Ο Πιερ Ζυλ Σεζάρ Ζανσέν (Pierre Jules César Janssen, 22 Φεβρουαρίου 1824 – 23 Δεκεμβρίου 1907), γνωστός και ως Ζυλ Ζανσέν, ήταν Γάλλος αστρονόμος, που μαζί με τον Βρετανό επιστήμονα Τζόζεφ Νόρμαν Λόκυερ πιστώνεται με την ανακάλυψη της αεριώδους φύσεως της ηλιακής χρωμόσφαιρας και του χημικού στοιχείου ήλιο.
Βιογραφικά στοιχεία
| Πιερ Ζανσέν | |
|---|---|
| Όνομα στη μητρική γλώσσα |
Pierre Jules César Janssen (Γαλλικά) |
| Γέννηση | 22 Φεβρουαρίου 1824[1][2][3] Παρίσι[4] |
| Θάνατος | 23 Δεκεμβρίου 1907[1][3] Μεντόν[4] |
| Υπηκοότητα | Γαλλία |
| Βραβεύσεις | Ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής,
Μετάλλιο Ράμφορντ (1876), βραβείο Λαλάντ (1868) και Honorary Fellow of the Royal Society of Edinburgh |
| Ιστοσελίδα | |
| Πιερ Ζυλ Ζανσέν στην IMDb | |
| Επιστημονική σταδιοδρομία | |
| Ερευνητικός τομέας | αστρονομία |
| Ιδιότητα | αστρονόμος |
Ο Ζανσέν γεννήθηκε στο Παρίσι και σπούδασε μαθηματικά και φυσική στο εκεί πανεπιστήμιο. Δίδαξε στο Λϋκειο Καρλομάγνου (Lycée Charlemagne) το 1853 και στη Σχολή Αρχιτεκτονικής από το 1865 ως το 1871, αλλά οι δραστηριότητές του επικεντρώνονταν κυρίως σε διάφορες επιστημονικές αποστολές που του εμπιστεύονταν. Συγκεκριμένα:
Το 1857 πήγε στο Περού για τον προσδιορισμό του μαγνητικού ισημερινού.
Το 1861-1862 και το 1864 μελέτησε τις φασματικές γραμμές που προκαλεί η ατμόσφαιρα της Γης (τελλουρικές) στο ηλιακό φάσμα, από την Ιταλία και την Ελβετία.
Το 1867 διεξήγαγε οπτικά και μαγνητικά πειράματα στις Αζόρες.
Παρατήρησε με επιτυχία αμφότερες τις διαβάσεις της Αφροδίτης του 19ου αιώνα, αυτή του 1874 από την Ιαπωνία και εκείνη του 1882 από το Οράν της Αλγερίας.
Συμμετείχε σε αρκετές αποστολές για την παρατήρηση ολικών εκλείψεων Ηλίου: Στο Τράνι της Ιταλίας (1867), στο Γκουντούρ των Ινδιών (1868), στο Αλγέρι (1870), στο Σιάμ (1875), στις Καρολίνες (1883) και τέλος στο Αλκοσέμπρε της Ισπανίας (1905). Για να προλάβει να δει την έκλειψη του 1870, διέφυγε από το πολιορκούμενο Παρίσι μέσα σε ένα αερόστατο (ωστόσο εκείνη η έκλειψη αποκρύφθηκε από συννεφιά).
Η ανακάλυψη του ηλίου
Ο Πιερ Ζυλ Ζανσέν
Παρατηρώντας την έκλειψη Ηλίου της 18ης Αυγούστου 1868 από τις Βρετανικές Ινδίες, ο Ζανσέν πρόσεξε φωτεινές γραμμές στο φάσμα της χρωμόσφαιρας, κάτι που φανέρωνε ότι η χρωμόσφαιρα βρίσκεται σε αέρια κατάσταση. Παρούσα στο ηλιακό φάσμα ήταν μία λαμπρή κίτρινη γραμμή, που αργότερα μετρήθηκε ότι αντιστοιχούσε σε μήκος κύματος 5.874,9 Å. Αυτή ήταν η πρώτη παρατήρηση της συγκεκριμένης φασματικής γραμμής και μία πιθανότητα ήταν ότι την παρήγε ένα χημικό στοιχείο που δεν είχε ακόμη ανακαλυφθεί πάνω στη Γη. Από τη μεγάλη φωτεινότητα των φασματικών γραμμών, ο Ζανσέν συνειδητοποίησε ότι το χρωμοσφαιρικό φάσμα μπορούσε να παρατηρηθεί ακόμα και χωρίς να υπάρχει έκλειψη, και προχώρησε σε τέτοιες παρατηρήσεις.
Στις 20 Οκτωβρίου του ίδιου έτους ο Τζόζεφ Νόρμαν Λόκυερ στην Αγγλία πρωτοχρησιμοποίησε ένα νέο, σχετικά ισχυρό οπτικό φασματοσκόπιο. Παρατήρησε το ίδιο φάσμα εκπομπής της χρωμόσφαιρας, με την ίδια κίτρινη γραμμή. Μέσα σε λίγα χρόνια, συνεργάσθηκε με έναν χημικό και συμπέραναν ότι μπορούσε να οφείλεται σε κάποιο άγνωστο στοιχείο, αφού δοκίμασαν ανεπιτυχώς τις γραμμές όλων των τύπων υδρογόνου (μοριακό, ατομικό). Αυτή ήταν η πρώτη φορά που ένα χημικό στοιχείο της ύλης ανακαλυπτόταν πάνω σε ένα ουράνιο σώμα προτού να ανακαλυφθεί πάνω στη Γη. Ο Λόκυερ και ο χημικός Έντουαρντ Φράνκλαντ ονόμασαν το άγνωστο στοιχείο με την ελληνική λέξη για το άστρο της ημέρας, ήλιο.[5][6]
Αστεροσκοπεία
Κατά τη μεγάλη έκλειψη του 1868, ο Ζανσέν απέδειξε επίσης την αεριώδη φύση των ηλιακών προεξοχών και επινόησε έναν τρόπο για να τις παρατηρεί χωρίς να χρειάζεται έκλειψη Ηλίου.[7] Από τους βασικούς σκοπούς των φασματοσκοπικών ερευνών του Ζανσέν ήταν να απαντήσει στο ερώτημα εάν ο Ήλιος περιέχει οξυγόνο ή όχι. Για να το διαπιστώσει αυτό προαπαιτείτο να «βγάλει από τη μέση» την απορρόφηση του φωτός από το οξυγόνο της γήινης ατμόσφαιρας και η τολμηρή του σύλληψη ήταν να ιδρύσει ένα αστεροσκοπείο στην κορυφή του Λευκού Όρους. Αυτό το αστεροσκοπείο, τα θεμέλια του οποίου στερεώθηκαν στον σκληρό πάγο που φαινόταν να καλύπτει την κορυφή μέχρι βάθος άνω των δέκα μέτρων, κατασκευάσθηκε τελικά μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1893 και ο Ζανσέν, παρά την προχωρημένη ηλικία του, ανέβηκε μέχρι εκεί πάνω και πέρασε 4 ημέρες διεξάγοντας παρατηρήσεις.[8]
Το 1875 ο Ζανσέν διορίσθηκε διευθυντής του νέου αστεροσκοπείου στο παρισινό προάστιο του Μεντόν, και ξεκίνησε από το 1876 την αξιοσημείωτη σειρά ηλιακών φωτογραφιών που συγκέντρωσε στον μεγάλο του Atlas de photographies solaires (1904).
Ο Ζανσέν συμμετείχε στο Διεθνές Συνέδριο για τον Μεσημβρινό το 1884. Διετέλεσε πρόεδρος της Αστρονομικής Εταιρείας της Γαλλίας από το 1895 ως το 1897.[9]
Θάνατος, τιμές και κληρονομιά
Ο τάφος του Ζανσέν στο Παρίσι
Ο Ζανσέν απεβίωσε στο Μεντόν στις 23 Δεκεμβρίου 1907, σε ηλικία 83 ετών, και τάφηκε στο Κοιμητήριο Περ Λασαίζ των Παρισίων, με το όνομα «J. Janssen» πάνω στον τάφο του. Κατά τη διάρκεια της ζωής του είχε γίνει ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής και είχε αναγορευθεί αντεπιστέλλον μέλος της Βασιλικής Εταιρείας. Κρατήρες στον πλανήτη Άρη και στην ορατή από τη Γη πλευρά της Σελήνης έχουν ονομασθεί προς τιμή του. Επίσης, η πλατεία στην οποία ανοίγει το Αστεροσκοπείο του Μεντόν φέρει το όνομα Place Jules Janssen προς τιμή του.
Παραπομπές
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12109740z. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
(Γαλλικά) Léonore database. Υπουργείο Πολιτισμού. LH/1353/69. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) SNAC. w6r803sz. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
«Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Great Russian Entsiklopedia, JSC. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2015.
Oxford English Dictionary (1989), s.v. «helium». Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2006, από το Oxford English Dictionary Online.
Για την ονομασία «ήλιον» δείτε επίσης Jensen, William B. (2004). «Why Helium Ends in "ium"». Journal of Chemical Education 81 (7): 944. doi:10.1021/ed081p944. Bibcode: 2004JChEd..81..944J.
Kochhar, R.K. (1991). «French astronomers in India during the 17th - 19th centuries». Journal of the British Astronomical Association 101: 95. Bibcode: 1991JBAA..101...95K.
Tarbell, Ida M. (1894). «The Observatory On Top Of Mont Blanc». todayinsci.com. McClure's Magazine. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2016.
Bulletin de la Société astronomique de France, 1911, τόμος 25, σσ. 581-586
Βιβλιογραφία
Royal Astronomical Society (1908). Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Priestley and Weale., τόμ. 68, σσ. 245–249
Νεκρολογία, from Popular Astronomy, 1908, vol. 16, pp. 72–74
Νεκρολογία, from Astronomische Nachrichten, 1908, vol. 177, p. 63 (στη γαλλική)
Νεκρολογία, from The Astrophysical Journal, 1908, vol. 28, pp. 89–99 (στη γαλλική)
1911 Encyclopædia Britannica Eleventh Edition, entry for Janssen
Janssen statue, description and black-and-white picture from The Observatory, 1922, vol. 45, pp. 175–176
Brief biography, from the High Altitude Observatory at Boulder, Colorado
Launay, Françoise (2012). The Astronomer Jules Janssen: A Globetrotter of Celestial Physics. Springer.
Launay, Françoise (2008). Un Globe-Trotter de la Physique Céleste: L'astronome Jules Janssen. Vuibert.
Nath, B.B. (2012). The Discovery of Helium and the Birth of Astrophysics. Springer.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
