Μισέλ Φουκώ

.

Ο Μισέλ Πωλ Φουκώ (Michel Paul Foucault[15], 15 Οκτωβρίου 1926 - 25 Ιουνίου 1984)[16] ήταν Γάλλος μεταδομιστής[15] και μεταμοντερνιστής[17] φιλόσοφος, συγγραφέας,[15] ψυχολόγος και ψυχοπαθολόγος. Επηρεάστηκε έντονα από τα γραπτά των Φρίντριχ Νίτσε και Μάρτιν Χάιντεγκερ.[16] Έγινε γνωστός από τις μελέτες που έκανε σχετικά με τις έννοιες και τους κώδικες, όπως οι "αρχές του αποκλεισμού", μέσω των οποίων λειτουργούν και αυτοκαθορίζονται οι κοινωνίες,[15] ενώ θεωρείται ένας από τους κυριότερους στοχαστές του Μάη του '68, αν και ο ίδιος ποτέ δεν αποδέχθηκε κάποια σύνδεση με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα τότε.[17] Στο συγγραφικό του έργο, ασχολήθηκε, κυρίως, με τη φυλακή, την τιμωρία, την αστυνομία, τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, τη φροντίδα των πνευματικά ασθενών[16] και τις διακρίσεις μεταξύ αυτών και των εμφρόνων.[15]
Βιογραφία
Τα πρώτα χρόνια

Γεννήθηκε στο Πουατιέ στις 15 Οκτωβρίου του 1926. Η οικογένειά του ήταν αρκετά εύπορη, καθώς ο πατέρας του ήταν χειρουργός και εξέχουσα προσωπικότητα της τοπικής κοινωνίας, ενώ η μητέρα του ήταν κληρονόμος μεγάλης ακίνητης περιουσίας. Ο πατέρας του επιθυμούσε να ακολουθήσει τα επαγγελματικά του βήματα. Κοντινοί άνθρωποι του Φουκώ, υποστήριζαν πως από μικρή ηλικία ήταν πολύ κλειστός και δύσκολος χαρακτήρας. Από το 1936 έως το 1940, φοίτησε στο Λύκειο του Πουατιέ και, έπειτα, μετέβη στο Κολλέγιο του αγίου Στανίσλαου του Πουατιέ, έχοντας άριστες επιδόσεις στα γαλλικά, στα λατινικά και στα αρχαία ελληνικά. Το 1945, πήγε στο Παρίσι, για να σπουδάσει στο -πολύ καλής φήμης- Λύκειο του Ερρίκου Δ΄ και την επόμενη χρονιά, εισήχθη στην Εκόλ Νορμάλ Συπεριέρ (Ecole Normale Superier - ENS), τέταρτος στη σειρά. Εκεί, απέκτησε πτυχία στη φιλοσοφία και στην ψυχολογία, έχοντας καθηγητή τον Λουί Αλτουσέρ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στην ENS, ανακάλυψε την ομοφυλοφιλία του, εμφάνισε τάσεις αυτοκτονίας και επιθετικότητας και ασπάστηκε τον κομμουνισμό, ενώ υπάρχουν μαρτυρίες για το ότι, κατανάλωνε πολύ αλκοόλ και πειραματιζόταν με διάφορες ναρκωτικές ουσίες.
Η συλλογή των τίτλων σπουδών και η έκδοση των πρώτων βιβλίων

Το 1952, έλαβε δίπλωμα ψυχοπαθολογίας από το Ινστιτούτο Ψυχολογίας του Παρισιού και μέχρι το 1955, δίδασκε ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο της Λιλ. Στη συνέχεια, δίδαξε ψυχολογία και στην ENS, μετά από πρόσκληση του Αλτουσέρ και αποχώρησε από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '50, εργάστηκε σε ψυχιατρικές κλινικές και στα πανεπιστήμια της Ουψάλα (καθηγητής γαλλικής γλώσσας και κουλτούρας), της Βαρσοβίας (διευθυντής του γαλλικού τμήματος) και του Αμβούργου (επικεφαλής του Γαλλικού Ινστιτούτου). Από το 1960 μέχρι και το 1966, δίδασκε φιλοσοφία και ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο της Κλερμόν-Φερράν και στο Πανεπιστήμιο Παρισιού-Βενσέν,[16] στο οποίο παρέμεινε για συνολικό χρονικό διάστημα δύο ετών.[15] Μεταξύ αυτού του χρονικού διαστήματος, μετέβη για λίγο καιρό στη Βραζιλία, για να δώσει διαλέξεις.[16] Το 1961, εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο, με τίτλο "Τρέλα και παραλογισμός: Η ιστορία της τρέλας στην Κλασσική Εποχή", το οποίο αποτελεί ανάλυση της έννοιας της τρέλας, όπως αυτή χρησιμοποιείτο από την κοινωνία του 17ου αιώνα[15] και τον βοήθησε στο να πάρει το διδακτορικό του. Το 1966, μετέβη στην Τυνησία, για να διδάξει φιλοσοφία στο τοπικό πανεπιστήμιο. Εκείνη την εποχή κυκλοφόρησε το βιβλίο του, "Η τάξη των πραγμάτων", το οποίο έγινε μπεστ-σέλλερ. Επέστρεψε στο Παρίσι το φθινόπωρο του 1968. Την επόμενη χρονιά, διεξήγαγε μια έρευνα για τη φύση της "ιδιότητας του συγγραφέα" και της κοινωνικής λειτουργίας του.[18]
Η καθιέρωση

Το 1970, εκλέχθηκε ισόβιος καθηγητής της Ιστορίας των Συστημάτων της Σκέψης, στο Κολλέγιο της Γαλλίας.[15] Από τη δεκαετία του '70, ξεκίνησε να συνεργάζεται με την Ομάδα Πληροφόρησης για τις Φυλακές (Groupe d’ Information sur les Prisons). Οι αγώνες του μέσα από αυτήν, οδήγησαν στην κοινή αποδοχή του ως επαναστάτη διανοούμενου, κάτι που ο ίδιος ουδέποτε αποδέχθηκε.[17] Το 1971, εμφανίσθηκε σε εκπομπή της ολλανδικής τηλεόρασης που μεταδιδόταν ζωντανά και στην οποία είχε μια μακρά συζήτηση με τον Νόαμ Τσόμσκυ, με θέμα: "Ανθρώπινη φύση: δικαιοσύνη εναντίον δύναμης" ("Human Nature: Justice versus Power"). Η συζήτηση μεταξύ των δυο φιλοσόφων συμπεριλήφθηκε στον τόμο "The Basic Concern of Mankind".[19] Το 1975, εκδόθηκε το βιβλίο του "Επιτήρηση και τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής", το οποίο αποτελεί μελέτη του νεότερου ποινικού συστήματος. Το 1976 κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος της τριλογίας "Η ιστορία της σεξουαλικότητας". Και οι τρεις τόμοι αναφέρονταν στην ιστορία των αντιλήψεων για τη σεξουαλικότητα, με αφετηρία την εποχή της αρχαίας Ελλάδας και ανέδειξαν το Γάλλο φιλόσοφο σε έναν από τους σημαντικότερους διανοούμενος της εποχής του.[15] Τα επόμενα χρόνια ταξίδεψε σε Αμερική, Ιαπωνία και Βραζιλία, ενώ επισκέφθηκε τις φυλακές Attica της Νέας Υόρκης. Το 1978, στάλθηκε στο Ιράν, από την ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera, για να καλύψει την Ιρανική Επανάσταση.
Το τέλος

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του συνέγραψε αρκετά βιβλία, ενώ ασχολήθηκε με τη διερεύνηση της σεξουαλικότητας του ατόμου. Πέθανε στις 25 Ιουνίου του 1984, στο νοσοκομείο De la Salpetriere του Παρισιού, από νευρολογικές επιπλοκές που του προκάλεσαν οξεία σηψαιμία, ενώ ήταν οροθετικός. Μετά τον θάνατό του, εκδόθηκαν τρεις βιογραφίες του.[16]
Προσωπικές απόψεις

Ο Μισέλ Φουκώ ήταν εκφραστής του πρώιμου δομισμού και του ύστερου μεταμοντερνισμού, ενώ απέρριπτε τη νεωτερικότητα ως προσπάθεια για ολικό μετασχηματισμό.[17] Είχε διατυπώσει πως, ο άνθρωπος δεν είναι το αυτονόητο επίκεντρο και αντικείμενο της επιστήμης, παρά μια σχετικά πρόσφατη επινόηση προορισμένη να εξαφανιστεί στο προσεχές μέλλον. Επίσης, υποστήριξε ότι, ο λόγος δεν είναι απλή αναπαράσταση της επιθυμίας ή της εξουσίας, αλλά αυτό για το οποίο και μέσω του οποίου αγωνίζεται κανείς, δηλαδή, η εξουσία που διεκδικεί, για να ιδιοποιηθεί. Σχετικά με τη σεξουαλικότητα του ατόμου, διατύπωσε την άποψη ότι, αυτή αποτελεί την κεντρική στρατηγική με την οποία ο μέσος Ευρωπαίος ή Αμερικανός αστός συνηθίζει να αυτοκαθορίζεται και να οριοθετεί την ταυτότητά του. Ακόμα, προέβλεψε έναν μελλοντικό κόσμο, στον οποίο οι άνθρωποι θα αποκτούσαν όλο και περισσότερες εμμονές με το σεξ, το οποίο θα έπαιζε τον πρωταρχικό ρόλο στην ύπαρξή τους.[16] Επιπροσθέτως, θεωρούσε τις φυλακές, τα νοσοκομεία και τα φρενοκομεία, μέσα αποκλεισμού της κοινωνίας.[15] Ως προς τις φυλακές ειδικά, πίστευε πως, "αποτελούν έναν από τους κοινωνικούς μηχανισμούς που είχαν δημιουργηθεί για να πειθαρχεί η κοινωνία στα κελεύσματα των κρατούντων".[16] Πέραν αυτού, είχε επισημάνει ότι, μέσα από την εξέταση των κοινωνικών αντιλήψεων πάνω στο θέμα των "μέσων αποκλεισμού", μπορεί να γίνει δυνατή η μελέτη της ανάπτυξης και των τρόπων της εξουσίας.[15] Τέλος, μέσα από τη μελέτη "Τι είναι ο συγγραφέας", κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, αν και το σύστημα ιδιοκτησίας καθιστά αυτόν λειτουργό του καπιταλιστικού συστήματος, το χαμένο ιερό του στάτους αντισταθμίζεται από "τη συστηματική πρακτική της παραβίασης και μέσω αυτής της αποκατάστασης του κινδύνου για ένα γραπτό που τα ιδιοκτησιακά οφέλη του ακόμα κατοχυρώνονται".[18] Παρόλ' αυτά, πάσχιζε συνεχώς να καταστήσει σαφές ότι, τα έργα του δεν απέβλεπαν στην ενθάρρυνση κινητοποίησης μέρους ή όλου του λαού, για την επίτευξη κάποιου κοινωνικού μετασχηματισμού (αν και ήταν υπέρ των μερικών μετασχηματισμών), καθώς ο ίδιος ήταν ενάντιος σε οποιαδήποτε ενέργεια και εξέλιξη αυτού του είδους.[17]
Ενδεικτική εργογραφία

"Τρέλα και παραλογισμός: Η ιστορία της τρέλας στην Κλασσική Εποχή" ("Folie et Déraison: Histoire de la folle a l'âge classique") (1961)
"Οι λέξεις και τα πράγματα: Μια αρχαιολογία των επιστημών του ανθρώπου" ("Les Mots et les Choses: Une Archeologie des sciences humaines") (1966)
"Η αρχαιολογία της γνώσης" ("Un' archéologie du savoir") (1969)
"Επιτήρηση και τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής" ("Surveiller et punir: Naissance de la prison") (1975)
"Η ιστορία της σεξουαλικότητας" ("Histoire de la sexualité") (3 τόμοι) (1976-1984)
"Τι είναι διαφωτισμός"
"Ψυχική αρρώστεια και ψυχολογία"
"Για τη λαϊκή δικαιοσύνη και τα δικαστήρια"
"Αυτό δεν είναι πίπα"
"Ο στοχασμός του έξω"
"Η μικροφυσική της εξουσίας"
"Εξουσία, γνώση και ηθική"
"Ο μεγάλος εγκλεισμός"
"Η τάξη του λόγου"
"Για την υπεράσπιση της κοινωνίας"
"Τι είναι ο συγγραφέας"
"Οι μη κανονικοί"
"Ουτοπίες και ετεροτοπίες"
"Τρία κείμενα για τον Νίτσε"
"Το μάτι της εξουσίας"
"Κινηματογράφος και λαϊκή μνήμη"
"Εγώ, ο Πιερ Ριβιέρ"
"Επίσκεψη στη φυλακή Άττικα"
"Για την εξουσία και την ταξική πάλη. Συζήτηση με τέσσερα μέλη της LCR"
"Η τιμωρητική κοινωνία"
"Εισαγωγή στην ανθρωπολογία του Καντ"
"Η ζωγραφική του Μανέ"
"Τι είναι κριτική"

Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Βιβλία

Σ. Δεληβογιατζή, Προς μια ερμηνευτική κριτική. Η περίπτωση Φουκώ, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη (1989)
Τζέιμς Μίλλερ, Το πάθος του Μισέλ Φουκώ, Harvard University Press, (1993)
Θεόδωρος Γεωργίου, Στα υπόγεια της σκέψης και της ιστορίας Αθήνα, Futura (2002)
Ντελέζ Ζιλ, Φουκώ, εκδ. Πλέθρον (2005)
Γκρο Φρεντερίκ, Μισέλ Φουκό, εκδ. Νήσος, (2007)
Συλλογικό, Ο Μισέλ Φουκώ και οι ιστορικοί, εκδ. Νήσος (2008)
Μασερέ Πιερ, Από τον Κανγκιλέμ στον Φουκώ. Η δύναμη των κανόνων, εκδ. Πλέθρον (2010)
Μπαλιμπάρ Ετιέν, Ο φόβος των μαζών. Σπινόζα, Μαρξ, Φουκώ, εκδ. Πλέθρον (2010)
Βεν Πωλ, Φουκώ. Η σκέψη του, η προσωπικότητά του, εκδ. Εστία (2011)
Μασερέ Πιερ, Φουκώ και Μαρξ. Το παραγωγικό υποκείμενο, εκδ. Εκτός Γραμμής (2013)
Δοξιάδης Κύρκος, Ο Foucault της φιλοσοφίας και της Αριστεράς, εκδ. Νήσος (2015)
Μπλανσό Μωρίς, Ο Μισέλ Φουκώ όπως τον φαντάζομαι, εκδ. Πλέθρον (2016)
Μπάτλερ Τζούντιθ, Τι είναι κριτική; Ένα δοκίμιο για την Αρετή στον Φουκώ, εκδ. Πλέθρον (2017)

Άρθρα

Κριστιάν Ζαμπέ, "Ο Μισέλ Φουκώ και οι φυλακές", Τομές, 4 (1975)
Γιώργος Βέλτσος, "Θεωρητικές αντιστοιχίες στη σκέψη του Μισέλ Φουκώ και του Νίκου Πουλαντζά", Αντί 185 (1981)
Παντελής Νικολακόπουλος, "Μισέλ Φουκώ", Δεκαπενθήμερος πολίτης 19 (1984)
Κ. Λήμνου, "Μισέλ Φουκώ: Ο θεωρητικός του σκεπτικισμού", Επαναστατική μαρξιστική επιθεώρηση 39 (1984)
Γιώργος Βέλτσος, "Η αντίρρηση του Μισέλ Φουκώ", Αντί 268 (1984)
Δημήτρης Τζιόβας, "Μισέλ Φουκώ: ο φιλόσοφος της εξουσίας". Διαβάζω 125 (1985)
Σταύρος Πάνου, "Εξουσία και τρέλα. Η περίπτωση του Μισέλ Φουκώ", Διαβάζω 125 (1985)
Κατελής Βίγκλας, "Μισελ Φουκώ: Προς μία Δομική Ιστορία", Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 11 (1994)
Περεζούς Κ., "Michel Foucault, Για την υπεράσπιση της κοινωνίας", Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης 23 (2004)
Σωτηρόπουλος Δ. Α. "Το Υπουργείο Ιστορίας", Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης 23 (2004)
Φουρτούνης Γιώργος, "Το ζήτημα της εξουσίας στον Αλτουσέρ και τον Φουκώ", Θέσεις 94, (2006)
Φουρτούνης Γιώργος, "Η απορία του υποκειμένου: Φουκώ, Αλτουσέρ, Μπάτλερ", Σύγχρονα Θέματα 106, σσ. 51-58, (2009)
Φουρτούνης Γιώργος, "Ο ύστερος Φουκώ ξαναδιαβάζει τον Καντ. Τι είναι Διαφωτισμός;", Κριτική 10, (2010)

Παραπομπές

Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11903202t. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
«Michel Foucault». (Ολλανδικά) RKDartists. 28764.
(Αγγλικά) SNAC. w67h5dqf. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: (Γερμανικά, Αγγλικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2014.
«Fichier des personnes décédées». Fichier des personnes décédées. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2022.
Fichier des personnes décédées mirror. M_O3exRw_e9d.
(Ολλανδικά) RKDartists. rkd.nl/explore/artists/28764. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουνίου 2020.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11903202t. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
BeWeB. 3342. Ανακτήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2021.
The Fine Art Archive. cs.isabart.org/person/18606. Ανακτήθηκε στις 1 Απριλίου 2021.
list of professors at Collège de France. www.college-de-france.fr/media/chaires-et-professeurs/UPL3451746530003663772_LISTE_DES_PROFESSEURS.pdf.
Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2019.
Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2019.
Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2019.
^ Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, τόμος 52, σελ. 52
^ Μισέλ Φουκό (1926-1984) ΤΟ ΒΗΜΑ
^ Μισέλ Φουκώ: Εξολόθρευση του κοινωνικού υποκειμένου και προώθηση του μεταμοντέρνου μηδενισμού Ελευθεριακή Κίνηση Αρχειοθετήθηκε 2015-04-01 στο Wayback Machine.
^ Irmak Ertuna-Howison: Οι πειρατές, οι συγγραφείς και ο φόβος της συλλογικής νοημοσύνης Re-public.gr Αρχειοθετήθηκε 2012-01-21 στο Wayback Machine.
^ Όταν ο Τσόμσκυ συνάντησε τον Φουκώ Tvxs.gr

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License