Πέτρος Αβελάρδος

Ο Πέτρος Αβελάρδος (γαλλικά: Pierre Abélard, 1079 - 21 Απριλίου 1142) ήταν Γάλλος φιλόσοφος και θεολόγος του Μεσαίωνα.[14]

Γεννήθηκε στο Λε Παλέ, ένα μικρό χωριό 10 μίλια ανατολικά της Ναντ στη Βρετάνη από ευγενή οικογένεια. Από νεαρή ηλικία παροτρύνθηκε από τον πατέρα του στα γράμματα και τις τέχνες. Επέλεξε την διαλεκτική και μυήθηκε στη λογική του Αριστοτέλη. Σε αντίθεση με την στρατιωτική καριέρα για την οποία τον προόριζε ο πατέρας του, προτίμησε τον ακαδημαϊκό κλάδο και έκανε ταξίδια σε όλη τη Γαλλία, όπου συναντούσε και συνομιλούσε με άλλα επιφανή πρόσωπα· του δόθηκε έτσι ο τίτλος του Περιπατητικού.[15]

Έζησε την εποχή των βασιλέων της Γαλλίας Λουδοβίκου ΣΤ΄ του Παχύ και Λουδοβίκου Ζ΄.
Σύγκρουση με τον Γουλιέλμο του Σαμπώ

Ο Αβελάρδος σε ένα ταξίδι του στο Παρίσι άκουσε τις διαλέξεις του Γουλιέλμου του Σαμπώ (Guillaume de Champeaux) που ήταν οπαδός του Ανσέλμου του Λον (Anselme de Laon), υποστηρικτή της θεωρίας του ρεαλισμού και ενός από τους σημαντικότερους δασκάλους φιλοσοφίας της εποχής του. Σύντομα ήρθε σε σύγκρουση μαζί του και είχαν έντονες λογομαχίες στις οποίες τελικά βγήκε νικητής ο Αβελάρδος, αφού υπερτερούσαν τα επιχειρήματά του, πράγμα που εξέπληττε όλον τον εκπαιδευτικό κόσμο της εποχής του.[16]

Τότε δημιουργήθηκε στον Αβελάρδο η επιθυμία να διδάξει. Μετέβη στο Μελάν και ίδρυσε δική του σχολή. Ο δάσκαλός του από φθόνο προς αυτόν λόγω της ήττας που είχε υποστεί προσπάθησε να τον υπονομεύσει στους σπουδαστές του. Η διδασκαλία του νεαρού Αβελάρδου όμως ενθουσίασε τους πάντες, και αποφάσισε να ιδρύσει νέα, μεγαλύτερη σχολή στο Κορμπέιγ (Corbeil).

Στην επιστροφή του στο Παρίσι βρήκε τον μεγάλο του αντίπαλο Γουλιέλμο να έχει προαχθεί (1108) σε επίσκοπο στον Άγιο Βίκτορα. Όταν συναντήθηκαν αναζωπυρώθηκε η παλιά αντιπάθεια και ο Αβελάρδος αναγκάσθηκε να επιστρέψει στο Μελάν. Ο Γουλιέλμος άρχισε να γίνεται μισητός, να απομονώνεται από τους πάντες και τελικά εγκατέλειψε τη διδασκαλία.
Ο έρωτας για την Ελοΐζα

Ο Αβελάρδος επέστρεψε στο Παρίσι οριστικός θριαμβευτής. Ενώ όμως ζούσε μέχρι το 1118 μια ήρεμη και συνετή ζωή βασισμένη σε φιλοσοφικές συζητήσεις, ένας παράφορος έρωτας θα αλλάξει τη ζωή του. Επρόκειτο για την 15χρονη Ελοΐζα (Héloise Fulbert), ανεψιά του γέροντα εφημέριου Φυλμπέρ, γνωστή για την μόρφωση και την καλλιέργεια του χαρακτήρα της. Ο γέροντας θείος της είχε εμπιστευθεί στον Αβελάρδο την μόρφωση της.[17]

Ο έρωτας μεταξύ του Αβελάρδου και της Ελοΐζας ήταν δυνατός και έγινε σταδιακά κοινό μυστικό σε όλους εκτός από τον εξοργισμένο θείο της. Σύντομα η Ελοΐζα έμεινε έγκυος και ο Αβελάρδος την έστειλε στην Βρετάνη να γεννήσει έναν γιο που τον ονόμασε Αστρολάβο. Για να σβήσει τη ντροπή, ο Αβελάρδος ζήτησε από την Ελοΐζα να τον παντρευτεί. Αυτή αρνήθηκε, συμβουλεύοντάς τον ότι ο γάμος θα ήταν εμπόδιο στην φιλοσοφική του καριέρα, όπως και η ανατροφή μικρών παιδιών. Αυτός από την άλλη της ανταπάντησε ότι είναι έτοιμος για όλα.

Αποφάσισαν να κάνουν μυστικό γάμο στον οποίο παραβρέθηκε και ο Φυλμπέρ, θείος της Ελoΐζας, που επέμενε συνεχώς να γνωστοποιηθεί ο γάμος τους, στην πραγματικότητα για να εξευτελίσει τον ίδιο τον Αβελάρδο για την πράξη του. Η Ελοΐζα φοβούμενη τον κοινωνικό διασυρμό κλείστηκε σε μοναστήρι μέχρι να κοπάσουν τα πνεύματα. Ο Φυλμπέρ γεμάτος οργή, καθώς νόμιζε ότι τον εξαπάτησαν, πλήρωσε έναν υπηρέτη του φιλοσόφου. Αυτός μπήκε στο σπίτι του Αβελάρδου και ακρωτηρίασε τα γεννητικά του όργανα, διασύροντάς τον μπροστά σε όλο τον κόσμο που είχε μαζευτεί. Καταντροπιασμένος ο Αβελάρδος αναγκάστηκε να κλειστεί στο μοναστήρι του Σαιν Ντενί (Saint Denis).[18]
Σύγκρουση της διδασκαλίας του με την Καθολική εκκλησία

Το πάθος του Αβελάρδου για τη μελέτη επουλώνει τις πληγές από τον άτυχο έρωτά του. Οι μαθητές του τον παρακαλούσαν να ξαναρχίσει τη διδασκαλία του. Έγραψε τότε την πρώτη πραγματεία περί θεολογίας. Η μεγάλη επιτυχία που σημείωσε ήταν πρόκληση για τους αντιπάλους του. Επωφελούμενοι από τις συμφορές του, τον κατεδίωξαν.

Η διδασκαλία του ανησύχησε την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ειδικότερα όταν κήρυξε ότι η αμφιβολία είναι η αφετηρία που οδηγεί στην έρευνα. Η κατάσταση οξύνθηκε όταν δίδαξε ότι η αμαρτία υπάρχει μόνο όταν συντρέχει κακή και δόλια πρόθεση και θεωρήθηκε αιρετικός αφού αρνιόταν το προπατορικό αμάρτημα.

Συνέπεια των θεωριών του υπήρξαν οι αλλεπάλληλες διώξεις και τα βασανιστήρια, στα οποία πρωταγωνιστής υπήρξε ο δεινότερος πολέμιός του, Βερνάρδος του Κλαιρβώ, ο οποίος ανακηρύχθηκε άγιος από την Καθολική Εκκλησία. Ο Άγιος Βερνάρδος τον κατεδίωκε έως ότου συνεκλήθη σύνοδος στη Σουασόν (Soissons), όπου ο Αβελάρδος καταδικάστηκε ως επικίνδυνος αιρετικός.[19]

Ο διασυρμός του Αβελάρδου είχε φτάσει στο ύψιστο σημείο. Τα βιβλία του καίγονται στην πλατεία του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη. Ο φιλόσοφος, ψυχικό ράκος, καταφεύγει στο μοναστήρι του Κλινύ (Cluny), όπου στις 21 Απριλίου του 1142 αφήνει την τελευταία του πνοή. Η Ελοΐζα, πριν το θάνατό της, ζήτησε να ταφεί δίπλα στον άνδρα της.
Η σημασία του έργου του

Ο Αβελάρδος δεν ήταν απλώς ένας μορφωμένος άνδρας που καταπιάστηκε με τη φιλοσοφία· ήταν επίσης υπέρμαχος της διαλεκτικής και πολλοί ιστορικοί των νεώτερων χρόνων τον χαρακτήρισαν ως τον μεγαλύτερο ελευθερόφρονα του Μεσαίωνα, πρόδρομο του Γάλλου διαφωτιστή Ζαν Ζακ Ρουσώ και του Γερμανού φιλοσόφου Ιμμάνουελ Καντ.[20]

Με πρωτοφανή απλότητα κάνει εισαγωγή στην έλλογη σκέψη το 1122 με τα έργα του «Εγχειρίδιο περί Λογικής για Αρχάριους» (Logica ingredientibus), και «Ναι και Όχι» (Sic et Non). Την ίδια διάθεση διατηρεί και στο έργο του «Ηθικά ή Γνώθι σαυτόν» (Ethica seu scito te ipsum) όπου στέκεται στον όρο "αμαρτία" με ψυχαναλυτική διάθεση. Ο Αβελάρδος βοήθησε στη μεταβολή της τιμωρού στάσης απέναντι στην αμαρτία, δίνοντας περισσότερη σημασία στον άνθρωπο και στην πρόθεσή του να μετανοήσει. Όπως γράφει,

Η μεταμέλεια της καρδιάς εξαλείφει το αμάρτημα, δηλαδή την περιφρόνηση προς τον Θεό ή τη σύμφωνη γνώμη για το κακό. Γιατί το έλεος του Θεού, που εμπνέει αυτή τη μεταμέλεια, δεν συμβιβάζεται με το αμάρτημα.

Στον Αβελάρδο, καταλογίζεται και ανθρωπιστικό πνεύμα, ειδικότερα με το έργο του «Διάλογος ανάμεσα σ’ ένα φιλόσοφο (ειδωλολάτρη), έναν Εβραίο και έναν Χριστιανό», που άρχισε να γράφει τους τελευταίους μήνες της ζωής του στο Κλινύ. Σε αυτό το έργο προσπαθεί να να αναδείξει το κοινό στοιχείο που χαρακτηρίζει τις τρεις θρησκείες οι οποίες, κατά τον Αβελάρδο, αντιπροσώπευαν το ύψιστο της ανθρώπινης σκέψης και την αναγνώριση κάθε ανθρώπου ως υιού του Θεού.
Παραπομπές

(Αγγλικά) d:Q21436497. books.google.fr/books?id=z3hkJ5PA_8kC&printsec=frontcover&hl=fr#v=onepage&q&f=false. σελ. xvii.
Paul de Roux: «Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays» (Γαλλικά) Éditions Robert Laffont. 1994. σελ. 4. ISBN-13 978-2-221-06888-5. ISBN-10 2-221-06888-2.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11885557w. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
«Абеляр»
(Αγγλικά) d:Q21436497. books.google.fr/books?id=z3hkJ5PA_8kC&printsec=frontcover&hl=fr#v=onepage&q&f=false. σελ. xxii.
François-Marie Marchant de Beaumont: «Manuel et itinéraire du curieux dans le cimetière du Père la Chaise» (Γαλλικά) Παρίσι. 1828. σελ. 94.
A. Henry: «Le Père Lachaise historique, monumental et biographique» (Γαλλικά) A. Henry. Παρίσι. 1852. σελ. 26.
www.tombes-sepultures.com/crbst_1109.html.
«Dictionnaire de spiritualité. Ascétique et mystique». (Γαλλικά) Dictionnaire de spiritualité. Ανακτήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 2019.
(Ιταλικά) Mirabile: Digital Archives for Medieval Culture. SISMEL – Edizioni del Galluzzo.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: (Γερμανικά, Αγγλικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2015.
«Library of the World's Best Literature». Library of the World's Best Literature. 1897.
(Αγγλικά) Catholic Encyclopedia. 1995. www.newadvent.org/cathen/01036b.htm. Ανακτήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 2019.
. «britannica.com/biography/Peter-Abelard».
. «plato.stanford.edu/entries/abelard/».
. «iep.utm.edu/abelard/».
. «pierre-abelard.com/Abélard/Héloïse».
. «uh.edu/engines/Pierre Abélard».
. «abelard.org/abelard/Major dates and details».

. «persee.fr/doc/A checklist of the manuscripts containing the writings of Peter Abelard and Heloise and other works closely associated with Abelard and his school».

Πηγές

Η Δυτική Ευρώπη κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, Απ. Β. Δασκαλάκη, Αθήνα 1959.
Η Αρχαιοελληνική συμβολή στη διαμόρφωση της Ευρώπης του Μεσαίωνα, Γιώργος Σ. Μάρκου, Περίπλους.
Οι διανούμενοι στο Μεσαίωνα, Ζακ Λε Γκοφ, Κέδρος.
Η γυναίκα και ο πολιτισμός του Μεσαίωνα, Άννα Σταματελάτου, Αθήνα 1966.
Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου».