.
Ο Φρανσουά Μαρί Αρουέ (François-Marie Arouet, 21 Νοεμβρίου 1694 – 30 Μαΐου 1778), ευρύτερα γνωστός με το ψευδώνυμο Βολταίρος (Voltaire), ήταν Γάλλος συγγραφέας, ιστορικός και φιλόσοφος, διάσημος για το πνεύμα του, τις επιθέσεις του εις βάρος της Καθολικής Εκκλησίας και την υπεράσπιση της ανεξιθρησκίας, της ελευθερίας του λόγου και του διαχωρισμού εκκλησίας και κράτους. Θεωρείται κεντρική μορφή και ενσάρκωση του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα. Υπήρξε επίσης δοκιμιογράφος και κορυφαίος εκπρόσωπος του ντεϊσμού.
Η ζωή του
Πρώιμη περίοδος
Γεννήθηκε στο Παρίσι στις 21 Νοεμβρίου 1694 μέσα σε μία μεσοαστική οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν συμβολαιογράφος και ανώτερος υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών. Έχασε τη μητέρα του όταν ήταν 7 ετών και μετά από δύο χρόνια εισήλθε στο ιησουιτικό κολέγιο του Μεγάλου Λουδοβίκου όπου παρέμεινε ως το 1711. Για την εκπαίδευσή του εκεί έγραψε αργότερα ότι δεν είχε μάθει τίποτα "εκτός από λατινικά και ανοησίες" αν και στο κολέγιο φαίνεται ότι διαμόρφωσε τις βάσεις της ιδιαίτερης γνώσης του και διέγειρε πιθανώς την ισόβια αφοσίωσή του στο θέατρο. Κατά το διάστημα των ετών 1711 – 1713 μελέτησε τη νομική επιστήμη.
Ο Βολταίρος τιθασεύει ένα άλογο (Jan Huber, μεταξύ 1750 - 1775, Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη)
Πριν αρχίσει τη συγγραφική του καριέρα, με την παρότρυνση του πατέρα του, υπηρέτησε ως γραμματέας του Γάλλου πρέσβη στην Ολλανδία. Επέστρεψε στο Παρίσι την εποχή του θανάτου του Λουδοβίκου ΙΔ΄ και σύντομα απέκτησε φίλους μεταξύ της αριστοκρατικής τάξης. Οι σατιρικοί στίχοι του τον έκαναν ιδιαίτερα δημοφιλή στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Τότε παρουσίασε το πρώτο θεατρικό του έργο, την τραγωδία Οιδίπους (Oedipe), απομίμηση του Οιδίποδα του Σοφοκλή, στον κύκλο του.
Μετάλλιο με τη μορφή του Βολταίρου (Waechter, 1772)
Τροφοδοτώντας τη μανιώδη έχθρα της δούκισσας του Μαιν εναντίον του αντιβασιλέα Φιλίππου Β΄ της Ορλεάνης, ο Βολταίρος συνέθεσε μια σάτιρα γι’ αυτόν. Ένας κατάσκοπος κατάφερε να πάρει την ομολογία του και στις 16 Μαΐου 1717 φυλακίστηκε στη Βαστίλη για προσβολή του αντιβασιλέα. Εδώ ξαναδούλεψε τον Οιδίποδα, άρχισε το έργο Ερρικειάς (Henriade) και αποφάσισε να αλλάξει το όνομά του. Απελευθερώθηκε 11 μήνες αργότερα όταν διαπιστώθηκε ότι είχε κατηγορηθεί εσφαλμένα και για το λόγο αυτό έλαβε χρηματική αποζημίωση 400 κορώνες.[13]. Η τραγωδία Οιδίποδας ανέβηκε στο Théâtre Français στις 18 Νοεμβρίου 1717 και έγινε θετικά αποδεκτή από το κοινό. Παρέμεινε στη σκηνή για 45 βραδιές και του απέφερε πλούτο και φήμη, που τον βοήθησαν να ξεκινήσει μία σειρά επικερδών επενδύσεων. Η βασικότερη αυτών ήταν η ενασχόλησή του με την Εταιρεία των Ινδιών (Compagnie des Indes).
Μετά την απελευθέρωσή του από τη Βαστίλη τον Απρίλιο του 1718, έγινε γνωστός ως Arouet de Voltaire ή απλά Voltaire, αν και νομικά δεν απάλειψε ποτέ το βαπτιστικό του όνομα. Η προέλευση αυτής της αλλαγής στο όνομα έχει συζητηθεί πολύ, μερικοί προτείνουν ότι ήταν μια σύντμηση ενός παρωνυμίου της παιδικής του ηλικίας, "le petit volontaire". Η συνηθέστερα αποδεκτή υπόθεση, εντούτοις, είναι ότι υπήρξε αναγραμματισμός του ονόματος "Arouet le jeune" ή "Arouet l.j." με "το u" να μετατίθεται "στο v" και "το j" "στο i" σύμφωνα με τα κρατούντα την εποχή εκείνη.
Ο Βολταίρος, συνεχίζοντας τη θεατρική του παραγωγή, ολοκλήρωσε το έργο Artemire το Φεβρουάριο του 1720. Το έργο απέτυχε και ο Βολταίρος δε το δημοσίευσε ποτέ στο σύνολό του, αν και αργότερα αναπλάστηκε με επιτυχία και κάποια μέρη του επαναχρησιμοποιήθηκαν σε άλλες εργασίες. Άλλα έργα του που δημοσιεύθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν η τραγωδία Μαριάννα (Marianne) και η κωμωδία Ο αδιάκριτος (L’ indiscret).
Ο Βολταίρος καλωσορίζοντας τους καλεσμένους του
Η εξορία στην Αγγλία
Προμετωπίδα του έργου Éléments de la philosophie de Newton (Άμστερνταμ, 1738), όπου εμφανίζεται ο Βολταίρος στο γραφείο του να δέχεται το φως της αλήθειας από τον Νεύτωνα διά μέσου ενός καθρέφτη, που κρατά η Madame du Châtelet
Το 1725 ο Βολταίρος προσβλήθηκε από έναν νέο ευγενή, τον Chevalier de Rohan, και απάντησε με τη συνηθισμένη του οξύτητα. Ο Βολταίρος προγραμμάτιζε να προκαλέσει το νεαρό ευγενή σε μονομαχία, αλλά η οικογένεια Ροάν (Rohan) εξέδωσε ένα lettre de cachet για να αποφύγει οποιαδήποτε προβλήματα. Εκείνη την εποχή, όταν ένα πρόσωπο με επιρροή ήθελε να διωχθεί κάποιος εχθρός του αλλά δεν τον βάραινε κανένα έγκλημα, μπορούσε να προμηθευτεί ένα μυστικό ένταλμα, το οποίο καλούνταν lettre de cachet. Το πρόσωπο που κατονομαζόταν στην επιστολή έπρεπε να φυλακιστεί ή να εξοριστεί, εντός ή εκτός Γαλλίας. Επειδή δεν διεξήγετο δίκη, ο κατηγορούμενος δεν μπορούσε να υπερασπιστεί τον εαυτό του έναντι των κατηγοριών. Το πρωί της ημέρας που είχε οριστεί η μονομαχία, ο Βολταίρος συνελήφθη και εστάλη για δεύτερη φορά στη Βαστίλη. Επέλεξε την εξορία στην Αγγλία αντί της φυλάκισης. Αυτό το περιστατικό του άφησε ανεξίτηλη εντύπωση, και από εκείνη την ημέρα έγινε υπέρμαχος της δικαστικής μεταρρύθμισης.
Εξώφυλλο του έργου Letters concerning the English Nation, που εκδόθηκε από τους C. Davis και A. Lyon το 1733 στο Λονδίνο
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αγγλία τον προσέλκυσε η φιλοσοφία του Τζον Λοκ (John Locke) και ιδέες του μαθηματικού Ισαάκ Νεύτωνα (Sir Isaac Newton). Μέσω του φίλου του λόρδου Μπόλινμπροκ (Bolingbroke) ήρθε σε επαφή με τα πνευματικά αναστήματα της αγγλικής λογοτεχνίας της εποχής. Μελέτησε τη συνταγματική μοναρχία της Αγγλίας και τη θρησκευτική ανοχή, που υπήρχε. Ο Βολταίρος ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το φιλοσοφικό ορθολογισμό και τη μελέτη των φυσικών επιστημών. Επίσης έγραψε στα αγγλικά τα πρώτα δοκίμιά του, το Δοκίμιο για την επική ποίηση και το Δοκίμιο για τους γαλλικούς εμφυλίους πολέμους, τα οποία δημοσιεύθηκαν το 1727. Η πλέον ενδιαφέρουσα παραγωγή του στην Αγγλία ήταν η συγγραφή της ιστορίας του Κάρολου 12ου της Σουηδίας, η οποία παραμένει κλασσική στο χώρο της βιογραφίας. Το έργο του Αγγλικά Γράμματα (Letters concerning the English Nation) δημοσιευμένο στα αγγλικά το 1733 και στα γαλλικά ως Lettres philosophiques το 1734, μπορεί να ειπωθεί ότι έδωσε ώθηση στην αγγλική φιλοσοφική σκέψη και επιστήμη, η οποία χαρακτήρισε την περίοδο του Διαφωτισμού. Το βιβλίο επίσημα απαγορεύθηκε στη Γαλλία.
Επιστροφή στη Γαλλία και τα χρόνια του Cirey
Ο Βολταίρος επέστρεψε στο Παρίσι μετά από τρία χρόνια και συνέχισε εκεί τη λογοτεχνική του παραγωγή. Δημοσίευσε τότε το επικό ποίημα Ερρικειάς (Henriade), με θέμα τους θρησκευτικούς πολέμους στη Γαλλία, όπου σατίριζε τη θρησκευτική μισαλλοδοξία. Το έργο του αυτό προκάλεσε εντύπωση στο αναγνωστικό κοινό και κυκλοφόρησε σε 300.000 αντίτυπα. Συνάμα παρουσίασε αρκετές τραγωδίες μεταξύ των οποίων και οι Βρούτος (Brutus, 1730), Ζαΐρα (Zaire, 1733), Εριφύλη (Eriphile).
Η μαθηματικός Emilie μαρκησία του Châtelet, σύντροφος του Βολταίρου (Maurice Quentin de la Tour, ιδιωτική συλλογή)
Στα 1733 γνώρισε την Εμιλί ντι Σατλέ (Émilie Du Châtelet, γνωστότερη ως Madame Du Châtelet), της οποίας τα πνευματικά ενδιαφέροντα, ειδικά πάνω στις επιστήμες, ταίριαζαν με τα δικά του. Διέμειναν μαζί στο Cirey, στη Λωρραίνη, απολαμβάνοντας την ανοχή του μαρκησίου ντι Σατλέ. Ο δεσμός του με την Εμιλί διήρκεσε μέχρι το θάνατό της το 1749. Στο Cirey, ο Βολταίρος δούλεψε πάνω σε πειράματα φυσικής και χημείας. Το 1736 άρχισε τη μακροχρόνια αλληλογραφία του με τον κατά 20 χρόνια νεότερό του διάδοχο του θρόνου της Πρωσίας Φρειδερίκο (τον μετέπειτα Φρειδερίκο Β΄). Επιπλέον, έγραψε τα Στοιχεία της νευτώνειας φιλοσοφίας (Éléments de la philosophie de Newton, 1736), το οποίο έφερε την αναγνώριση της νευτώνειας φυσικής στην Ευρώπη, μια κωμική εκδοχή των θρύλων για την Ιωάννα της Λωρραίνης Η παρθένος (La Pucelle, 1755) και τα δράματα Μωάμεθ (Mahomet, 1742), Μερόπη (Mérope, 1743), και Σεμίραμις (Sémiramis, 1748). Μέσω της επιρροής της Μαντάμ Πομπαντούρ (Madame de Pompadour), έγινε βασιλικός ιστοριογράφος και μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.
Πρωτοστάτης και πλέον σκληρός κριτικός του ήταν αυτή την περίοδο ο αβάς Desfontaines, και κορωνίδα των κριτικών του Desfontaines ήταν το βιβλίο Le Voltairomanie, σε απάντηση ενός λίβελου του Βολταίρου με τον τίτλο Ο Προληπτικός (Le Preservatif). Τον Απρίλιο του 1739 πραγματοποίησε ένα ταξίδι στις Βρυξέλλες, οι οποίες ήταν η έδρα του για κάποιο χρονικό διάστημα, εξ αιτίας μερικών νομικών υποθέσεων των du Châtelets. Ο Φρειδερίκος, βασιλιάς πλέον της Πρωσίας από το 1740, κατέβαλε πολλές προσπάθειες να απομακρύνει τον Βολταίρο από τη Madame Du Châtelet, αλλά ανεπιτυχώς, και έτσι κέρδισε την εγκάρδια έχθρα της αρνούμενος διαρκώς ή παραλείποντας να την προσκαλέσει. Επιτέλους, τον Σεπτέμβριο του 1740, ο δάσκαλος και ο μαθητής συναντήθηκαν για πρώτη φορά στο Κλεβ (Cleves), και τρεις μήνες αργότερα, τον Νοέμβριο, στο Βερολίνο μετά από πρόσκληση του Φρειδερίκου.
Από την πρωσική αυλή στην Ελβετία
Ο Βολταίρος επισκέφτηκε ξανά το Βερολίνο και το Πότσδαμ το 1743 στο πλαίσιο διπλωματικής αποστολής, για να πείσει τον Φρειδερίκο, να συμμαχήσει με την Γαλλία, χωρίς όμως αποτέλεσμα. (Πόλεμος της Αυστριακής Διαδοχής, 1740-48). Μετά το θάνατο της Madame Du Châtelet δέχτηκε την πρόσκληση του Φρειδερίκου να ζήσει στην αυλή του (1750-53). Οι σχέσεις του με το Φρειδερίκο ήταν γενικά θυελλώδεις. Η παρέμβαση του Βολταίρου στη φιλονικία μεταξύ Maupertuis και König οδήγησε στην ανανέωση της ψυχρότητας εκ μέρους του Πρώσου μονάρχη και το 1753 ο Βολταίρος εγκατέλειψε βιαστικά την Πρωσία. Από απόσταση οι δύο άνδρες συμφιλιώθηκαν αργότερα και η αλληλογραφία τους επαναλήφθηκε.
Ανεπιθύμητος στη Γαλλία ο Βολταίρος εγκαταστάθηκε στη Γενεύη, όπου αγόρασε το κτήμα "Les Délices" και απέκτησε επίσης ένα ακόμα σπίτι κοντά στη Λωζάνη. Οι αρχές της Γενεύης αντιτέθηκαν σύντομα στις ιδιωτικές θεατρικές παραστάσεις, που πραγματοποιούνταν στο σπίτι του Βολταίρου, ενώ εξοργίστηκαν ακόμα περισσότερο λόγω του άρθρου "Genève" που γράφτηκε για την Εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό, με την υποκίνηση του Βολταίρου, από τον Ντ’ Αλαμπέρ. Το άρθρο, που δήλωνε ότι οι καλβινιστές πάστορες της Γενεύης είχαν δει το φως και είχαν πάψει να πιστεύουν στην οργανωμένη θρησκεία, ξεσήκωσε μια βίαιη διαμάχη.Αργότερα επιχείρησε να μεταβεί στην Ρωσία αλλά η Αικατερίνη Β΄ του αρνήθηκε την είσοδο πιεζόμενη από την Ρωσική εκκλησία και τις σφοδρές αντιδράσεις του ρωσικού λαού.
Τα τελευταία χρόνια στο Φερνέ και ο θάνατος
Ο Βολταίρος σε γεροντική ηλικία (Πορτραίτο ανωνύμου Τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα Musée du Château Βερσαλλίες)
Το 1759, αγόρασε το κτήμα Φερνέ (Ferney) κοντά στα γαλλο-ελβετικά σύνορα όπου έζησε μέχρι και λίγο καιρό πριν το θάνατο του. Το Φερνέ έγινε σύντομα η διανοητική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Ο Βολταίρος παρέμεινε ενεργός καθ' όλη τη διάρκεια αυτών των ετών, παράγοντας σταθερή ροή βιβλίων, θεατρικών έργων και άλλων δημοσιεύσεων. Έγραψε επίσης εκατοντάδες επιστολών στον κύκλο των φίλων του. Ήταν πάντα μια φωνή της λογικής. Υπήρξε ειλικρινής κριτικός της θρησκευτικής αδιαλλαξίας και των θρησκευτικών διώξεων.
Κατά τα τελευταία έτη του ο Βολταίρος παρήγαγε αρκετά έργα με κριτική προς την οργανωμένη εκκλησία. Στο Φερνέ οικοδόμησε ένα παρεκκλήσι με την επιγραφή "Deo Erexit Voltaire". Οδήγησε επίσης την εκστρατεία για την εκκίνηση δίκης, στην οποία ο ουγενότος έμπορος Jean Calas βρέθηκε ένοχος της δολοφονίας του μεγαλύτερου γιου του και εκτελέστηκε. Το Κοινοβούλιο των Παρισίων κήρυξε κατόπιν το 1765 τον Calas και όλη την οικογένειά του αθώους.
Το 1778, διανύοντας το 84ο έτος του, παρευρέθηκε στην πρώτη απόδοση της τραγωδίας του Ειρήνη (Irène), στο Παρίσι. Το ταξίδι του και η υποδοχή του ήταν μια αποθέωση, αλλά η συγκίνηση τον κατέβαλε και πέθανε λίγο αργότερα στην πρωτεύουσα στις 30 Μαΐου 1778. Προκειμένου να έχει χριστιανική κηδεία είχε υπογράψει μια μερική ανάκληση των γραπτών του. Αυτό θεωρήθηκε ανεπαρκές από την εκκλησία, αλλά αρνήθηκε να υπογράψει μια γενικότερη ανάκληση. Σε έναν φίλο έδωσε την ακόλουθη γραπτή δήλωση: "Πεθαίνω λατρεύοντας το Θεό, που αγαπά τους φίλους μου, που δεν μισεί τους εχθρούς μου και που απεχθάνεται την καταπίεση." Ένας ηγούμενος μετέφερε κρυφά το πτώμα του Βολταίρου σε ένα αβαείο στην πόλη Champagne, όπου θάφτηκε. Τα λείψανά του διακομίστηκαν στο Παρίσι το 1791 και ενταφιάστηκαν στο Πάνθεον.
Το έργο του
Κοστούμι από τη θεατρική παράσταση για το έργο του Βολταίρου L'Orphelin de la Chine (Πηγή: M. Geffroy, Theatre Complet de Voltaire, Laplace, Sanchez, 1874, Παρίσι)
Θέατρο
Ο Βολταίρος στη σκηνή του θεάτρου (Jan Huber, μεταξύ 1750 - 1775, Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη)
Η θεατρική παραγωγή του Βολταίρου ανέρχεται μεταξύ πενήντα και εξήντα έργων, ορισμένα εκ των οποίων είναι γνωστά μόνο από αναφορές ή απεικονίσεις. Είναι εκ πρώτης όψεως αξιοπρόσεκτο ότι ο Βολταίρος, του οποίου η κωμική ικανότητα ήταν αναμφισβήτητα πολύ αξιολογότερη από την τραγική, έχει γράψει πολλές τραγωδίες αρκετά αξιόλογες, αλλά μόνο μια μέτρια, δεύτερης κλάσης, κωμωδία, τη Nanine. Οι άλλες προσπάθειές του σε αυτήν την κατεύθυνση είναι είτε μικρής αξίας και σχεδόν ασήμαντες, είτε, όπως στην περίπτωση του κάπως διάσημου Ecossaise, αντλούν όλο το ενδιαφέρον τους όντας προσωπικοί λίβελοι. Οι τραγωδίες του, αφ' ετέρου, είναι εργασίες εξαιρετικής αξίας. Αν και ο Βολταίρος δεν κατείχε ούτε την τέλεια στιχουργία του Ρακίνα, ούτε την ευγενή ποιητικότητα του Κορνήλιου, ξεπέρασε αυτές τις ελλείψεις, κατά τη γνώμη των ειδικών, στην πλοκή του δύσκολου και τεχνητού παιχνιδιού της γαλλικής τραγωδίας Ζαΐρα (Zaire), μεταξύ εκείνων όπου η αγάπη αναγνωρίζεται ως βασικό κίνητρο, και Μερόπη (Merope), μεταξύ εκείνων όπου αυτό το κίνητρο είναι αποκλεισμένο και υποταγμένο. Ο Βολταίρος ήξερε ότι η κοινή γνώμη της εποχής του απέδιδε τα εύσημά της σε έναν ικανό και επιτυχημένο δραματουργό και ήταν αποφασισμένος να κερδίσει αυτά τα εύσημα. Επομένως έθεσε όλη τη θαυμαστή του ευφυΐα σε αυτό το στόχο.
Ποίηση
Ο Βολταίρος με το Φρειδερίκο της Πρωσίας στο τραπέζι (Αντίγραφο πίνακα του Adolph von Menzel, 1850, ο οποίος κάηκε το 1945)
Όσον αφορά στα ποιήματά του, (από τα οποία ξεχωρίζουν δύο μακροσκελή, η Ερρικειάδα (Henriade) και η Παρθένος (Puccele), ενώ υπάρχουν και πολλά μικρότερα) η αξία τους είναι άνιση. Η Ερρικειάς με καθολική συγκατάθεση υφίσταται ως διδασκόμενο σχολικό βιβλίο. Γραμμένο σχεδόν κατά δουλική μίμηση του Βιργιλίου, χρησιμοποιεί τεχνικά ένα απρόσφορο μέτρο - το αλεξανδρινό δίστιχο (το οποίο καθίσταται μονότονο στις δραματικές αφηγήσεις) – και χωρίς να διακρίνεται ούτε για τον ενθουσιασμό ή την κατανόησή του θέματος, δεν μπορεί παρά να είναι μία ανεπαρκής προσπάθεια. Η Παρθένος, αν και κατώτερης ηθικής αξίας, είναι πολύ καλύτερο από λογοτεχνική άποψη. Το ποίημα είναι ασυστηματοποίητο ως έναν βαθμό και αποτελεί λίβελο ενάντια στη θρησκεία και την ιστορία. Διαφέρει από το πρότυπο του, Orlando furioso του Λουδοβίκου Αριόστο, όντας, όχι όπως εκείνο, ένα μείγμα ρομαντισμού και παρωδίας, αλλά ένας εν μέρει ανιαρός ιστός απλής και φτηνής παρωδίας. Μεγάλο μέρος της διασκεδαστικής του αξίας εξαρτάται απλά από το γεγονός ότι υπήρχαν και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που πιστεύουν βαθιά στο χριστιανισμό και αυτοί οι αστεϊσμοί καταφέρνουν να τους ταράξουν καθιστώντας την αποστροφή τους κωμική προς άλλους. Εντούτοις, παρ’ όλα τα ελαττώματά της η Παρθένος καταφέρνει να είναι διασκεδαστική.
Στα δευτερεύοντα ποιήματά του είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει τίποτα, ή σχεδόν τίποτα, που να τα κάνει να αξίζουν να φέρουν το όνομα της ποίησης – ούτε πάθος, ούτε αίσθηση της ομορφιάς της φύσης, μόνο μια στενή "κριτική της ζωής," μόνο συμβατική και περιορισμένη επιλογή της γλώσσας, περιορισμένη και μονότονη προσωδία και καθόλου από εκείνη την αόριστη αίσθηση, που έχει ειπωθεί σωστά, ότι καθορίζει την ποιητική ουσία. Αλλά υπάρχει απέραντο πνεύμα, μια θαυμάσια αντίληψη του μέτρου και της γλώσσας, που το γούστο της εποχής υπαγόρευε στον ποιητή, περιστασιακά εμφανίζεται ενικός αριθμός με την υπόθεση μιας κάπως τεχνητής χάρης και μια περίεργη ικανότητα διάνθισης του λόγου με τον τρόπο γραφής και το ύφος.
Πεζογραφία
Ο Βολταίρος συζητά με έναν κληρικό. Γκραβούρα του 1764 που φέρει τον τίτλο "Ο Βολταίρος και η θρησκεία".
Το τρίτο τμήμα των εργασιών του Βολταίρου αποτελείται από τα μυθιστορήματα και τα αφηγήματα του. Αυτές οι παραγωγές - ασύγκριτα οι πιο αξιόλογοι καρποί της μεγαλοφυΐας του - συντίθονταν συνήθως ως τεύχη, με κύριο σκοπό την πολεμική στη θρησκεία ή την πολιτική. Έτσι το Candide επιτίθεται στη θρησκευτική και φιλοσοφική αισιοδοξία, το L'Homme aux quarante ecus σε ορισμένες κοινωνικές και πολιτικές πρακτικές της εποχής, ενώ το Zadig και άλλα στις παραδεδεγμένες μορφές ηθικής και μεταφυσικής ορθοδοξίας, ενώ μερικά είναι λιβελογραφικές σάτιρες στη Βίβλο, την ατέρμονη πηγή του βολταιρικού πνεύματος.
Αλλά (όπως πάντα συμβαίνει στην περίπτωση του λογοτεχνικού έργου όπου η μορφή ταιριάζει ακριβώς στη μεγαλοφυΐα του συντάκτη) ο σκοπός στα καλύτερα από αυτά εξαφανίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου. Σε αυτές τις εργασίες εμφανίζεται, περισσότερο απ' ότι σε οποιεσδήποτε άλλες, η ιδιαίτερη ποιότητα του Βολταίρου – ειρωνικό, χωρίς υπερβολή, ύφος-. Ότι το διδάχθηκε εν μέρει από τον Άγιο Ευρυμόνδο, ή ακόμα περισσότερο από τον Άντονι Χάμιλτον και μερικώς ακόμη και από το πολέμιό του Le Sage, είναι απόλυτα σωστό, αλλά αυτός του έδωσε την τελειότητα και την ολοκλήρωση. Εάν μπορεί να επιλεχτεί μία ιδιαιτερότητα, αυτή είναι ο απόλυτος έλεγχος και η απλότητα της λεκτικής επεξεργασίας. Ο Βολταίρος δεν εμμένει σε αυτό το σημείο, μένει απλά για να γελάσει με αυτό που έχει πει, διευκρινίζει ή σχολιάζει τα αστεία του, καγχάζει με αυτά.
Ιστοριογραφία
Διανοούμενοι συγκεντρωμένοι γύρω από την προτομή του Βολταίρου στο σαλόνι της Madame Geoffrin στα 1755 (Anicet-Charles-Gabriel Lemonnier, 1812, Château du Malmaison, Rueil)
Το τέταρτο τμήμα του έργου του Βολταίρου, το ιστορικό, είναι το ογκωδέστερο όλων εκτός της αλληλογραφίας του, και μερικά μέρη του είναι μεταξύ των πλέον πολυδιαβασμένων, αλλά απέχουν πολύ ως προς το να είναι και τα καλύτερα. Οι μικρές πραγματείες του για τον Κάρολο το 12ο και το Μεγάλο Πέτρο είναι πράγματι πρότυπα οξυδερκούς και ευφυούς αφήγησης αν και ως ένα βαθμό χαρακτηρίζονται από επιφανειακή κατανόηση και ταξινόμηση.
Τα αποκαλούμενα Εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ΄ (Siècle de Louis XIV) και Εποχή του Λουδοβίκου ΙΕ΄ (Siècle de Louis XV) (το τελευταίο κατώτερο του πρώτου αλλά παρά ταύτα πολύτιμο) περιέχουν μια μεγάλη σύμμειξη ενδιαφέροντος υλικού, που επεξεργάζεται από ένα άτομο μεγάλης οξυδέρκειας και με αξεπέραστη ικανότητα στη γραφή, ο οποίος είχε επίσης πρόσβαση σε πολλές σημαντικές εμπιστευτικές πληροφορίες. Αλλά ακόμη και σε αυτά τα βιβλία οι ατέλειες είναι παρούσες, εμφανιζόμενες όμως εντονότερα στο μοναδικό ανακάτεμα που τιτλοφορείται Essai sur les moeurs, στο Annales de l'Empire και στις δευτερεύουσες ιστορικές εργασίες. Αυτές οι ατέλειες είναι μια σχεδόν συνολική απουσία οποιασδήποτε κατανόησης της αποκαλούμενης από τότε φιλοσοφίας της ιστορίας, η σταθερή παρουσία χονδροειδούς προκατάληψης, η συχνή ανακρίβεια στις λεπτομέρειες και, προ πάντων, μια πλήρης ανικανότητα για να εξετάσει οτιδήποτε πέρα από τη στενή σκοπιά ενός μισό-πεσιμιστή και μισο-αυτοϊκανοποιούμενου φιλοσόφου του 18ου αιώνα.
Φιλοσοφία
Στη φιλοσοφία του, βασισμένη στο σκεπτικισμό και τον ορθολογισμό, ήταν βαθιά επηρεασμένος από το Λοκ (Locke) καθώς επίσης και από τους Montaigne και Bayle. Παρά το πάθος του για τη σαφήνεια και τη λογική, συχνά υπήρξε ανακόλουθος προς τον εαυτό του. Έτσι ενώ αρχικά υποστήριζε ότι η ανθρώπινη φύση ήταν τόσο αμετάβλητη όσο αυτή των ζώων αργότερα εξέφρασε την πεποίθηση για εξέλιξη και βαθμιαίο εξανθρωπισμό της κοινωνίας μέσω της δράσης των τεχνών, των επιστημών και του εμπορίου. Στην πολιτική υποστήριζε τη μεταρρύθμιση αλλά ένιωθε φρίκη για την αμάθεια και τον πιθανό φανατισμό των ανθρώπων καθώς και για τη βία της επανάστασης.
Όσο αφορά τη θρησκεία ο Βολταίρος θεωρούσε ότι ο χριστιανισμός ήταν μια καλή πίστη για καμαριέρες και ράφτες, αλλά για την ανώτερη τάξη πρότεινε έναν απλό θεϊσμό. Αντιτάχθηκε στον αθεϊσμό και τον υλισμό του Ελβέτιου και του Χόλμπαχ. Είναι παροιμιώδης η θέση του ότι "εάν ο Θεός δεν υπήρχε, θα έπρεπε να εφευρεθεί", που περιέχεται σε ένα από τα ποιήματά του. Τέλος η επιρροή του Βολταίρου στην εκλαΐκευση της επιστήμης και της φιλοσοφίας του καιρού του ήταν ιδιαίτερα σημαντική.
Στον Βολταίρο αποδίδεται λανθασμένα η φράση «Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες». Στην πραγματικότητα η φράση αυτή γράφτηκε πρώτη φορά από την Evelyn Beatrice Hall στο βιογραφικό βιβλίο της The Friends of Voltaire.[14]
Εργογραφία και ελληνικές μεταφράσεις
Œdipe (Οιδίποδας), 1718, τραγωδία
La Henriade (Ερρικειάς), 1728, έπος σε έξι άσματα για τον Ερρίκο Δ΄ της Γαλλίας
Histoire de Charles XII (Ιστορία του Καρόλου ΙΒ' [της Σουηδίας]), 1730
Brutus (Βρούτος), 1730, τραγωδία
Zaïre (Ζαΐρα), 1732, τραγωδία
Le temple du goût, 1733, ποιητικό αφήγημα σε πρόζα και στίχους
Lettres philosophiques ou Lettres anglaises (Φιλοσοφικές ή Αγγλικές επιστολές), 1734
—μτφ. (;) (Επιλογή από το φιλοσοφικό λεξικό και τις φιλοσοφικές επιστολές, Εκδόσεις Πόλις, 1994, Αθήνα ISBN 960-7478-01-0)
Adélaïde du Guesclin (Αδελαΐδα ντυ Γκεσλέν), 1734, τραγωδία
Le Mondain (Ο κοσμικός), 1736
Alzire, ou les Américains, (Αλζίρα ή Οι Αμερικανοί), 1736, τραγωδία
Traité de métaphysique (Δοκίμιο μεταφυσικής), 1736
L’enfant prodigue (Ο άσωτος υιός), 1736, κωμωδία
Le Songe de Platon (Το όνειρο του Πλάτωνα), 1737, φιλοσοφικό διήγημα
Essai sur la nature du feu et sur sa propagation, (Έρευνα περί της φύσεως της φωτιάς και περί της διαδόσεώς της), 1738
Éléments de la philosophie de Newton (Στοιχεία της νευτώνειας φιλοσοφίας), 1738
Zulime (Ζουλίμ), 1740, τραγωδία
Le fanatisme ou Mahomet le prophète (Ο φανατισμός ή Μωάμεθ ο προφήτης), 1741, τραγωδία
Mérope (Μερόπη), 1743, τραγωδία
Zadig ou La Destinée (Ζαντίγκ ή Το πεπρωμένο), 1748, φιλοσοφικό διήγημα
—μτφ. Ειρ.Μάρρα ("Δωδώνη")
Le monde comme il va (Ο κόσμος όπως πάει), 1748, φιλοσοφικό διήγημα
Semiramis, 1748, τραγωδία
Le Siècle de Louis XIV (Η αιώνας του Λουδοβίκου ΙΔ'), 1751
Micromégas (Μικρομέγας), 1752, φιλοσοφικό διήγημα
L'Orphelin de la Chine (Το ορφανό της Κίνας), 1755, δράμα
Poème sur le désastre de Lisbonne (Ποίημα για την καταστροφή της Λισαβόνας), 1756
Étude sur les mœurs (Σπουδή περί των ηθών), 1756
Histoire des voyages de Scarmentado écrite par lui-même, (Ιστορία των ταξιδιών του Σκαρμεντάντο γραμμένη από τον ίδιο), 1756, φιλοσοφικό διήγημα
Memoires (Απομνημονεύματα), 1759
—μτφ. Παν.Πανταζή ("Ολκός", 1994, Αθήνα ISBN 960-7169-24-7)
Candide ou l'Optimisme (Καντίντ ή Η αισιοδοξία Ο αγαθούλης ), 1759, φιλοσοφικό διήγημα
—μτφ. Άρης Αλεξάνδρου ("Ντουντούμης")
—μτφ. Δ. & Ν.Κουχτσόγλου ("Ηριδανός")
Histoire de l’empire de Russie sous Pierre le Grand (Ιστορία της αυτοκρατορίας της Ρωσίας υπό τον Πέτρο τον Μέγα), 1759
La Pucelle d'Orléans (Η Παρθένος της Ορλεάνης), 1762, ποίημα ηρωικό-κωμικό
Ce qui plait aux dames (Ό,τι αρέσει στις κυρίες), 1764, φιλοσοφικό διήγημα
Dictionnaire philosophique (Φιλοσοφικό λεξικό), 1764
—μτφ. (;) (Επιλογή από το φιλοσοφικό λεξικό και τις φιλοσοφικές επιστολές, Εκδόσεις Πόλις, 1994, Αθήνα ISBN 960-7478-01-0)
—μτφ. Φωτεινή Ταμβίσκου και Ξανθίππη Τσελέντη ("Στάχυ", 2001 —και "Πιρόγα", 2009)
Jeannot et Colin (Ζαννό και Κολίν), 1764, φιλοσοφικό διήγημα
De l'horrible danger de la lecture (Περί των φρικτών κινδύνων της ανάγνωσης), 1765, λιβελογράφημα
Le Philosophe ignorant (Ο αδαής φιλόσοφος), 1766
—μτφ. Ρωξάνη Δ. Αργυροπούλου ("Πόλις", Αθ. 2009)
Traité sur la tolérance (Πραγματεία περί της ανεκτικότητας), 1767
L'ingénu, 1767, φιλοσοφικό διήγημα
—μτφ. Δ. & Ν.Κουχτσόγλου ("Ηριδανός")
Princesse de Babylone (Πριγκίπισσα της Βαβυλώνος), 1767, φιλοσοφικό διήγημα
—μτφ. Ε.Κορομηλά ("Νεφέλη")
Les lettres de Memmius (Οι επιστολές του Μέμμιου), 1771
Il faut prendre un parti (Πρέπει να πάρουμε θέση), 1772
Le Cri du Sang Innocent (Η κραυγή του αθώου αίματος), 1775
De l’âme (Περί ψυχής), 1776
Dialogues d’Euhémère (Διάλογοι του Ευήμερου), 1777
άλλες ελληνικές μεταφράσεις
Φιλοσοφική κριτική, Εκδ. Ιω.Καμπάνης, 1971, Αθήνα
Περί των διχονοιών των εν ταις εκκλησίαις της Πολονίας. Δοκίμιον ιστορικόν και κριτικόν. Μετάφρ. Ευγένιος Βούλγαρης, Επιμ. Βασίλης Λάζαρης. «Πουκαμισας», Αθ. 2008.
Πηγές
«Краткая литературная энциклопедия». Συνοπτική Λογοτεχνική Εγκυκλοπαίδεια. Great Russian Entsiklopedia, JSC. Μόσχα. 1962.
«Voltaire». RKDartists. 256309.
«François Marie dit VOLTAIRE Arouet». Comité des travaux historiques et scientifiques. 100468.
«Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Great Russian Entsiklopedia, JSC. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2015.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2014.
SNAC. w6xs5t6n. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Internet Broadway Database. 96525. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Itaú Cultural: (Πορτογαλικά) Enciclopédia Itaú Cultural. Itaú Cultural. Σάο Πάολο. pessoa360244/voltaire. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017. ISBN-13 978-85-7979-060-7.
Internet Speculative Fiction Database. 1904. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Find A Grave. 1519. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
International Music Score Library Project. Category:Voltaire. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Discogs. 768347. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Frantz Funck-Brentano, Legends of the Bastille, 1899, σ. 149.
Boller, Jr., Paul F.. George, John (1989). They Never Said It: A Book of Fake Quotes, Misquotes, and Misleading Attributions. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-505541-1.
Εγκυκλοπαίδεια Britannica, 11η έκδοση. [1]
Εγκυκλοπαίδεια Columbia, 6η έκδοση. [2]
Ίδρυμα Βολταίρος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. [3]
Άρθρο του Clarence Darrow για το Βολταίρο. [4]
Βιβλιογραφία
John Gray, Βολτέρος: Ο Βολτέρος και ο Διαφωτισμός, Εκδόσεις Ενάλιος, 2004, Αθήνα ISBN 960-536-186-8
George Remington Havens, Selections from Voltaire; with explanatory comment upon his life and works, Holt, Rinehart, and Winston, 1969, Νέα Υόρκη ISBN 0-03-080130-3
Theodore Besterman, Studies on Voltaire and the eighteenth century, Institut et musee Voltaire, 1956 ISSN 0435-2866
Roger Pearson, Voltaire Almighty: A Life in Pursuit of Freedom, Εκδόσεις Bloomsbury, 2005, Η.Π.Α. ISBN 1-58234-630-5
Will Durant, The Age of Voltaire: A History of Civilization in Western Europe from 1715 to 1756, With Special Emphasis on the Conflict Between Religion and Philosophy, Εκδόσεις MJF Books, 1997 ISBN 1-56731-020-6
Peter Gay, Διαφωτισμός: Ο Βολταίρος συζητά με τον Λουκιανό και τον Έρασμο, Μτφ. Μάκης Κολλητίδης, Εκδόσεις Θύραθεν, 2001, Θεσσαλονίκη
Παναγιώτης Κονδύλης, Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1998, Αθήνα
Μαμαλάκη, Ζερμαίν, «Βολταίρος και Ρουσσώ. Το προανάκρουσμα της Γαλλικής Επανάστασης». Νέα Εστία 126 (1989), 50-56
Dieckmann Herbert, Philosophy and Literature in Eighteenth-Century France, περ. Comparative Literature Studies, 1971, 8.1, 21-41
Παναγής Α. Καββαδίας, Ο Βολταίρος: ήτοι ο φιλοσοφικός, φιλολογικός και ιδιωτικός αυτού βίος μετά διαφόρων ιστορικών και φιλολογικών σημειώσεων, Εκ του τυπογραφείου Α. Κτενά, 1873, Αθήνησι
Charles Dedeyan, Voltaire et la pensee anglaise, Centre de documentation universitaire, 1956, Παρίσι
Ian Davidson, Voltaire in Exile, Grove Press, 2005 ISBN 0-8021-1791-0
Marvin A. Carlson, Voltaire and the theatre of the eighteenth century, Greenwood Press, 1998 ISBN 0-313-30302-9
W.H. Barber & R.J. Howells, Voltaire and his world: studies presented to W.H. Barber, Oxford: Voltaire Foundation, Taylor Institution, 1985 ISBN 0-7294-0332-7
Alan Charles Kors, Voltaire and the triumph of the Enlightenment, Teaching Company, 2001 ISBN 1-56585-118-8
Gilbert Mercier, Madame Voltaire, Εκδόσεις Fallois, 2001, Παρισι ISBN 2-87706-412-3
Mary-Margaret H.Barr, A century of Voltaire study; a bibliography of writings on Voltaire, 1825-1925, Εκδόσεις B. Franklin, 1972, Νέα Υόρκη ISBN 0-8337-3969-7
Αθηνά Αργυροπούλου-Σκουριώτη, Η συμβολή της Ιοκάστης του Voltaire στη διακίνηση των ιδεών του διαφωτισμού, Α.Π.Θ. Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, 1987
Κώστας Καιροφύλας, Voltaire philhellene, Messeger d'Athenes, 1929, Αθήνα
Meslier, J., Δεν υπάρχει Θεός. Με την κοινή λογική ενός ιερέα. Με μια σύνοψη από τον Βολταίρο και την αλληλογραφία του με Γάλλους διανοούμενους για τη Διαθήκη. Πρόλογος-Μετάφρ.-Σημειώσεις Ρήγας Καππάτος. «Οδυσσέας», Αθ. 2008.
Starobinski, Jean, Ο Ρουσσώ απαντά στον Βολταίρο. Ο λόγος περί επιστημών και τεχνών. Μετάφρ. Ράνια Πολυκανδριώτη – Άννα Ταμπάκη. "Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών", Αθ. 2002.
Belaval, Yvon, «Τὸ πνεῦμα τοῦ Βολταίρου » , Ἐποχές [τεύχη 1-14], 14 (1964), σσ. 17-23
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
