωνιακού λόγου ή της επικοινωνιακής ορθολογικότητας , η οποία διακρίνεται από την ορθολογική παράδοση με τον εντοπισμό της ορθολογικότητας περισσότερο σε δομές διαπροσωπικής γλωσσικής επικοινωνίας παρά σε δομές είτε του κόσμου είτε του γνωρίζοντος υποκειμένου. Αυτή η κοινωνική θεωρία προωθεί τους στόχους για την απελευθέρωση του ανθρώπου, ενώ διατηρεί ένα αποκλειστικά οικουμενικό ηθικό πλαίσιο . Αυτό το πλαίσιο βασίζεται στο επιχείρημα που αποκαλείται οικουμενικός πραγματισμός – ότι δηλαδή όλες οι πράξεις λόγου ενέχουν ένα τέλος (με την αρχαία ελληνική έννοια της λέξης) — τον σκοπό της αμοιβαίας κατανόησης, και ότι τα ανθρώπινα όντα κατέχουν αυτήν την επικοινωνιακή ικανότητα να επιτυγχάνεται αυτού του είδους η κατανόηση. Ο Χάμπερμας οικοδόμησε το πλαίσιο της θεωρίας του πέρα από την φιλοσοφία του δρώντος λόγου του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, την κοινωνιολογική θεωρία της διαδραστικής διαμόρφωσης του πνεύματος και του εαυτού του Τζόρτζ Χέρμπερτ Μήντ, τις θεωρίες της ηθικής ανάπτυξης του Ζαν Πιαζέ και του Λώρενς Κόλμπεργκ, και της διαλεκτικής ηθικής του συναδέλφου του της Χαϊδελβέργης Κάρλ-Ότο Άπελ.
Συνέχισε τις παραδόσεις του Κάντ, του Διαφωτισμού και του δημοκρατικού σοσιαλισμού μέσω της έμφασής του στην δυνατότητα μετασχηματισμού του κόσμου και άφιξης μιας πιο ανθρώπινης, δίκαιης, και ισόνομης κοινωνίας μέσω της εκπλήρωσης της ανθρώπινης δυνατότητας για λογική, και εν μέρει μέσω του ηθικού διαλόγου. Ενώ λοιπόν παραδέχτηκε ότι ο Διαφωτισμός είναι ένα ανεκπλήρωτο πρόταγμα , επιχειρηματολόγησε υπέρ της διόρθωσης και της συμπλήρωσής του και κατά της απόρριψης του. Στην θέση του αυτή πήρε αποστάσεις από την Σχολή της Φρανκφούρτης, ασκώντας κριτική τόσο σε αυτή όσο επίσης και στην μεταμοντέρνα σκέψη, για άκρατο πεσιμισμό, αποπροσανατολισμένο ριζοσπαστισμό και υπερβολές.
Εντός της Κοινωνιολογίας η μείζων συνεισφορά του ήταν η ανάπτυξη της συνεκτικής θεωρίας της κοινωνικής εξέλιξης και του εκσυγχρονισμού εστιάζοντας στην διαφορά μεταξύ της επικοινωνιακής ορθολογικότητας και του εξορθολγισμού από τη μια και της εργαλειακής ορθολογικότητας και του εξορθολογιμού από την άλλη. Εδώ περιλαμβάνεται και η κριτική που του άσκησε ο Νίκλας Λούμαν, μαθητής τους Τάλκοτ Πάρσονς, από την επικοινωνιακή άποψη της διαφοροποίησης που βασίζονταν στην θεωρία των κοινωνικών συστημάτων που ανέπτυξε ο ίδιος.
Η υπεράσπιση της μοντερνικότητας και της αστικής κοινωνίας υπήρξε πηγή έμπνευσης για άλλους, και θεωρείται ως μείζων φιλοσοφική εναλλακτική στάση έναντι των παραλλαγών του μεταδομισμού. Επίδραση άσκησε επίσης και η ανάλυση του του ύστερου καπιταλισμού.
Ο Χάμπερμας είδε τον εξορθολογισμό, τον εξανθρωπισμό, και τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας με όρους θεσμοποίησης της δυνατότητας για ορθολογικότητα που είναι έμφυτη στην επικοινωνιακή ικανότητα που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο είδος. Θεωρούσε ότι η επικοινωνιακή ικανότητα είχε αναπτυχθεί μέσα από την διαδικασία της εξέλιξης, αλλά στην σύγχρονη κοινωνία συχνά καταπιέζεται ή αδυνατίζει με τρόπο που μεγάλοι τομείς της κοινωνικής ζωής, όπως η αγορά, το κράτος, ή άλλοι οργανισμοί, ασκούν τον έλεγχο και την διαχείριση μέσω της στρατηγικής/εργαλειακής ορθολογικότητας, κι έτσι η λογική του συστήματος τείνει να υπερισχύει αυτής του "ζώντος κόσμου"(γερμ.: lebenswelt).
Αναδομητική Επιστήμη
Ο Χάμπερμας εισάγει την έννοια της “αναδομητικής επιστήμης” με έναν διπλό σκοπό: να εισάγει την “γενική θεωρία της κοινωνίας” μεταξύ της φιλοσοφίας και της κοινωνικής επιστήμης και να γεφυρώσει ξανά το χάσμα μεταξύ της “μεγάλης θεωρητικοποίησης” και της “εμπειρικής έρευνας”. Το μοντέλο των of “έλλογων αναδομήσεων” αντιπροσωπεύει την κύρια ιδέα των ερευνών σχετικά με τις μεγάλες “δομές” του ζώντος κόσμου (“κουλτούρα”, “κοινωνία” και “προσωπικότητα”) και τις αντίστοιχες “λειτουργίες” τους (πολιτισμική αναπαραγωγή, κοινωνική ενσωμάτωση και κοινωνικοποίηση). Για τον σκοπό αυτόν, η διαλεκτική μεταξύ της “συμβολικής αναπαράστασης” των “δομών που εξαρτώνται από τους ζώντες έμβιους κόσμους” (“εσωτερικές σχέσεις”) και της “υλικής αναπαραγωγής” των κοινωνικών συστημάτων στην πολυπλοκότητά τους (“εξωτερικές σχέσεις” μεταξύ των κοινωνικών συστημάτων και του περιβάλλοντος) θα πρέπει να ληφθεί υπόψη. Το μοντέλο αυτό βρίσκει εφαρμογή, πάνω απ΄όλα, στην “θεωρία της κοινωνικής εξέλιξης”, ξεκινώντας από την αναδόμηση των αναγκαίων όρων για την φιλογένεια των κοινωνικοπολιτισμικών μορφών ζωής (η λεγόμενη “οικειοποίηση”) μέχρι μια ανάλυση της ανάπτυξης των “κοινωνικών σχηματισμών”, τους οποίους ο Χάμπερμας διέκρινε σε πρωτόγονους, παραδοσιακούς, μοντέρνους και σύγχρονους σχηματισμούς.
Η εργασία του αυτή είναι μια προσπάθεια, κατά πρώτον, να διαμορφώσει το μοντέλο της “αναδόμησης της λογικής της ανάπτυξης” των “κοινωνικών σχηματισμών” που αποκρυσταλλώνονται από τον Χάμπερμας μέσα από την διαφοροποίηση μεταξύ του ζώντος κόσμου και των κοινωνικών συστημάτων (και μέσα σε αυτούς, δια του “εξορθολογισμού του ζώντος κόσμου” και την “αύξηση της πολυπλοκότητας των κοινωνικών συστημάτων”). Κατά δεύτερον, προσπαθεί να προσφέρει μερικές μεθοδολογικές διασαφήσεις σχετικά με την “ερμηνεία της δυναμικής” των “ιστορικών διαδικασιών” και, συγκεκριμένα, σχετικά με το “θεωρητικό νόημα” των προτάσεων της εξελικτικής θεωρίας. Ακόμα και αν ο Γερμανός κοινωνιολόγος θεωρεί ότι οι “ex-post ορθολογικές αναδομήσεις” και “τα μοντέλα σύστημα/περιβάλλον” δεν μπορούν να έχουν μια πλήρη “ιστοριογραφική εφαρμογή”, αυτά ασφαλώς ενεργούν ως γενική προϋπόθεση στην δομή της επιχειρηματολογίας της “ιστορικής ερμηνείας”(βλέπε την εργασία του Luca Corchia, Explicative models of complexity. The reconstructions of social evolution for Jürgen Habermas, στο S. Balbi - G. Scepi - G. Russolillo - A. Stawinoga (eds.), βλέπετε εδώ, 7ο Διεθνές Συνέδριο για την Μεθοδολογία των Κοινωνικών Επιστημών - RC33 - Λογική και Μεθοδολογία στην Κοινωνιολογία, Νάπολη, Ιταλία, 9.2008, Jovene Editore, 2008).
Η δημόσια σφαίρα
Στο έργο του Ο δομικός μετασχηματισμός της δημόσιας σφαίρας ο Χάμπερμας ανέπτυξε την θεμελιώδη έννοια της "δημόσιας σφαίρας", που αναδύθηκε στην Ευρώπη τον 18ο αιώνα ως χώρος κριτικής συζήτησης, ανοιχτός σε όλους, όπου οι ιδιώτες-πολίτες συγκροτούσαν ένα κοινό του οποίου η "η δημόσια λογική" θα ενεργούσε ως ένας έλεγχος για την κρατική εξουσία. Ο Χάμπερμας ισχυρίστηκε ότι πριν από το 18ο αιώνα, ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός κυριαρχούνταν από μια "αναπαραστατική" κουλτούρα, όπου η κάθε πλευρά επεδίωκε να "αναπαραστήσει" τον εαυτό της στο κοινό με την απόλυτη κυριαρχία στους υποτελείς της.[2] Ως εκ τούτου, ο Χάμπερμας ισχυρίστηκε ότι ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ δημιούργησε το Παλάτι των Βερσαλλιών προκειμένου να δείξει το μεγαλείο του Γαλλικού κράτους και του Βασιλιά του, κυριαρχώντας πάνω στις αισθήσεις των επισκεπτών του.[3] Ο Χάμπερμας ταύτισε την «αναπαραστατική κουλτούρα» ως αντίστοιχη του φεουδαρχικού σταδίου της ανάπτυξης σύμφωνα με την Μαρξιστική θεωρία, και ισχυρίστηκε ότι η έλευση του καπιταλιστικού σταδίου ανάπτυξης χαρακτηρίστηκε από την εμφάνιση της Öffentlichkeit (της δημόσιας σφαίρας).[4] Στην κουλτούρα που χαρακτηρίστηκε ως Öffentlichkeit, προέκυψε ένας δημόσιος χώρος έξω από τον έλεγχο του κράτους, όπου τα άτομα (πολίτες) αντάλλασσαν απόψεις και γνώσεις.[5] Σύμφωνα με την άποψη του, η άνθιση των εφημερίδων, των περιοδικών, των ομάδων ανάγνωσης, των μασονικών στοών, και των καφέ του 18ου αιώνα στην Ευρώπη, υποδήλωναν με διαφορετικούς τρόπους την σταδιακή αντικατάσταση της "αναπαραστατικής" κουλτούρας από την κουλτούρα της Öffentlichkeit.[6] Ο Χάμπερμας ισχυρίστηκε ότι το ουσιώδες χαρακτηριστικό της κουλτούρας της Öffentlichkeit ήταν η "κριτική" της φύση.[6] Σε αντίθεση με την "αναπαραστατική" κουλτούρα όπου μόνο η μια πλευρά ήταν ενεργή και η άλλη παθητική, η κουλτούρα της δημόσιας σφαίρας χαρακτηρίζονταν από τον διάλογο καθώς τα ατομικά υποκείμενα είτε συναντιόνταν μέσα από τον διάλογο είτε αντάλλασαν απόψεις μέσα από τα έντυπα μέσα ενημέρωσης.[6] Υποστήριξε ότι καθώς η Βρετανία ήταν η πιο φιλελεύθερη χώρα στην Ευρώπη, η κουλτούρα της δημόσιας σφαίρας αναδύθηκε εκεί για πρώτη φορά γύρω στο 1700, ενώ η ανάπτυξη της στην ηπειρωτική Ευρώπη έλαβε χώρα σε όλη σχεδόν την διάρκεια του 18ου αιώνα.[6] Κατά την άποψή του, η Γαλλική Επανάσταση σε ένα μεγάλο βαθμό προκλήθηκε από την κατάρρευση της κουλτούρας της "αναπαράστασης", και την αντικατάστασή της από την κουλτούρα της δημόσιας σφαίρας.[6] Εντούτοις κύριο μέλημά του στο βιβλίο Ο δομικός μετασχηματισμός της δημόσιας σφαίρας ήταν να εκθέσει αυτό που θεωρούσε ως παραπλανητική φύση των ελεύθερων θεσμών στη Δύση, ενώ είχε και μια σημαντική επίδραση στην ιστοριογραφία για την Γαλλική Επανάσταση.[4].
Σύμφωνα με τον Χάμπερμας, μια ποικιλία παραγόντων είχαν ως αποτέλεσμα την παρακμή στην πράξη της δημόσιας σφαίρας, περιλαμβάνοντας την μεγέθυνση των εμπορικών μέσων ενημέρωσης, που μετέτρεψαν το κριτικό κοινό σε ένα παθητικό καταναλωτικό κοινό. Από την άλλη το κράτος πρόνοιας συγχώνευσε το κράτος με την κοινωνία τόσο απόλυτα που απομύζησε εντελώς την "δημόσια σφαίρα". Μετέτρεψε επίσης την "δημόσια σφαίρα" περισσότερο σε έναν χώρο ανταγωνισμού συμφερόντων για τους πόρους του κράτους παρά ως έναν χώρο προορισμένο για την ανάπτυξη μιας δημόσια προσανατολισμένης σκέψης για το ορθολογικό consensus.
Στο κεφαλαιώδες έργο του Θεωρία της Επικοινωνιακής Δράσης (1981) άσκησε κριτική στην μονοδιάσταση διαδικασία του εκσυγχρονισμού που καθοδηγείται από τις δυνάμεις του οικονομικού και διοικητικού εξορθολογισμού. O Χάμπερμας εντόπισε την αυξανόμενη παρέμβαση των τυπικών συστημάτων στην καθημερινή μας ζωή ως παράλληλη στην ανάπτυξη του ‘’κράτους ευημερίας’’, του ‘’κορπαρατικού καπιταλισμού’’ και της κουλτούρας της ‘’μαζικής κατανάλωσης’’. Αυτές οι ισχυρές τάσεις εκλογικεύουν διευρυμένες περιοχές της δημόσιας ζωής , υποτάσσοντας τις σε μια γενικευμένη λογική επάρκειας και ελέγχου. Καθώς τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα και οι ομάδες συμφερόντων λειτουργούν ως υποκατάστατα για την συμμετοχική δημοκρατία, η κοινωνία ολοένα και περισσότερο διοικείται σε ένα επίπεδο μακριά από την ενεργό συνεισφορά των πολιτών. Ως αποτέλεσμα, εξαλείφονται τα όρια μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού, ατομικού και κοινωνίας, συστήματος και ζώντος κόσμου. Δημοκρατική δημόσια ζωή επιτυγχάνεται μόνο εκεί όπου οι θεσμοί καθιστούν τους πολίτες ικανούς να συζητούν για ζητήματα σημαντικά στον δημόσιο βίο. Περιγράφει έναν ιδεότυπο μιας "ιδεατής κατάστασης διαλόγου",[7] όπου τα δρώντα υποκείμενα είναι εξίσου προικισμένα με την διαλεκτική ικανότητα, και ο καθένας αναγνωρίζει την βασική κοινωνική ισότητα στον άλλο, ενώ ο λόγος είναι απαλλαγμένος από ιδεολογία και προκατάληψη.
Ο Χάμπερμας ήταν αισιόδοξος σχετικά με την δυνατότητα αναβίωσης της δημόσιας σφαίρας. Έβλεπε με ελπίδα το μέλλον σε μια νέα εποχή πολιτικής κοινότητας που μεταβαίνει από το κράτος-έθνος που βασίζεται στην εθνική και πολιτισμική ομοιογένεια σε ένα άλλο που βασίζεται σε ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις νομικά κατοχυρωμένων πολιτών. Αυτή η "διαλογική θεωρία της δημοκρατίας" προϋποθέτει μια πολιτική κοινότητα που θα μπορεί συλλογικά να επιβάλλει την πολιτική της βούληση και να την εφαρμόσει ως πολιτική στο επίπεδο του "νομοθετικού συστήματος". Αυτό το πολιτικό σύστημα απαιτεί μια ενεργή δημόσια σφαίρα, όπου ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος και πολιτικά θέματα θα μπορούν να συζητούνται, και η δύναμη της δημόσιας γνώμης θα μπορεί να επηρεάζει την διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Μια σειρά διακεκριμένων ακαδημαϊκών άσκησαν κριτική στις θεωρίες του Χάμπερμας σχετικά με την δημόσια σφαίρα. Ο John Thompson, καθηγητής της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, διατύπωσε την άποψη ότι η έννοια της δημόσιας σφαίρας του Χάμπερμας είναι απαρχαιωμένη λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Ο Michael Schudson από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (Σαν Ντιέγκο) αντέτεινε γενικότερα ότι η δημόσια σφαίρα ως ένας χώρος καθαρής ορθολογικής και ανεξάρτητης αντιπαράθεσης δεν υπήρξε ποτέ.
Η διαμάχη των ιστορικών
O Χάμπερμας ήταν διάσημος και ως ενεργός διανοούμενος εξίσου όσο και ως ακαδημαϊκός; σε μεγαλύτερο βαθμό την δεκαετία του 1980 όπου χρησιμοποίησε τον λαϊκό τύπο για να επιτεθεί στους Γερμανούς ιστορικούς Ερνστ Νόλτε (Ernst Nolte), Μίχαελ Στρίρμερ (Michael Stürmer), και Άντρεας Χιλγκρούμπερ (Andreas Hillgruber). Ο Χάμπερμας αρχικά εξέφρασε τις απόψεις του κατά των ανωτέρω ιστορικών στην εφημερίδα Die Zeit στις 11 Ιουλίου, 1986 σε έναν λίβελλο (άρθρο γνώμης) με τον τίτλο ΄Ένα είδος αποκατάστασης των ζημιών. Ο Χάμπερμας άσκησε κριτική στους τρεις ιστορικούς για απολογιστική ιστοριογραφία όσον αφορά την εποχή των Ναζί, και για επιδίωξη να κλείσουν το άνοιγμα της Γερμανίας προς την Δύση που σύμφωνα με την άποψη του Χάμπερμας υπήρξε από το 1945.[8] Ισχυρίστηκε ότι οι ανωτέρω προσπάθησαν να αποσυνδέσουν την κυριαρχία των Ναζί και το Ολοκαύτωμα από την κύρια τάση της Γερμανικής Ιστορίας, να ερμηνεύσουν τον Ναζισμό ως μια αντίδραση στον Μπολσεβικισμό και να αποκαταστήσουν εν μέρει το κύρος της Βέρμαχτ (Γερμανικός Στρατός) στην διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ούτως αποκαλούμενη διαμάχη των ιστορικών (γερμανικά: Historikerstreit) δεν ήταν κατ΄ουδένα τρόπο μονόπλευρη, επειδή ο Χάμπερμας είχε δεχτεί ο ίδιος επίθεση από ακαδημαϊκούς όπως ο Γιόαχιμ Φέστ (Joachim Fest) και Κλάους Χίλντεμπραντ (Klaus Hildebrand).[9]
Χάμπερμας και Ντεριντά
O Χάμπερμας και ο Ζακ Ντεριντά ενεπλάκησαν σε μια σειρά από θεωρητικές διαμάχες ξεκινώντας από το 1980 και καταλήγοντας σε μια αμοιβαία άρνηση να συμμετέχουν σε μια εκτεταμένη αντιπαράθεση και μια τάση να μιλούν για το παρελθόν. Ακολουθώντας την δημοσίευση του Χάμπερμας στο "Πέρα από μια τυπική φιλοσοφία της καταγωγής: Ντεριντά" (στο έργο Ο φιλοσοφικός λόγος της μοντερνικότητας), ο Ντεριντά, παραθέτοντας τον Χάμπερμας ως ένα παράδειγμα, παρατήρησε ότι, "εκείνοι που με έχουν κατηγορήσει ότι υποβίβασα την φιλοσοφία σε λογοτεχνία ή λογική ή ρητορική ... έχουν καταφανώς και προσεκτικά αποφύγει να με διαβάσουν" ("Υπάρχει άραγε μια φιλοσοφική γλώσσα;" σελ. 218, στο Points...). Και άλλες εξέχουσες μορφές του μεταμοντερνισμού , κυρίως ο Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ, ενεπλάκησαν σε μια πιο εκτεταμένη πολεμική εναντίον του Χάμπερμας, αν και ο ‘’Φιλίπ Λακουέ-Λαμπάρτ θεώρησε αυτές τις πολεμικές αντιπαραγωγικές. Εκ των υστέρων, αυτές οι συνεχείς ανταλλαγές απόψεων συνέβαλλαν σε διαχωρισμούς εντός της ‘’ηπειρωτικής φιλοσοφίας’’ εστιάζοντας πολύ έντονα σε μια γενικευμένη αντίθεση μεταξύ μοντερνισμού και μεταμοντερνισμού— και οι όροι αυτοί για ένα διάστημα απέκτησαν μια τοτεμική αν όχι κοσμολογική σημασία στην δεκαετία του 1980, χάρη σε έναν μεγάλο βαθμό στα έργα του Λυοτάρ και του Χάμπερμας και την συχνά ενθουσιώδη και μερικές φορές αναίτια αποδοχή τους στα Αμερικανικά πανεπιστήμια. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι μια σχηματική ορολογία όπως ο "μεταδομισμός", που εισήχθη ευρέως στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά παρέμενε σχεδόν άγνωστη στην Γαλλία, βρήκε έκφραση στην κατανόηση του Χάμπερμας από τους Γάλλους συγχρόνους του, μεταφέροντας μαζί του το φορτίο των "πολιτισμικών μαχών" που ξέσπασαν στους αμερικανικούς ακαδημαϊκούς κύκλους της εποχής. Εν ολίγοις: παρόλο που οι διαφορές μεταξύ Χάμπερμας και Ντεριντά (αν όχι γενικώς η αποδόμηση) ήταν προφανείς αλλά όχι απαραίτητα μη προσεγγίσιμες, εντάθηκαν λόγω πολεμικών αντιδράσεων σε παρανοήσεις αυτών των διαφορών, οι οποίες με την σειρά τους στάθηκαν απαγορευτικές για κάθε εποικοδομητική συζήτηση. Μετά από τις Επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, o Ντεριντά και ο Χάμπερμας εγκαθίδρυσαν μια περιορισμένη πολιτική αλληλεγγύη και έβαλαν τις προηγούμενες διαμάχες τους κατά μέρος για χάριν μιας "φιλικής και ανοιχτής αλληλεπίδρασης," όπως το έθεσε ο Χάμπερμας. Αφού εξέφρασαν τις προσωπικές τους απόψεις για την 11η του Σεπτέμβρη στο βιβλίο της Τζιοβάνα Μποραντόρι η Η Φιλοσοφία στην Εποχή του Τρόμου: Διάλογοι με του Γιούργκεν Χάμπερμας και τον Ζακ Ντεριντά. Στις αρχές του 2003, τόσο ο Χάμπερμας όσο και ο Ντεριντά ήταν πολύ ενεργοί ενάντια στον πόλεμο στο Ιράκ και καλούσαν σε μια διακήρυξη η οποία αργότερα έγινε το βιβλίοOld Europe, New Europe, Core Europe για μια πιο σφιχτή ένωση των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ούτως ώστε να διαμορφώσουν μια δύναμη ικανή να αντιπαρατεθεί στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Ο Ντεριντά έγραψε έναν πρόλογο εκφράζοντας την χωρίς όρους συμπαράστασή του στην διακήρυξη του Χάμπερμας του Φεβρουαρίου του 2003, "15 Φεβρουαρίου, ή , Τι είναι αυτό που κρατά του Ευρωπαίους Ενωμένους: Έκκληση για μια Κοινή Εξωτερική Πολιτική, Ξεκινώντας στον Ευρωπαϊκό πυρήνα,” στο Old Europe, New Europe, Core Europe που ήταν μια αντίδραση στις απαιτήσεις της διακυβέρνησης του Μπους από τα Ευρωπαϊκά έθνη για υποστήριξη στον επερχόμενο πόλεμο στο Ιρακ [10].. Αργότερα ο Χάμπερμας παρείχε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την διακήρυξη σε μια συνέντευξη του.
Διάλογος με τον Καρδινάλιο Ιωσήφ Ράτσινγκερ (σήμερα Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄)
Στις αρχές του 2007, η Ignatius Press δημοσίευσε έναν διάλογο μεταξύ του Χάμπερμας και του Ρωμαιοκαθολικού Καρδινάλιου Ιωσήφ Ράτσινγκερ (σήμερα Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄), με τον τίτλο η Διαλεκτική της Εκκοσμίκευσης. Αναφέρεται σε μια σειρά από σημαντικά σύγχρονα ερωτήματα όπως : Είναι η δημόσια κουλτούρα του λόγου και της οργανωμένης ελευθερίας δυνατή στην μετά-μεταφυσική εποχή; Είναι η φιλοσοφία μόνιμα αποκομμένη από τα θεμέλια της, της ύπαρξης και της ανθρωπολογίας; Η παρακμή της ορθολογικότητας δηλώνει μια ευκαιρία ή μια βαθιά κρίση για την ίδια την θρησκεία;
Σημαντικότερα έργα
* The Structural Transformation of the Public Sphere (1962) ISBN 0-262-58108-6
* Theory and Practice (1963)
* On the Logic of the Social Sciences (1967)
* Toward a Rational Society (1967)
* Technology and Science as Ideology (1968)
* Knowledge and Human Interests (1968)
* "On Social Identity".TELOS (journal), 19 (Spring 1974). New York: Telos Press
* Legitimation Crisis (1975)
* Communication and the Evolution of Society (1976)
* On the Pragmatics of Social Interaction (1976)
* The Theory of Communicative Action (1981)
* Moral Consciousness and Communicative Action (1983)
* Philosophical-Political Profiles (1983)
* The Philosophical Discourse of Modernity (1985)
* The New Conservatism (1985)
* Postmetaphysical Thinking (1988)
* Justification and Application (1991)
* Between Facts and Norms|Between Facts and Norms: Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy (1992)
* On the Pragmatics of Communication (1992)
* The Inclusion of the Other (1996)
* A Berlin Republic (1997, collection of interviews with Habermas)
* The Postnational Constellation (1998)
* Rationality and Religion (1998)
* Truth and Justification (1998)
* The Future of Human Nature (2003) ISBN 0-7456-2986-5
* Old Europe, New Europe, Core Europe (2005) ISBN 1-84467-018-X
* The Divided West (2006)
* The Dialectics of Secularization (2007, w/ Joseph Ratzinger)
Αναφορές
Παραπομπές
1. ↑ Internet Archive Wayback Machine
2. ↑ Blanning, T.C.T. The French Revolution Class War or Culture Clash?, New York: St. Martin's Press, 1987, 1998 page 26
3. ↑ Blanning, T.C.T. The French Revolution Class War or Culture Clash?, New York: St. Martin's Press, 1998 page 26
4. ↑ 4,0 4,1 Blanning, T.C.T. The French Revolution Class War or Culture Clash?, New York: St. Martin's Press, 1998 pages 26-27
5. ↑ Blanning, T.C.T. The French Revolution Class War or Culture Clash?, New York: St. Martin's Press, 1987, 1998 page 27
6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Blanning, T.C.T. The French Revolution Class War or Culture Clash?, New York: St. Martin's Press, 1998 page 27
7. ↑ http://books.google.com/
8. ↑ Habermas, Jürgen “A Kind of Settlement of Damages On Apologetic Tendencies In German History Writing” pages 34-44 from Forever In the Shadow of Hitler? edited by Ernst Piper, Humanities Press, Atlantic Highlands, 1993 page 43
9. ↑ Hildebrand, Klaus "The Age of Tyrants: History and Politics" pages 50-55 from Forever In The Shadow of Hitler? edited by Ernst Piper, Humanities Press, Atlantic Highlands, New Jersey, 1993 pages 54-55 & Fest, Joachim "Encumbered Remembrance: The Controversy about the Incomparability of National-Socialist Mass Crimes" pages 63-71 from Forever In The Shadow of Hitler? edited by Ernst Piper, Humanities Press, Atlantic Highlands, New Jersey, 1993 pages 64-65.
10. ↑ Habermas, J. and Derrida, J. “February 15, Or What Binds Europeans Together: A Plea for a Common Foreign Policy, beginning in the Core of Europe” in ‘’The Derrida-Habermas Reader’’ ed. Thomassen L. The University of Chicago Press: Chicago Ill. Pp. 270-277. P.302
Πηγές
* Jürgen Habermas: a philosophical—political profile / Martin Matuštík.
* Postnational identity: critical theory and existential philosophy in Habermas, Kierkegaard, and Havel / Matuštík.
* Thomas A. McCarthy|Thomas McCarthy, The Critical Theory of Jürgen Habermas, MIT Press, 1978.
* Raymond Geuss, The Idea of a Critical Theory, Cambridge University Press, 1981.
* J.G. Finlayson, Habermas: A Very Short Introduction, Oxford University Press, 2004.
* Jane Braaten, Habermas's Critical Theory of Society, State University of New York Press, 1991.
* Erik Oddvar Eriksen and Jarle Weigard, Understanding Habermas: Communicative Action and Deliberative Democracy, Continuum International Publishing, 2004 (ISBN 0-8264-7179-X).
* Detlef Horster. Habermas: An Introduction." Pennbridge, 1992 (ISBN 1-880055-01-5)
* Martin Jay, Marxism and Totality: The Adventures of a Concept from Lukacs to Habermas (Chapter 9), University of California Press, 1986. (ISBN 0-520-05742-2)
* Mike Sandbothe, Habermas, Pragmatism, and the Media, Online publication: sandbothe.net 2008; German original in: Über Habermas. Gespräche mit Zeitgenossen, ed. by Michael Funken, Darmstadt: Primus 2008
* Massimo Ampola - Luca Corchia, Dialogo su Jürgen Habermas. Le trasformazioni della modernità, Pisa, Edizioni ETS, 2007, ISBN 978-884671933-6.
* Luca Corchia, Bibliografia dell'opera di Jürgen Habermas (1952-2007), in «Il Trimestrale del Laboratorio. The Lab's Quarterly», 1, 2008, ss. 65, ISSN 1724-451X.
* Luca Corchia, La teoria della socializzazione di Jürgen Habermas. Un'applicazione ontogenetica delle scienze ricostruttive, Pisa, Edizioni ETS, 2008 - ISBN 978-884672285-4
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
