Ο Ρολάν Ζεράρ Μπαρτ (Roland Gérard Barthes, 12 Νοεμβρίου 1915 – 26 Μαρτίου[1] 1980) ήταν Γάλλος θεωρητικός και κριτικός της λογοτεχνίας, φιλόσοφος, γλωσσολόγος και σημειολόγος. Οι ιδέες του εξερευνούσαν πολλά διαφορετικά πεδία και επηρέασε την ανάπτυξη θεωρητικών σχολών σκέψεως, όπως ο στρουκτουραλισμός, η σημειωτική, η κοινωνική θεωρία, η ανθρωπολογία και ο μετα-στρουκτουραλισμός.

Η ζωή του

Ο Ρ. Μπαρτ γεννήθηκε στο Χερβούργο της Νορμανδίας. Πατέρας του ήταν ο αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού Λουί Μπαρτ, που σκοτώθηκε σε ναυμαχία στη Βόρεια Θάλασσα πριν ο Ρολάν συμπληρώσει τον πρώτο χρόνο της ζωής του. Η μητέρα του Ενριέτ τον ανέθρεψε στο χωριό Υρ και την πόλη Μπαγιόν, μαζί με τη θεία και τη γιαγιά του. Τελικώς, όταν ο Ρολάν ήταν 11 ετών, η οικογένεια μετακόμισε στο Παρίσι. Πάντως ο δεσμός με τις επαρχιακές του ρίζες θα παρέμενε ισχυρός σε όλη τη ζωή του.

Πολλά υποσχόμενος ως φοιτητής, ο Μπαρτ πέρασε την περίοδο από το 1935 ως το 1939 στη Σορβόννη, όπου πήρε πτυχίο κλασικών σπουδών. Τον ταλαιπωρούσε όμως η υγεία του από τότε, καθώς είχε κολλήσει φυματίωση, η οποία απαιτούσε συχνά απομόνωση σε σανατόρια[2]. Οι επαναλαμβανόμενες κρίσεις της υγείας του διέκοπταν την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία, επηρεάζοντας τις σπουδές του και τη συμμετοχή του στις εξετάσεις. Είχε όμως ως αποτέλεσμα και την απαλλαγή του από τη στρατιωτική θητεία κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Από το 1939 ως το 1948 η ζωή του Μπαρτ πέρασε με την έκδοση των πρώτων του έργων, τη συμμετοχή σε μία ιατρική μελέτη και με το πρόβλημα της υγείας του. Το 1948 επέστρεψε στο καθαρώς ακαδημαϊκό έργο, με πολυάριθμες μικρές απασχολήσεις σε ινστιτούτα στη Γαλλία, στη Ρουμανία και στην Αίγυπτο. Σε αυτή την περίοδο συνεισέφερε στην αριστερή παριζιάνικη εφημερίδα Combat, συνεισφορές από τις οποίες αναπτύχθηκε το πρώτο του μεγάλο έργο, το Ο βαθμός μηδέν της γραφής (1953). Από το 1952 ο Μπαρτ έμεινε σε μία πιο μακρόχρονη θέση στο Centre National de la Recherche Scientifique, όπου μελέτησε λεξικολογία και κοινωνιολογία. Κατά την επταετία που έμεινε εκεί, άρχισε να γράφει μία δημοφιλή σειρά δοκιμίων για το περιοδικό Les Lettres Nouvelles (Τα νέα γράμματα), στα οποία διέλυε μύθους της μαζικής κουλτούρας και τα οποία συγκεντρώθηκαν στο βιβλίο Mythologies (1957). Παρά το ότι δεν γνώριζε καλά αγγλικά, ο Μπαρτ δίδαξε στο Κολέγιο Middlebury στο Βερμόντ των ΗΠΑ το 1957. Πέρασε τις αρχές της δεκαετίας του 1960 εξερευνώντας τα πεδία της σημειωτικής και του στρουκτουραλισμού, διδάσκοντας σε πανεπιστήμια ανά τη Γαλλία και συνεχίζοντας να δημοσιεύει πραγματείες. Πολλά από τα έργα του εναντιώνονταν στις παραδοσιακές ακαδημαϊκές απόψεις της κριτικής της λογοτεχνίας και φημισμένων λογοτεχνικών μορφών. Η ανορθόδοξη σκέψη του τον οδήγησε σε σύγκρουση με έναν γνωστό καθηγητή της λογοτεχνίας στη Σορβόννη, τον Raymond Picard, που κατηγόρησε τη «νέα κριτική» του Μπαρτ για ασάφεια και έλλειψη σεβασμού στις λογοτεχνικές ρίζες της Γαλλίας. Η απάντηση του Μπαρτ στο Κριτική και αλήθεια (1966) κατηγορούσε την παλαιά αστική κριτική για έλλειψη ενδιαφέροντος για τα λεπτότερα σημεία της γλώσσας και για μία επιλεκτική αγνόηση των προκλητικών θεωριών.

Μέσα στη δεκαετία του 1960 ο Μπαρτ έχτισε την προσωπική του φήμη. Ταξίδεψε στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία, κάνοντας μία παρουσίαση των θεωριών του στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς, ενώ την ίδια περίοδο συνέγραψε το γνωστότερο έργο του, το δοκίμιο «Ο θάνατος του συγγραφέα», το οποίο, υπό το φως της αυξανόμενης επιδράσεως που άρχισε να ασκεί η αποδόμηση του Ζακ Ντεριντά, θα αποδεικνυόταν ένα μεταβατικό κείμενο στη διερεύνηση των λογικών στόχων της στρουκτουραλιστικής σκέψης. Ο Μπαρτ συνέχισε να γράφει στο αβάν-γκαρντ λογοτεχνικό περιοδικό του Φιλίπ Σολέρ Tel Quel, που ανέπτυσσε παρόμοιες θεωρητικές αναζητήσεις με αυτές του Μπαρτ. Το 1970 ο Μπαρτ δημοσίευσε το θεωρούμενο από αρκετούς ως το πλέον αξιοθαύμαστο έργο του: την πυκνή κριτική ανάγνωση της νουβέλας του Μπαλζάκ Σαραζέν, με τον τίτλο S/Z. Καθ' όλη τη δεκαετία του 1970 ο Μπαρτ συνέχισε να επεκτείνει τη λογοτεχνική του κριτική, αναπτύσσοντας νέα ιδανικά. Το 1971 ήταν επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης.

Το 1975 έγραψε μία αυτοβιογραφία με τίτλο Roland Barthes και το 1977 εκλέχθηκε στην έδρα της Λογοτεχνικής Σημειολογίας (Sémiologie Littéraire) στο Collège de France. Την ίδια χρονιά η μητέρα του Ενριέτ, στην οποία ήταν αφοσιωμένος, πέθανε σε ηλικία 85 ετών. Είχαν ζήσει μαζί επί 60 χρόνια και η απώλειά της ήταν σοβαρό χτύπημα για τον Μπαρτ. Το τελευταίο μεγάλο έργο του, το Camera Lucida (εκδόθηκε στην ελληνική υπό τον τίτλο Ο φωτεινός θάλαμος. Δοκίμιο για τη φωτογραφία.), είναι εν μέρει ένα δοκίμιο για τη φύση της φωτογραφίας και εν μέρει ένας διαλογισμός πάνω στις φωτογραφίες της μητέρας του.

Στις 25 Φεβρουαρίου 1980 ο Ρολάν Μπαρτ, αφού είχε γευματίσει προηγουμένως με τον Μιτεράν και άλλους φίλους του, επέστρεφε σπίτι του περπατώντας στους δρόμους των Παρισίων, όταν παρασύρθηκε από ένα βανάκι. Πέθανε ένα μήνα αργότερα από τραύματα στο στήθος που του προκάλεσε αυτό το ατύχημα[3].

Στο έργο «Συμβάντα», που κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό του, το 1987, αποκαλύφθηκε ότι ήταν ομοφυλόφιλος[4].
Τα έργα του

(1953) Le degré zéro de l'écriture
(1954) Michelet par lui-même
(1957) Mythologies, Seuil
(1963) Sur Racine, Editions du Seuil
(1964) Éléments de sémiologie, Communications 4, Seuil
(1970) L'Empire des signes, Skira
(1970) S/Z, Seuil
(1972) Le Degré zéro de l'écriture suivi de Nouveaux essais critiques, Editions du Seuil
(1973) Le plaisir du texte, Editions du Seuil
(1975) Roland Barthes, Éditions du Seuil
(1977) Poétique du récit, Editions du Seuil
(1977) Fragments d'un discours amoureux
(1978) Préface, La Parole Intermédiaire, F. Flahault, Seuil
(1980) Recherche de Proust, Editions du Seuil
(1980) La chambre claire : note sur la photographie. Cahiers du cinéma - Gallimard - Le Seuil, 1980.
(1980) Sade, Fourier, Loyola, Editions du Seuil
(1981) Essais critiques, Editions du Seuil
(1982) Litérature et réalité, Editions du Seuil
(1988) Michelet, Editions du Seuil
(1993) Œuvres complètes, Editions du Seuil
(2009) Carnets du voyage en Chine[5].
(2009) Journal de deuil[5]

Ελληνικές μεταφράσεις

Ρολάν Μπαρτ. Από τον Ρ.Μπ., εκδ. Ράππα/Κέδρος, Αθήνα 1977
Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου, εκδ. Ράππα/Κέδρος 1977
Σαντ, Φουριέ, Λογιόλα, εκδ. «Άκμων» 1977
Μυθολογίες - μάθημα, εκδ. Ράππα/Κέδρος 1979
Η επικράτεια των σημείων, εκδ. Ράππα/Κέδρος 1980
Η απόλαυση του κειμένου, εκδ. Ράππα/Κέδρος 1980
Ο φωτεινός θάλαμος. Δοκίμιο για τη φωτογραφία., εκδ. Ράππα/Κέδρος 1983
Ο βαθμός μηδέν της γραφής, εκδ. Ράππα/Κέδρος 1987
Εικόνα-μουσική-κείμενο, εκδ. «Πλέθρον», Αθήνα 1997
Απόλαυση-γραφή-ανάγνωση, εκδ. «Πλέθρον» 2005
S/Z, εκδ. «Νήσος» 2007
Ημερολόγιο πένθους, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2012
Τετράδια από το ταξίδι στην Κίνα, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2012
Στοιχεία σημειολογίας, εκδ. «Επέκεινα» 2013

Παραπομπές

Roland A. Champagne, Literary History in the Wake of Roland Barthes: Re-Defining the Myths of Reading, Summa Publications, Inc., 1984, σελ. vii.
Ben Rogers (8 Ιανουαρίου 1995). «ROLAND BARTHES: A Biography by Louis-Jean Calvet». The Independent.
J.Y. Smith (27 Μαρτίου 1980). «Roland Barthes, French Writer, dies at 64». The Washington Post.
Ρολάν Μπαρτ 1915-1980

Michael Wood (19 November 2009). «Presence of Mind». London Review of Books.

Βιβλιογραφία

Allen, Graham: Roland Barthes. Routledge, Λονδίνο 2003.
Réda Bensmaïa: The Barthes Effect: The Essay as Reflective Text, μετάφρ. Pat Fedkiew, University of Minnesota Press, Minneapolis 1987.
Louis-Jean Calvet: Roland Barthes: A Biography, μετάφρ. Sarah Wykes, Indiana University Press, Bloomington 1994. ISBN 0-253-34987-7 («εκλαϊκευμένη» βιογραφία)
Jonathan Culler: Roland Barthes: A Very Short Introduction, Oxford University Press, Οξφόρδη 2001.
Paul de Man: «Roland Barthes and the Limits of Structuralism», στο Romanticism and Contemporary Criticism, επιμ. E.S. Burt, Kevin Newmark και Andrzej Warminski, Johns Hopkins University Press, Βαλτιμόρη 1993.
Jacques Derrida: «The Deaths of Roland Barthes» στο Psyche: Inventions of the Other, Vol. 1, επιμ. Peggy Kamuf, Elizabeth G. Rottenberg, Stanford University Press, Stanford 2007.
Marie Gil: Roland Barthes: Au lieu de la vie, εκδ. Flammarion, Παρίσι 2012 (η πρώτη σημαντική ακαδημαϊκή βιογραφία, 562 σελ.)
Michael Moriarty: Roland Barthes, Stanford University Press, Stanford 1991 (ερμηνεία διάφορων έργων του)
Jean-Michel Rabate (επιμ.): Writing the Image After Roland Barthes, University of Pennsylvania Press, Φιλαδέλφεια 1997.
Jean-Louis de Rambures: Συνέντευξη με τον R. Barthes στο: Comment travaillent les écrivains, Flammarion, Παρίσι 1978
Mireille Ribiere: Roland Barthes, Humanities E-Books, Ulverston 2008.
Susan Sontag: «Remembering Barthes», στο Under the Sign of Saturn, Farrar, Straus and Giroux, Νέα Υόρκη 1980.
Susan Sontag: «Writing Itself: On Roland Barthes» στο A Barthes Reader, επιμ. Susan Sontag, Hill and Wang, Νέα Υόρκη 1982.
Steven Ungar: Roland Barthes: Professor of Desire, University of Nebraska Press, Lincoln 1983 (ISBN 9780803245518).
George R. Wasserman: Roland Barthes. Twayne Publishers, Βοστώνη 1981.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

"Toys": Απόσπασμα από τις Mythologies
Barthes, Roland: Incidents, University of California Press, Berkeley 1992. Δωρεάν ηλεκτρονικό βιβλίο.
"Oscillation" του R. Barthes
Roland Barthes: «Comment vivre ensemble» («Πώς να ζούμε μαζί»), διαλέξεις στο Collège de France, 1977 και «Le Neutre» («Ο ουδέτερος»), διαλέξεις στο Collège de France, 1978.
Elements of Semiology, το πρώτο μισό του βιβλίου από τον ιστοτόπο Marxists.org
«Roland Barthes» του Philippe Sollers
Online μετάφραση στην αγγλική του έργου The Discourse of History
"Roland Barthes and Camera Lucida" του Ron Burnett

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Roland Barthes της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).

Γάλλοι

Εγκυκλοπαίδεια Γαλλίας

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library