Χάιντς Γκουντέριαν

Ο Χάιντς Βίλχελμ Γκουντέριαν (Heinz Wilhelm Guderian, 17 Ιουνίου 1888 - 14 Μαΐου 1954), με το προσωνύμιο "Der Schnelle Heinz" (ο γρήγορος Χάιντς), ήταν Γερμανός στρατιωτικός, θεωρητικός της στρατιωτικής τέχνης και στρατηγός του γερμανικού στρατού (Βέρμαχτ) κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν αυτός που επινόησε την στρατηγική του κεραυνοβόλου πολέμου Blitzkrieg και την εφάρμοσε στις εκστρατείες εναντίον της Πολωνίας, της Γαλλίας και της Ε.Σ.Σ.Δ.. Μολονότι ποτέ δεν έλαβε το αξίωμα του Στρατάρχη, θεωρείται μια από τις πλέον σημαντικές στρατιωτικές προσωπικότητες του Β΄ Παγκοσμίου Πόλέμου.

Τα πρώτα χρόνια

Ο Γκουντέριαν γεννήθηκε στις 17 Ιουνίου του 1888 στο Κουλμ (Kulm) της Ανατολικής Πρωσίας (σημερινό Κέλμνο, Πολωνίας). Ήταν γιος στρατιωτικού και, όταν ολοκλήρωσε τις βασικές σπουδές του φοίτησε, κατά την περίοδο 1901 - 1907 σε στρατιωτικές Σχολές. Το 1907 εντάχθηκε στις τάξεις του Στρατού και τοποθετήθηκε, ως εύελπις, στο 10ο Σύνταγμα Κυνηγών (Αννόβερο), διοικητής του οποίου ήταν ο πατέρας του, μέχρι τον Απρίλιο του 1907. Στη συνέχεια φοίτησε στην Στρατιωτική Ακαδημία του Μετς και το 1908, μετά την αποφοίτησή του ονομάσθηκε ανθυπολοχαγός. Το 1911 τοποθετείται στο 3ο Σύνταγμα Διαβιβάσεων, όπου παρέμεινε μέχρι το 1912[7]. Το (1913) νυμφεύεται την Μαργκαρέτε Γκέρνε (Margarete Goerne), με την οποία απέκτησαν δύο γιούς: τον Χάιντς - Γκύντερ (1914), ο οποίος έγινε Στρατηγός του Γερμανικού Στρατού (Bundeswehr) μετά τον Πόλεμο, και τον Κουρτ (1918), ο οποίος σκοτώθηκε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους αποστέλλεται να φοιτήσει στην Ακαδημία Πολέμου του Βερολίνου, καθώς οι ανώτεροί του αναγνώριζαν ότι ο νεαρός αξιωματικός ήταν πολλά υποσχόμενη στρατιωτική προσωπικότητα. Τον Νοέμβριο προάγεται σε Υπολοχαγό και ένα έτος αργότερα σε Λοχαγό[8].
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Κύριο λήμμα: Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Η έναρξη του Α΄ Πολέμου τον βρίσκει να υπηρετεί ως Αξιωματικός Διαβιβάσεων του Γενικού Επιτελείου. Η θέση αυτή του επέτρεπε να εκτιμά την κατάσταση που επικρατούσε στα διάφορα πεδία μαχών. Έτσι είχε την ευκαιρία να δει από κοντά τις περίφημες μάχες του Μάρνη και του Βερντέν (Verdun), χωρίς όμως ποτέ να λάβει μέρος ως Διοικητής κάποιας μονάδας. Το 1918, στην "διάβαση του Σεντάν" επέδειξε εκπληκτικές ικανότητες στην επίλυση προβλημάτων τακτικής, πράγμα που του εξασφάλισε την συμμετοχή του στο Γενικό Επιτελείο της Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης, του οποίου ήταν ο νεαρότερος αξιωματικός.
Στο διάστημα του Μεσοπολέμου

Με την λήξη του Πολέμου ο Γκουντέριαν εντάσσεται στην Ράιχσβερ, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό, αφού μετά τον περιορισμό των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων σε σύνολο μόλις 100.000 ανδρών, σύμφωνα με την Συνθήκη των Βερσαλλιών, παρέμεναν στην Ράιχσβερ μόνο τα καλύτερα στελέχη. Το 1927 προάγεται σε Ταγματάρχη και παράλληλα, καθώς μιλά άπταιστα τόσο αγγλικά όσο και γαλλικά, διαβάζει τις θεωρητικές εργασίες των Φoύλερ και Λίντελ-Χαρτ, βρετανών θεωρητικών του πολέμου, τις οποίες και μεταφράζει στα γερμανικά, και του, άγνωστου τότε Συνταγματάρχη του γαλλικού Στρατού Σαρλ ντε Γκωλ (Προς τον εξ επαγγέλματος Στρατό) για την χρήση των αρμάτων μάχης, την οποία επίσης μεταφράζει στα γερμανικά. Οι εργασίες αυτές επηρέασαν σημαντικά το ήδη ανήσυχο πνεύμα του Γκουντέριαν και οι ανησυχίες του αυτές εκδηλώνονται αρχικά με την συγγραφή άρθρων για την μηχανοκίνηση του πολέμου και την χρήση των αρμάτων μάχης. Έχοντας αναλάβει επικεφαλής ως Επιθεωρητής όλων των μηχανοκίνητων μονάδων και όντας ήδη καθηγητής τακτικής στην Στρατιωτική Ακαδημία του Βερολίνου, επισκέπτεται αρχικά την Σουηδία (1929), όπου βλέπει τα σουηδικά άρματα μάχης σε ασκήσεις και, το 1931, πηγαίνει μυστικά στο Καζάν της ΕΣΣΔ για τον ίδιο λόγο. Εκεί θα γνωρίσει προσωπικά μερικούς από τους αντιπάλους του στην εκστρατεία του 1941. Επιστρέφοντας από το Καζάν προάγεται σε Αντισυνταγματάρχη και το 1933 σε Συνταγματάρχη. Η Ράιχσβερ εκείνη την εποχή δεν διαθέτει ούτε ένα θωρακισμένο (απαγορευόταν σύμφωνα με την Συνθήκη) και ο Γκουντέριαν με τους συναδέλφους του εκτελούν ασκήσεις χρησιμοποιώντας χαρτονένια ομοιώματα, κινούμενα επάνω σε ποδήλατα ή μεταφερόμενα από δύο άνδρες. Αυτές οι εμπειρίες τον βοηθούν να συγγράφει άρθρα για την χρήση των αρμάτων μάχης και να αποτελεί πολύτιμο τεχνικό βοηθό στην κατασκευή των πρώτων αρμάτων (Panzer I). Μετά την ανάληψη της εξουσίας, ο Χίτλερ παρακολουθεί μια άσκηση των σχετικά ανίσχυρων αυτών αρμάτων και εκστασιάζεται μπροστά στις δυνατότητες που προσφέρει η τακτική τους χρήση. Διατάσσει αμέσως μετά την δημιουργία τριών θωρακισμένων μεραρχιών, κατά παράβαση των όρων της Συνθήκης. Ο Γκουντέριαν διέκειτο ήδη φιλικά προς τον Χίτλερ και τις πεποιθήσεις του κι έτσι τοποθετείται επικεφαλής της 2ης Μεραρχίας και προάγεται αρχικά σε Υποστράτηγο και, ενάμιση χρόνο αργότερα, σε Αντιστράτηγο, αναλαμβάνοντας την Διοίκηση του 16ου Σώματος. Από αυτή την θέση αποτελεί την κύρια αιχμή της εισβολής για την προσάρτηση της Αυστρίας (Anschluss) και της προσάρτησης της Σουδητίας (Sudetenland) από την Τσεχοσλοβακία. Δέκα μήνες αργότερα προάγεται σε Στρατηγό των Θωρακισμένων (General des Panzertruppen) και αναλαμβάνει επικεφαλής όλων των ταχυκίνητων στρατευμάτων (Chef des Schnellen Truppen), θέση η οποία του δίνει αρμοδιότητες για την στελέχωση, την εκπαίδευση, την τακτική και τις τεχνικές που θα ακολουθήσουν όλες οι ταχυκίνητες μονάδες της Βέρμαχτ. Η δημιουργία των θωρακισμένων μονάδων της Βέρμαχτ είναι, κατά μέγα μέρος, δικό του δημιούργημα.

Παράλληλα, το 1936 - 1937 συγγράφει - και εκδίδει - το πρώτο του βιβλίο με τίτλο "Achtung Panzer!". Είναι ένα θεωρητικό έργο τακτικής χρήσης των θωρακισμένων μονάδων, το οποίο, μέχρι σήμερα, παραμένει κορυφαίο στο είδος του και διδάσκεται στις Στρατιωτικές Ακαδημίες πολλών χωρών του κόσμου. Σε αυτό δίνεται και το θεωρητικό υπόβαθρο της τακτικής του "κεραυνοβόλου πολέμου" (Blitzkrieg, ο οποίος θα εφαρμοσθεί για πρώτη φορά στην εκστρατεία κατά της Πολωνίας δύο χρόνια αργότερα. Χωρίς οι αρχικές ιδέες να είναι δικές του, ο Γκουντέριαν καταφέρνει να συγκεράσει όλες τις ως τότε σχετικές απόψεις και να τις βελτιώσει σε σημαντικό βαθμό. Ο Χίτλερ, ο οποίος, όπως θα φανεί αργότερα, το διάβασε επιμελώς, αν και έχει πεισθεί, θα διαπράξει ένα σοβαρό σφάλμα: Ο ίδιος ο Γκουντέριαν έγραψε αργότερα (1950) ότι ο Χίτλερ, παρασυρμένος από τις δυνατότητες των θωρακισμένων, έδωσε εντολή για την κατασκευή πολλών τύπων αρμάτων, και αυτό δημιούργησε σοβαρότατο πρόβλημα τόσο στον εφοδιασμό όσο και στην υποστήριξη των αρμάτων μάχης, κυρίως στο Ρωσικό μέτωπο. Ο Χίτλερ του εκμυστηρεύθηκε, επίσης, ότι αν πίστευε ότι αυτό που υπέθεσε στο βιβλίο του ο Γκουντέριαν (μιλούσε για 10.000 σοβιετικά άρματα μάχης) ήταν αλήθεια, δεν θα είχε εκκινήσει την εκστρατεία του κατά της ΕΣΣΔ. Ο Γκουντέριαν είχε σφάλλει τότε - τα σοβιετικά άρματα μάχης αποδείχθηκε ότι ήταν περισσότερα.
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Κύριο λήμμα: Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Κατά την εκστρατεία εναντίον της Πολωνίας (1η Σεπτεμβρίου 1939) ο Γκουντέριαν διοικεί το 14ο Σώμα Στρατού. Η πρώτη εφαρμογή των θεωριών του - ταχυκίνητες μονάδες θωρακισμένων, υποστηριζόμενες από την αεροπορία - έχουν λαμπρά αποτελέσματα και προκαλούν την στρατιωτική κατάρρευση της Πολωνίας μέσα σε δεκατέσσερις μόλις ημέρες. Ωστόσο η κατάρρευση ενός στρατού ιπποκίνητου, χωρίς άρματα μάχης, αντιαρματικά όπλα και αεροπορία, δεν είναι αρκετή για να καταδείξει από μόνη της την ανωτερότητα της στρατηγικής αυτής. Η υπεροπλία της Βέρμαχτ απέναντι στον πολωνικό Στρατό είναι αναμφισβήτητη. Η πλήρης επιβεβαίωσή της θα έρθει τον Μάιο του 1940, στην εισβολή στην Γαλλία. Ο γαλλικός Στρατός δεν είναι ιπποκίνητος, διαθέτει μεγάλο αριθμό θωρακισμένων και σημαντική αεροπορία, αντιαρματικά όπλα και πολύ ισχυρό πυροβολικό. Όλα αυτά δεν θα εμποδίσουν την ήττα του, καθώς αιφνιδιάζεται από την γερμανική τακτική και αδυνατεί να την αντιμετωπίσει[9], κύρια λόγω της στατικότητας αντίληψης της γαλλικής διοίκησης. Ο Γκουντέριαν απειθαρχεί (όχι για πρώτη φορά) απέναντι στους ανωτέρους του (πράγμα που τον φέρνει σε αντιπαλότητα με τον ανώτερό του Γκίντερ φον Κλούγκε, αλλά τα αποτελέσματα που επιτυγχάνει είναι εκπληκτικά: Τηλεγραφώντας στο Στρατηγείο του Χίτλερ την θέση του (Βρίσκομαι στο Πονταρλιέ...") παίρνει την απάντηση "Το τηλεγράφημά σας περιέχει ένα λάθος. Θα πρόκειται για το Πονταγιέ συρ Σον". Ο Γκουντέριαν απαντά: "Κανένα λάθος! Βρίσκομαι στο Πονταρλιέ, στην Ελβετική μεθόριο"[10]. Η ταχύτητα αυτής της προέλασής του τού προσέδωσε και το προσωνύμιο "Ο γρήγορος Χάιντς". Η εφαρμογή της τακτικής αυτής επέφερε στον γαλλικό στρατό μια μορφή διάλυσης, καθώς αποκόπηκε το μέτωπο από τα μετόπισθεν, διαλύθηκαν οι επικοινωνίες και έγινε αδύνατη η επικοινωνία των διοικητών με τις μεγάλες μονάδες που διοικούσαν. Αρκετοί ιστορικοί[εκκρεμεί παραπομπή] θεωρούν τον γαλλικό στρατό ως υπέρτερο σε άρματα μάχης σε σχέση με τον γερμανικό, κυρίως από άποψη ισχύος των αρμάτων σε θωράκιση και εξοπλισμό. Η τακτική ήταν αυτή που επέφερε την γαλλική ήττα περισσότερο από την καθαυτό ισχύ των όπλων. Ο Γκουντέριαν ύστερα από την μάχη της Γαλλίας προήχθη σε Αρχιστράτηγο (Generaloberst). Τα άρματα μάχης που διοικούσε ο Γκουντέριαν έφεραν, από τότε, ένα λευκό "G" στον πυργίσκο τους (αντίστοιχα αυτά του φον Κλάιστ έφεραν λευκό "Κ").

Το 1941 ο ΓΚουντέριαν συμμετέχει, με το Σώμα Θωρακισμένων του, στην εκστρατεία κατά της Ρωσίας. Αρχικά (ανα)καταλαμβάνει το Μπρεστ - Λιτόφσκ και, προελαύνοντας, καταλαμβάνει το Μινσκ, το Κίεβο και το Χάρκοβο. Επισκέπτεται τον Χίτλερ, ως εκπρόσωπος των συναδέλφων του, για να τον πείσει να προελάσει η Βέρμαχτ κατά της Μόσχας, στόχου που ο Χίτλερ μοιάζει να αγνοεί. Τον μισοπείθει και, όταν η διαταγή δίνεται, είναι ήδη πολύ αργά: Ο ρωσικός χειμώνας βρίσκεται στο αποκορύφωμά του και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλοι οι Στρατηγοί των θωρακισμένων είναι τεράστια. Στις αρχές της εκστρατείας αντιμετώπισαν διαφορετικά προβλήματα: Η σκόνη στην χωρίς δρόμους ΕΣΣΔ κατέστρεφε τους κινητήρες όλων των οχημάτων. Με τις πρώτες μάχες κατά των Σοβιετικών αρμάτων, οι Γερμανοί δοκίμασαν ισχυρή έκπληξη: Το ρωσικό άρμα Τ-34, την ύπαρξη του οποίου αγνοούσαν, είναι ισχυρά εξοπλισμένο και ακόμη πιο ισχυρά θωρακισμένο: Τα βλήματα του γερμανικού αντιαρματικού των 37mm αναπηδούν στο άρμα σαν μπαλάκια του τένις και μόνο δύο σημεία του μπορούν να προσβληθούν: Οι ερπύστριες και η εσχάρα του κινητήρα του. Με την έλευση του χειμώνα τα γερμανικά άρματα, έχοντας υδρόψυκτους κινητήρες, έχουν σοβαρά τεχνικά προβλήματα, ενώ τα ρωσικά άρματα έχουν αερόψυκτο κινητήρα. Οι ανώτατοι αξιωματικοί προτείνουν την οπισθοχώρηση από τις ακραίες θέσεις στις οποίες είναι ευάλωτα τα στρατεύματά τους και σύμπτυξη προς τον ποταμό Μιους. Ο Γκουντέριαν προσφέρεται να πάει ο ίδιος στον Χίτλερ και να τον πείσει. Πραγματικά, πηγαίνει στο Βερολίνο αλλά όχι μόνο δεν καταφέρνει να πείσει τον Φύρερ, αλλά μόλις επιστρέφει στην θέση του μαθαίνει ότι ο Χίτλερ τον απαλλάσσει από τα καθήκοντά του. Ο Γκουντέριαν επιστρέφει στο Βερολίνο στο τέλος του 1941 χωρίς διοίκηση και σε δυσμένεια. Θα εξαφανισθεί από το στρατιωτικό προσκήνιο μέχρι το 1943.

Ύστερα από την τραγική γερμανική ήττα στο Στάλινγκραντ το 1943 ο Χίτλερ ανασύρει τον Γκουντέριαν από την αφάνεια και τον διορίζει Γενικό Επιθεωρητή των Θωρακισμένων (Φεβρουάριος 1943). Ο Γκουντέριαν γρήγορα αναπτύσσει φιλικές σχέσεις με τον Υπουργό Εξοπλισμών Άλμπερτ Σπέερ και πασχίζει μαζί του να αυξήσει τον αριθμό των παραγόμενων θωρακισμένων. Η θεαματική αριθμητική αύξηση πραγματοποιείται και παράλληλα γίνονται πολλές σοβαρές βελτιώσεις, που οφείλονται στον Γκουντέριαν. Ύστερα από την αποτυχημένη απόπειρα κατά του Χίτλερ στις 20 Ιουλίου 1944 ο Γκουντέριαν διορίζεται Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού - θέση η οποία είναι περισσότερο τιμητική παρά ουσιαστική, μια και τις αποφάσεις λαμβάνει αποκλειστικά ο ίδιος ο Χίτλερ χωρίς να επιτρέπει την παραμικρή παρέμβαση. Ο Γκουντέριαν, όμως, δεν μπορεί να δεχθεί τις σοβαρά εσφαλμένες αποφάσεις του Φύρερ του και εναντιώνεται πολύ συχνά σε αυτές. Σε μια από τις πλέον έντονες συζητήσεις τους, τον Μάρτιο του 1945, ο Χίτλερ λέγει στον Γκουντέριαν: "Στρατηγέ, τα νεύρα σας είναι χάλια. Πάρτε μερικές εβδομάδες άδεια..." και απαλλάσσει ξανά τον Γκουντέριαν από τα καθήκοντά του. Τον διαδέχεται ο Στρατηγός Χανς Κρεμπς. Κρίνοντας από την έκβαση του Πολέμου και τον ρόλο που διαδραμάτισε ο Κρεμπς στην παράδοση του Βερολίνου, η απαλλαγή του Γκουντέριαν ήταν μάλλον ενέργεια που τελικά τον ωφέλησε.
Μετά τον Πόλεμο

Ο Γκουντέριαν παραδόθηκε στους Αμερικανούς στις 10 Μαΐου του 1945 και κρατήθηκε ως αιχμάλωτος πολέμου ως το 1948. Παρά το γεγονός ότι οι Πολωνοί και οι Σοβιετικοί επιθυμούσαν να τον συμπεριλάβουν στην Δίκη της Νυρεμβέργης ως εγκληματία πολέμου, οι Δυτικοί σύμμαχοι δεν βρήκαν κάτι που να δικαιολογεί αυτή την ενέργεια και αποφάνθηκαν ότι ο Γκουντέριαν ενεργούσε πάντα στα στρατιωτικά πλαίσια του Πολέμου. Το 1948 αφέθηκε ελεύθερος και ασχολήθηκε με τη συγγραφή βιβλίων, σημαντικότερο από τα οποία είναι αυτό με τον αρχικό τίτλο "Αναμνήσεις ενός στρατιώτη" (1950) και μεταφράσθηκε στα Αγγλικά με τον τίτλο "Panzer Leader" (Ηγέτης των Θωρακισμένων) με πρόλογο του Λίντελ Χαρτ (1952). Πέθανε ακριβώς 14 χρόνια μετά την εισβολή του στο Σεντάν, στις 14 Μαΐου 1954, στο Σβάνγκαου (Schwangau bei Füssen) κοντά στο Φύσεν στην Βαυαρία της τότε Δυτικής Γερμανίας και τάφηκε στο Γκόσλαρ (Goslar).
Ο χαρακτήρας του

Οι καθηγητές του στην Στρατιωτική Ακαδημία περιγράφουν τον Γκουντέριαν ως ένα "πάντα σοβαρό" εύελπι, ο οποίος πολύ σύντομα ανέπτυξε την ικανότητα να μιλά με εξαιρετική λιτότητα αλλά και σαφήνεια και, όταν το επιθυμούσε, με εξαιρετική ψυχρότητα και κοφτερά λόγια. Παρόλ' αυτά ήταν παρορμητικός και ερχόταν συχνά σε σύγκρουση με τους ανωτέρους του (ο Στρατάρχης Γκίντερ φον Κλούγκε ήταν άσπονδος εχθρός του ακριβώς για τον λόγο αυτό) και δεν μασούσε τα λόγια του - οι δύο απαλλαγές από τα καθήκοντά του από τον Χίτλερ το αποδεικνύουν. Οι άνδρες των μονάδων που διοικούσε τον αγαπούσαν, επειδή ποτέ δεν έμενε στα μετόπισθεν και ήταν πάντα μαζί τους στην πρώτη γραμμή. Ο ίδιος δεν χαμογελούσε εύκολα (παρά το γεγονός ότι σε αρκετές φωτογραφίες, για λόγους προπαγάνδας, εμφανίζεται χαμογελαστός). Γνώριζε κάθε λεπτομέρεια των αρμάτων που διοικούσε και μπορούσε να οδηγήσει και να χειριστεί τον οπλισμό κάθε τύπου. Η στρατηγική του ικανότητα δεν προερχόταν ούτε από τη διαίσθηση (όπως συνέβαινε με τον Έρβιν Ρόμελ) ούτε από το παράτολμο του χαρακτήρα του: Πήγαζε από τη βαθειά γνώση τόσο της ιστορίας της στρατηγικής όσο και του υλικού που μεταχειρίζονταν οι μονάδες του.
Συγγραφικό έργο

"Achtung - Panzer! Die Entwicklung der Panzerwaffe, ihre Kampftaktik und ihre operativen Möglichkeiten", Stuttgart 51937.
"Achtung Panzer! The Development od Armored Forces, their Tactics and operational Potential", Arms and Armor Press ISBN 1-85409-282-0 (αγγλική έκδοση του αρχικού γερμανικού έργου).
"Die Panzertruppen und ihr Zusammenwirken mit anderen Waffen" (Θωρακισμένα στρατεύματα και η συνεργασία τους με άλλες στρατιωτικές δυνάμεις), 1937.
"Gruppe Guderian", (Ed.), Berlin 1940 (Guderian , 2.Zug/2nd Platoon PK 666) (Η Ομάδα Γκουντέριαν. Έργο της Προπαγάνδας).
"Mit den Panzern in Ost und West", (Ed.), Berlin/Prag/Wien 1942 (Με τα θωρακισμένα σε Ανατολή και Δύση. Έργο της Προπαγάνδας).
"Die Tiger-Fibel", and "Die Panther-Fibel", (Ed.), o.O. (H.Qu.) 1943, (διάσημα εγχειρίδια χρήσης αρμάτων με ερωτικού περιεχομένου σκίτσα σε κάθε σελίδα).
"Erinnerungen eines Soldaten" (Αναμνήσεις ενός Στρατιώτη), Heidelberg 1950, 4 εκδόσεις

Μετάφραση στην αγγλική "Panzer Leader", (Πρόλογος του B.H. Liddell Hart), Ν. Υόρκη 1952, Επανέκδοση: 1981 Zenger Publish. Comp., Inc, ISBN 0-939482-06-1.

"Kann Westeuropa verteidigt werden?" (Είναι δυνατή η προστασία της Δυτικής Ευρώπης;), Göttingen 1950
"Panzer-Marsch", (Nachlaß, bearbeitet von Gen.-Major a.D. Oskar Munzel), München 1955 (έκδοση βασισμένη στις σημειώσεις του, ύστερα από τον θάνατό του).

Βιβλιογραφία

Macksey, Kenneth, Guderian: Panzer General (1992, revision of Guderian, Creator of the Blitzkrieg, 1976)
Walde, Karl J., Guderian (1978)
Kershaw, Ian, Hitler 1936-1945: Nemesis (2001)
William Shirer, The Rise and Fall of the 3rd Reich
Henri Michel, Histoire de la Seconde Guerre Mondiale Paris 1999
Beevor, Antony La Chute de Berlin (γαλλ. μτφ.) Editions de Fallois, 2002.

Πηγές, Αναφορές

Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2014.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11310585m. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
«Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Heinz-Wilhelm-Guderian. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) SNAC. w6km1r17. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Find A Grave. 11939863. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11310585m. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
Axis Biographical Research
World War II Analyzed
Ρεϊμόν Καρτιέ, Ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Αθήνα, Πάπυρος, 1964

Καρτιέ, ό.π.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

http://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Personenregister/GuderianH.htm Βιογραφικό σημείωμα
http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/GuderianHeinz/ Βιογραφικό σημείωμα