Εμμάνουελ Καντ

O Εμμάνουελ Καντ (Immanuel Kant, γεννήθηκε στις 22 Απριλίου του 1724 στο Καίνιξμπεργκ της Πρωσίας (που σήμερα ονομάζεται Καλίνινγκραντ και ανήκει στη Ρωσία) και πέθανε στο Καίνιξμπεργκ στις 12 Φεβρουαρίου του 1804) ήταν Γερμανός φιλόσοφος και επιστήμονας. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές και φιλοσόφους της εποχής του. Στην ελληνική γλώσσα το όνομά του παλιότερα αποδιδόταν ως Εμμανουήλ Κάντιος.
Ο Καντ και η φιλοσοφία του

Ο Καντ όρισε το διαφωτισμό (Aufklärung), στο δοκίμιο του Was ist Aufklärung?, ως την περίοδο που χαρακτηρίζεται από το γνωμικό, "Sapere aude!" (τόλμησε να γνωρίσεις). Αυτή η περίοδος χαρακτηρίστηκε από την αυτόνομη σκέψη, απαλλαγμένη από τις υπαγορεύσεις της εξωτερικής πολιτικής εξουσίας. Το έργο του Καντ χρησίμεψε ως συνδετικός κρίκος μεταξύ του Ορθολογισμού και του Εμπειρισμού, φιλοσοφικές παραδόσεις του 18ου αιώνα. Είχε, επίσης, αποφασιστική επίδραση στο κίνημα του Ρομαντισμού και τη φιλοσοφία του Γερμανικού Ιδεαλισμού του 19ου αιώνα. Το έργο του υπήρξε, τελικά, σημείο εκκίνησης για πολλούς φιλοσόφους του 20ου Αιώνα.

Οι δύο αλληλοσυνδεόμενοι θεμέλιοι λίθοι αυτού που ο Καντ αποκαλούσε ως την "κριτική φιλοσοφία του" - την "Κοπερνίκεια επανάσταση" που ισχυριζόταν ότι συνέθεσε για τη φιλοσοφία - ήταν η Επιστημολογία (ή αλλιώς Θεωρία της γνώσης) του Υπερβατικού Ιδεαλισμού και η ηθική φιλοσοφία περί της αυτονομίας της αιτιολογίας (reason). Αυτές τοποθετούσαν το ενεργό, έλλογο ανθρώπινο υποκείμενο στο κέντρο του κόσμου της γνώσης και της ηθικής. Όσον αφορά στη γνώση, ο Καντ υποστήριζε ότι το έλλογο καθεστώς του κόσμου, όπως η επιστήμη το αντιλαμβάνεται, δεν μπορεί να θεωρηθεί απλά και μόνο ως η τυχαία συσσώρευση αισθαντικών αντιλήψεων. Αντίθετα είναι το αποτέλεσμα μιας «συνθετικής» λειτουργίας, βασιζόμενης σε κανόνες. Αυτή αποτελείται από την εννοιολογική συνένωση (unification) και ενσωμάτωση (integration) που πραγματοποιείται από το νου μέσω εννοιών ή των «κατηγοριών της κατανόησης» που υπάρχουν στις αντιλήψεις μέσα στα πλαίσια του χώρου και χρόνου, που δεν είναι έννοιες, αλλά μορφές αισθαντικότητας, οι οποίες είναι με τη σειρά τους απαραίτητοι όροι για κάθε πιθανή καταγραφή εμπειρίας. Ως εκ τούτου η αντικειμενική τάξη πραγμάτων και η αιτιώδης αναγκαιότητα που λαμβάνει χώρα μέσα στα πλαίσια της πρώτης, είναι παράγωγα του μυαλού κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης του με ότι υπάρχει έξω από το μυαλό ("Ding an sich"). Αναφορικά με την ηθική, ο Καντ υποστήριξε ότι η πηγή της θεωρίας της αρετής και της ηθικής δεν βρίσκεται σε εξωτερικούς από την ανθρώπινη φύση παράγοντες, δεν αποδίδεται στη φύση, ούτε στο Θεό, παρά μόνο στην καλή θέληση. Καλή θέληση είναι αυτή που πηγαίνει σύμφωνα με οικουμενικούς νόμους ηθικής που η αυτόνομη ανθρώπινη ύπαρξη ελεύθερα και αβίαστα αποφασίζει να ενστερνιστεί. Αυτοί οι κανόνες υποχρεώνουν το κάθε ανθρώπινο υποκείμενο να μεταχειρίζεται τα άλλα ανθρώπινα όντα ως σκοπούς και όχι μόνο ως μέσα προς κάποιο σκοπό.

Αυτές οι καντιανές ιδέες διαμόρφωσαν κατά πολύ ή αλλιώς επηρέασαν όλη την επιχειρηματολογία και ανάλυση της μεταγενέστερης φιλοσοφίας. Οι ιδιαιτερότητες του Καντ και της φιλοσοφίας του πυροδότησαν άμεση και διαρκή διαμάχη. Παρόλα αυτά, η άποψη που αυτός διατηρούσε ότι ο νους από μόνος του συμβάλει αποκλειστικά στη γνώση του (και ως εκ τούτου αυτή η γνώση υπόκειται σε περιορισμούς που δεν μπορεί να ξεπεράσει), ότι η ηθική έχει τις ρίζες τις στην ανθρώπινη ελευθερία, ενεργώντας αυτόνομα και σύμφωνα με έλλογες, ηθικές αρχές και ότι η φιλοσοφία εμπεριέχει αυτο-κριτικές διαδικασίες, αναδιαμόρφωσαν οριστικά τη φιλοσοφία.