.
Ο Άλμπερτ Σπέερ, κατηγορούμενος στην δίκη της Νυρεμβέργης, 1946 (Foto: Truman Library)
Ο Άλμπερτ Σπέερ (γερμ. Albert Speer) (* 19 Μαρτίου 1905 στο Μάνχαϊμ της Γερμανίας, † 1 Σεπτεμβρίου 1981 στο Λονδίνο της Αγγλίας) ήταν γερμανός αρχιτέκτονας και εθνικοσοσιαλιστής πολιτικός. Κατά τη διάρκεια της πολιτικής του σταδιοδρομίας ήταν υπουργός Εξοπλισμών, υψηλότερος βιομηχανικός ηγέτης του Τρίτου Ράιχ και καταδικασμένος εγκληματίας πολέμου.
Η ιδιαίτερη θέση του Σπέερ μεταξύ των ναζιστικών στελεχών βασιζόταν στην εξαιρετικά καλή σχέση του με τον ηγέτη του Τρίτου Ράιχ, τον Αδόλφο Χίτλερ. Μέχρι το τέλος του Τρίτου Ράιχ είχε πάντα την στενότερη επαφή με τον δικτάτορα, παρόλο που είχε ως αντίζηλους ισχυρούς αξιωματούχους όπως τον Γκαίμπελς και τον Μπόρμαν. Μονάχα η καλή αυτή σχέση με τον δικτάτορα, ο οποίος πάντοτε είχε χρόνο για τον Σπέερ, αποτελούσε την δύναμη του, διότι στο NSDAP δεν είχε αξιόλογη επιρροή. Επομένως η εξάρτηση του από τον Χίτλερ ήταν απόλυτη. Για αυτό το λόγο, ο Χίτλερ τον επέλεξε ως υπουργό Εξοπλισμών. Επιπλέον ο Σπέερ είχε τα δικά του ενδιαφέροντα και τους στόχους του, τους οποίους μπόρεσε να ακολουθήσει ως αρχιτέκτονας του Χίτλερ. Το μεγαλύτερο του έργο, που φυσικά πραγματοποιήθηκε μονάχα σε ελάχιστο βαθμό, ήταν η γιγαντομανής μετατροπή του Βερολίνου στην παγκόσμια πρωτεύουσα, την Welthauptstadt Germania, που προορίζονταν να γίνει ένα είδος υπερ-Ρώμη και υπερ-Παρίσι.
Σαν υπουργός Εξοπλισμών του Ράιχ, ο Σπέερ είχε όλο και περισσότερη ευθύνη για τα εγκλήματα των εθνικοσοσιαλιστών. Ζητούσε συνεχώς περισσότερους "εργάτες σκλάβους", τους οποίους του εξασφάλιζαν ο Χάινριχ Χίμλερ και ο Φριτς Ζάουκελ. Πέραν αυτού, οι απάνθρωπες συνθήκες εργασίας αυτών των σκλάβων δεν τον ενδιέφεραν καθόλου.
Αργότερα, το 1966, αφού απολύεται από την Συμμαχική Φυλακή Εγκληματιών Πολέμου στο Βερολίνο-Σπάνταου, ισχυρίζεται ότι δεν ήξερε τίποτε σχετικά με τις μαζικές δολοφονίες Εβραίων και άλλων μειονοτήτων κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Όπως όμως διαπιστώθηκε πολύ αργότερα, αυτό ήταν μόνο ένα του ψέμα μεταξύ πολλών άλλων. Νέα έγγραφα φανερώνουν σήμερα, ότι ο Σπέερ όχι μόνο γνώριζε περί της μετατροπής του στρατοπέδου Άουσβιτς σε στρατόπεδο εξολόθρευσης, αλλά ακόμη ότι ο ίδιος βοήθησε ενεργά στην πραγματοποίηση του σχεδίου (βλ. "Sonderprogramm Prof. Speer": [1]). Επωφελήθηκε πολιτικά πάρα πολύ από την διαφοροποίηση του ανθρώπινου υλικού του Άουσβιτς: Από την μια πλευρά χρειαζόταν σαν Υπουργός Εξοπλισμού τους "ικανούς για εργασία" αιχμάλωτους ως εργάτες της βιομηχανίας εξοπλισμού. Από την άλλη, ακόμη και η εξολόθρευση ηλικιωμένων και παιδιών τον ευνοούσε ως αρμόδιο για την μετατροπή του Βερολίνου στην παγκόσμια πρωτεύουσα, επειδή με την εκτόπισή τους άδειαζε ο απαιτούμενος για την μετατροπή χώρος στο Βερολίνο. Ευθύνεται κυρίως για την εκτόπιση των Εβραίων του Βερολίνου. Οι σχετικές μελέτες και η αξιολόγησή τους από σύγχρονους ιστορικούς δεν έχουν τελειοποιηθεί ακόμη. Η δημόσια συζήτηση γύρω από την πραγματική ευθύνη του Σπέερ για τα εγκλήματα των εθνικοσοσιαλιστών ξαναζωντάνεψε ειδικά στην Γερμανία πρόσφατα κυρίως λόγω του ντοκιμαντέρ "Speer und Er" (2005) του Χάινριχ Μπρελόερ.
Βιογραφία
Πριν από το 1933
Ο Άλμπερτ Σπέερ ήταν μεγαλοαστικής καταγωγής. Ο πατέρας και ο παππούς του ήταν αρχιτέκτονες.
Αρχικά σπούδασε "για οικονομικούς λόγους" στην Καρλσρούη και από την άνοιξη του 1924 μέχρι το καλοκαίρι του 1925 στο Μόναχο. Το φθινόπωρο εγκατέλειψε το Μόναχο και πήγε στο Βερολίνο, όπου τελείωσε τις σπουδές του το 1927. Έμεινε στο Βερολίνο, όπου εργάστηκε στο πανεπιστήμιο ως βοηθός του καθηγητού Χάινριχ Τέσενοβ. Το 1932 επέστρεψε στο Μάνχαϊμ, όπου σκόπευε να εργαστεί ως αρχιτέκτονας, δίχως όμως να έχει επιτυχία.
Αρχιτέκτονας του Χίτλερ από το 1933
Το ενδιαφέρον του για τον εθνικοσοσιαλισμό ξύπνησε τον Δεκέμβριο του 1930 σε πολιτική διαδήλωση στο Βερολίνο, όπου έβγαλε λόγο ο Αδόλφος Χίτλερ. Στις 1 Μαρτίου 1931 έγινε μέλος του NSDAP. Από το 1932 και μετά εργάστηκε σαν αρχιτέκτονας για το κόμμα, κάνοντας μικρές επισκευές σε κομματικά κτίρια. Μετά την κατάληψη της εξουσίας το 1933 γνώρισε τον Χίτλερ προσωπικά. Ο ενθουσιασμένος από την αρχιτεκτονική δικτάτορας τον συμπάθησε αμέσως και τον δέχτηκε στον στενό του κύκλο. Αφού το 1934 πέθανε ο μέχρι τότε αρχιτέκτονας του Χίτλερ Πάουλ Λούντβιγκ Τρόοστ, αναλαμβάνει ο Σπέερ στο εξής την εργασία του.
Στα έτη μετά το 1933 ο Σπέερ σχεδιάζει διάφορα μνημειακά κτήρια για τα συνέδρια του NSDAP στη Νυρεμβέργη, τα οποία λόγω του πολέμου θα πραγματοποιηθούν μονάχα μερικώς. Σε χρόνο ρεκόρ χτίζει το 1938/39 στο Βερολίνο την Reichskanzlei (Καγγελαρία) εφαρμόζοντας πρωινές, απογευματινές και νυχτερινές βάρδιες. Η Reichskanzlei περιέλαβε μια απέραντη αίθουσα, δύο φορές μεγαλύτερη από την αίθουσα των καθρεφτών στο παλάτι των Βερσαλλιών.
Ένα περαιτέρω μέρος της εργασίας του ήταν η αλλαγή του Βερολίνου σε αξιοπρεπή παγκόσμια πρωτεύουσα. Μεταξύ άλλων αλλαγών στην πόλη υπήρχε και το σχέδια να χτιστεί η Große Halle (μεγάλη αίθουσα), η οποία θα ήταν η μεγαλύτερη σε διαστάσεις, θολωτή αίθουσα του κόσμου. To ύψος του θόλου θα περνούσε τα 200 μέτρα, ενώ στη διάμετρο θα ξεπερνούσε τα 300 μέτρα. Έτσι ο θόλος θα ήταν δέκα έξι φορές μεγαλύτερος από το θόλο του ναού του Άγίου Πέτρου στη Ρώμη.
Στο νότιο τέλος της μεγάλης λεωφόρου προοριζόταν μια αψίδα με πρότυπο το Arc de Triomphe (Αψίδα του Θριάμβου) του Παρισιού. Εννοείται ότι θα ήταν πολύ μεγαλύτερη από το γαλλικό πρότυπο (ύψος 120 μέτρα).
Για να ευνοηθεί η σιδηροδρομική επικοινωνία, ο Σπέερ σχεδίασε δυο σιδηροδρομικούς σταθμούς (βόρειο και νότιο), οι οποίοι επίσης είχαν τεράστιες διαστάσεις. Συμφώνησε με τον Χίμλερ ότι οι φυλακισμένοι των στρατοπέδων συγκεντρώσεως θα παρήγαγαν τις απαραίτητες πέτρες για τα κτίρια αυτά. Για τον σκοπό αυτό ιδρύθηκε εταιρεία της SS, η "Deutsche Erd-und Stein-Werke GmbH". Η εταιρεία αυτή χρηματοδοτούνταν από την υπηρεσία του Σπέερ με άτοκα δάνεια, ενώ εξοφλούσε τα χρέη της με πέτρες από τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Έτσι, ο Σπέερ, υποστηρίζοντας τα οικονομικά με τον τρόπο αυτό, συνέβαλε σημαντικά στην εξέλιξη των στρατοπέδων συγκεντρώσεως. Εκτός αυτού, εξαιτίας του Σπέερ τα περισσότερα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, που δημιουργήθηκαν μεταξύ του 1937 και του 1942, βρίσκονται κοντά σε λατομεία. Σχετικά μάλιστα με τα στρατόπεδα Groß-Rosen στην Σηλεσία και Natzweiler Struthof (Αλσατία, ο ίδιος καθόρισε το 1940 την ακριβή θέση δημιουργίας τους.
Βάσει ανάλογων έγγραφων μπορεί σήμερα να αποδειχτεί ότι οι λίστες εκτοπισμού δημιουργήθηκαν από συνεργάτες του Σπέερ σε συνεργασία με την μυστική κρατική αστυνομία (Gestapo), ενώ ο ίδιος υποστήριζε μέχρι τον θάνατό του, το 1981, ότι δεν ήξερε τίποτε σχετικό.
Παρόλ' αυτά, όμως, κάνει γραπτώς παράπονα στον Μπόρμαν σε μια επιστολή της 13 Δεκεμβρίου του 1941, επειδή αυτός δίνει τα διαμερίσματα εκτοπισμένων Εβραίων σε άστεγους, οι οποίοι έχασαν τα σπίτια τους με τον βομβαρδισμό, ενώ θα έπρεπε να τα χορηγήσει στον Σπέερ για την πραγματοποίηση των σχεδίων Germania.
Υπουργός από το 1942
Αμέσως μετά τον θάνατο του Φριτς Τοντ τον Φεβρουάριο του 1942, Ο Χίτλερ διόρισε τον Σπέερ υπουργό Εξοπλισμών και Πυρομαχικών. Στη νέα του θέση ήταν, μεταξύ άλλων, και υπεύθυνος για την διανομή του οικοδομικού υλικού για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Εκείνο το καιρό μαθαίνει από δυο συνεργάτες του ότι το Άουσβιτς προορίζεται για την λύση του "εβραϊκού ζητήματος", την λεγόμενη Endlösung ("Tελική Λύση"). Επίσης και αυτό το γεγονός αρνήθηκε να το δεχτεί όσο ζούσε.
Μέχρι το τέλος του πολέμου κατάφερε να αυξήσει την παραγωγή πολεμικού υλικού σε υψηλό βαθμό, πάντα με την χρήση εκατομμυρίων κρατουμένων των στρατοπέδων συγκέντρωσης, τους οποίους προμήθευε, μεταξύ άλλων, ο Φριτς Ζάουκελ.
Το 1945 ο Σπέερ αρνήθηκε να ακολουθήσει την τακτική της «καμένης γης» (διάταγμα Νέρων), την οποία εξέδωσε ο Χίτλερ στις 19 Μαρτίου του 1945. Όπως λεει ο ίδιος ο Σπέερ, σαμποτάρισε τις σχετικές διαταγές καταστροφής των υποδομών κατά την οπισθοχώρηση της Βέρμαχτ όπου μπόρεσε.
Μετά το 1945
Στην δίκη της Νυρεμβέργης μετά τον πόλεμο ο Σπέερ καταδικάστηκε σε φυλάκιση 20 ετών και κλείσθηκε στην φυλακή του Σπάνταου του Βερολίνου. Ήταν από τους λίγους ναζιστές αξιωματούχους που κατά την διάρκεια της δίκης εξέφρασαν τύψεις και ενοχές για τα εγκλήματα των ναζιστών. Καταδικάστηκε για τα εξής:
* Εγκλήματα κατά του ανθρωπισμού
* Εγκλήματα και παραβάσεις του δικαίου του πολέμου
Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του, πρώην συνεργάτες του, όπως ο αρχιτέκτονας Ρούντολφ Βόλτερς, υποστήριξαν οικονομικά την οικογένεια του. Μετά από την πλήρη ολοκλήρωση της ποινής του, ο Σπέερ εγκαταλείπει το 1966 την φυλακή. Στο αμέσως προηγούμενο διάστημα η σοβιετική πλευρά απέρριψε αιτήσεις για την πρόωρη αποφυλάκιση του. Αργότερα ο Σπέερ έγινε μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Το 1981 πέθανε κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στο Λονδίνο από εγκεφαλικό επεισόδιο.
Ο Άλμπερτ Σπέερ ήταν πατέρας έξι παιδιών. Ο γιος του Άλμπερτ Σπέερ (νεότερος) είναι γνωστός αρχιτέκτονας, ο οποίος σχεδίασε σημαντικά τμήματα του Ολυμπιακού Πεκίνου (2008). Η κόρη του Χίλντε Σραμ είναι πρώην βουλευτής της κρατιδιακής βουλής του Βερολίνου. Επειδή προσωπικά αγωνίστηκε για την ειρήνη, για τις μειονότητες, για τις ίσες πιθανότητες και για τα θύματα του ναζιστικού καθεστώτος, τιμήθηκε το 2004 με βραβείο του εβραϊκού ιδρύματος Moses Mendelssohn.
Σπέερ και Χίτλερ
Ο Σπέερ εντυπωσιάστηκε από τον Χίτλερ, όταν τον είδε για πρώτη φορά σε διαδήλωση του NSDAP στο Βερολίνο, το Δεκέμβριο του 1930. Όπως λεει ο ίδιος, τον εντυπωσίασαν τα οράματα και τα ιδανικά του Χίτλερ, όπως και η διαισθητική του προσαρμοστικότητα και η αυστριακή γοητεία ("charme"). Μετά τον πόλεμο είπε: "Εάν ο Χίτλερ δεχόταν την φιλία, σίγουρα θα είχα γίνει ένας από τους στενότερους του φίλους."
Από την άλλη, ο Χίτλερ βρήκε με τον Σπέερ έναν αρχιτέκτονα, ο οποίος με απίστευτο οργανωτικό ταλέντο και σε αναλόγως σύντομο χρονικό διάστημα ήταν σε θέση να δημιουργήσει τεράστια κτήρια. Εκτός αυτού και οι δυο λάτρευαν τις μεγάλες συζητήσεις γύρω από την τέχνη. Προ πάντων εντούτοις εκτιμούσε το γεγονός ότι ο Σπέερ ήταν πιστός, αλλά και τις "πρωσικές αρετές" του: επιμέλεια, προθυμία για την εργασία, συνείδηση υποχρέωσης.
Ο Χίτλερ, ο οποίος είχε μεγάλο ενδιαφέρον για την τέχνη και ειδικά για την αρχιτεκτονική, του χορήγησε όλα τα πιθανά μέσα για τα κτήρια του, πράγμα το οποίο είναι το όνειρο κάθε αρχιτέκτονα. (Σπέερ : "Για μια μεγάλη οικοδόμηση θα είχα πωλήσει όπως και ο Φάουστ ακόμη και την ψυχή μου. Και με τον Χίτλερ είχα βρει τον Μεφιστοφελή μου.")
Ο Σπέερ ήταν ακριβώς αυτό που ο Χίτλερ πάντα ήθελε να είναι: ένας οραματιστής καλλιτέχνης.
Από ιστορικής πλευράς η προσωπική σχέση μεταξύ Σπέερ και Χίτλερ δεν είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ιδιαίτερα όμως ο Σπέερ αποτελεί τέλειο παράδειγμα για την υποστήριξη του εθνικοσοσιαλισμού από την μεσαία τάξη. Η δικτατορία των εθνικοσοσιαλιστών δε θα μπορούσε να είχε γίνει ποτέ τόσο αποτελεσματικό και δυνατό καθεστώς εάν δεν είχε την ενεργή υποστήριξη πανεπιστημιακών πτυχιούχων, μεγαλοαστών και βιομηχάνων.
Στη δίκη της Νυρεμβέργης ο Σπέερ παρουσιάστηκε όπως και πολλοί άλλοι ναζιστές μετά από αυτόν ως παραπλανημένος διανοούμενος και οπορτουνιστής που τώρα ειλικρινά μετανιώνει. Με τον τρόπο αυτό πολλοί ναζιστές αθωώθηκαν μετά τον πόλεμο και ήταν ελεύθεροι να κάνουν νέα καριέρα στην κατοπινή Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας.
Έτσι και ο Σπέερ κατάφερε να αποφύγει την θανατική ποινή.
Ο αρχιτέκτονας Σπέερ
Το αρχιτεκτονικό στιλ του Σπέερ περιγράφεται ως ένα είδος ξηρού, μειωμένου κλασικισμού, επίσης γνωστό ως νεοκλασικισμός. Ήθελε να είναι ορατή μια "σαφής γραμμή" στα δημιουργήματά του. Η αρχιτεκτονική έπρεπε να απεικονίσει την ναζιστική ιδεολογία. Έτσι, π.χ., το πολύ μεγάλο μέγεθος των κτηρίων αποσκοπούσε στην κατάδειξη της γερμανικής δύναμης σε ξένους πολιτικούς (σωβινισμός). Επίσης, ήταν σκοπός να εκφοβισθεί και ο γερμανικός πληθυσμός με την θέα των τεράστιων αυτών κτηρίων, για να γίνει αισθητό στον κάθε γερμανό πολίτη ότι ως πολίτης είναι μονάχα ένα πολύ μικρό και ασήμαντο μέρος του συνόλου.
Η μορφή αυτή της αρχιτεκτονικής εκπροσωπούσε και άλλες ιδεολογικές αξίες:
* Μιλιταρισμός: δίνοντας στον πόλεμο ηρωικό φόντο μέσω μιλιταριστικής διακόσμησης πολλών κτηρίων.
* Ιμπεριαλισμός: η κλασική αρχιτεκτονική και οι διαστάσεις των κτιρίων φανέρωναν τις ιμπεριαλιστικές διαθέσεις των ναζί. Ήθελαν να δημιουργήσουν μια αυτοκρατορία όπως η "Imperium Romanum" και φανερά έδειχναν έτσι ότι διεκδικούν περισσότερο χώρο και δύναμη.
* Προπαγάνδα: ήδη τα νυχτερινά συνέδρια του NSDAP στη Νυρεμβέργη, με σημαίες ύψους σαράντα μέτρων, με ισχυρούς προβολείς και τεράστιες παρελάσεις, αποτελούσαν γιγαντιαία σε βαθμό αυτοπροβολή του NSDAP και, επίσης, έπαιζαν σημαντικό ρόλο στο πρόγραμμα προπαγάνδας του Γκαίμπελς.
Ο Χίτλερ προγραμμάτισε ριζικές αλλαγές στην αρχιτεκτονική πολλών πόλεων του Ράιχ. Σύμφωνα με τα σχέδια του, το Αμβούργο θα γινόταν κέντρο του παγκοσμίου εμπορίου, το Μόναχο πρωτεύουσα του κινήματος, η Νυρεμβέργη πόλη των συνεδρίων και, τέλος, το Βερολίνο παγκόσμια πρωτεύουσα. Είπε στον Σπέερ: "Το Βερολίνο είναι μεγαλούπολη, αλλά δεν είναι Μητρόπολη. Κοιτάξτε το Παρίσι, την ομορφότερη πόλη του κόσμου! Ή ακόμη και την Βιέννη! Αυτές είναι πόλεις με χαρακτήρα! Το Βερολίνο, εντούτοις, δεν είναι τίποτα παρά μια άστατη συσσώρευση κτηρίων. Πρέπει να ξεπεράσουμε το Παρίσι και την Βιέννη!"
Πηγές
Δημοσιεύσεις
* Speer, Albert (1976) Spandau: The Secret Diaries, Macmillan, ISBN 0026995018
* Speer, Albert (1970) Inside the Third Reich Simon & Schuster, ISBN 0684829495
Βιογραφίες
* Joachim Fest, Ewald Osers (μεταφραστής), Alexandra Dring (2002) Speer: The Final Verdict Harcourt, ISBN 0151005567
* Guido Knopp (2000) Hitler's Henchmen Sutton Pub Ltd., ISBN 0750925876
* Dan van der Vat (1997) The Good Nazi: The Life and Lies of Albert Speer George Weidenfeld & Nicholson, ISBN 0297817213
Εξωτερικές συνδέσεις
- BBC - BBC Four - Audio Interviews - Albert Speer
- Η αρχιτεκτονική του Σπέερ
- Ο Άλμπερτ Σπέερ στο us-israel.org
- Speer und Er Γερμανικό ντοκιμαντέρ από τον Μάιο του 2005, όπου παρουσιάζονται νέα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με τον ρόλο του Σπέερ στο Τρίτο Ράιχ. (γερμανικά)
- http://www.neue-reichskanzlei.de/
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
