Ο Μαρσελέν Μπερτελό (Pierre Eugène Marcellin Berthelot) (25 Οκτωβρίου 1827 – 18 Μαρτίου 1907) ήταν Γάλλος χημικός και πολιτικός, γνωστός στη Θερμοχημεία για την Αρχή Thomsen-Berthelot. Συνέθεσε πρώτος πολλές οργανικές χημικές ενώσεις από ανόργανες, καταρρίπτοντας έτσι τη θεωρία του βιταλισμού. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Γάλλους χημικούς όλων των εποχών.

Βιογραφία

Ο Μπερτελό γεννήθηκε στο Παρίσι και ήταν γιος γιατρού. Παρότι πήγαινε καλά στο σχολείο στην Ιστορία και τη Φιλοσοφία, στράφηκε στη Χημεία. Το 1851 έγινε μέλος του βοηθητικού προσωπικού του Collège de France, ως βοηθός του Αντουάν Ζερόμ Μπαλάρ, του πρώην καθηγητή του, και περίπου την ίδια εποχή άρχισε η ισόβια φιλία του με τον Ερνέστο Ρενάν. Το 1854 ο Μπερτελό έγινε γνωστός με τη διδακτορική διατριβή του Sur les combinaisons de la glycérine avec les acides («Επί των συνδυασμών της γλυκερίνης με τα οξέα», που περιέγραφε σειρά θαυμάσιων ερευνών που συνέχιζαν και επεξέτειναν αυτές του Μισέλ Εζέν Σεβρέλ. Το 1859 διορίσθηκε καθηγητής της Οργανικής Χημείας στην École Supérieure de Pharmacie, και το 1865 δέχθηκε την έδρα Οργανικής Χημείας που δημιουργήθηκε ειδικά για εκείνον στο Collège de France. Μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής (Académie Nationale de Médecine) από το 1863, εισήλθε στη Γαλλική Ακαδημία Επιστημών, της οποίας εκλέχθηκε ισόβιος γραμματέας το 1889 διαδεχόμενος στη θέση αυτή τον μεγάλο Λουί Παστέρ. Διορίσθηκε γενικός επιθεωρητής της ανώτερης παιδείας το 1876, και μετά την εκλογή του ως ισόβιου γερουσιαστή το 1881 συνέχισε να επιδεικνύει ενεργό ενδιαφέρον σε εκπαιδευτικά ζητήματα, ειδικά με την επίδραση της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας στην εκπαίδευση. Στην κυβέρνηση του Ρενέ Γκομπλέ του 1886-1887, ο Μπερτελό ήταν υπουργός Εθνικής Παιδείας, ενώ σε εκείνη του Λεόν Βικτόρ Ωγκύστ Μπουρζουά του 1895-1896 κράτησε το Υπουργείο Εξωτερικών. Τα πενηντάχρονα της επιστημονικής του σταδιοδρομίας εορτάσθηκαν στο Παρίσι το 1901.

Ο Μπερτελό πέθανε αιφνίδια, αμέσως μετά τον θάνατο της συζύγου του Sophie Niaudet (1837-1907), στο Παρίσι, και τάφηκε μαζί της στο Πάνθεον. Είχαν έξι παιδιά, τα: Marcel André (1862-1939), Marie-Hélène (1863-1895), Camille (1864-1928), Daniel (1865-1927), Philippe (1866-1934), και René (1872-1960).
Ανακαλύψεις
Γενικά

Η θεμελιώδης ιδέα που απετέλεσε τη βάση για όλες τις έρευνες του Μπερτελό ήταν ότι όλα τα χημικά φαινόμενα εξαρτώνται από τη δράση φυσικών δυνάμεων, οι οποίες είναι δυνατό να προσδιορισθούν και να μετρηθούν. Την εποχή που άρχισε τη σταδιοδρομία του, πιστευόταν ότο, παρά τις κάποιες περιπτώσεις συνθετικής παρασκευής οργανικών ουσιών που είχαν ήδη παρατηρηθεί, στο σύνολό της η Οργανική Χημεία έπρεπε να παραμείνει μια αναλυτική επιστήμη και να μην τολμήσει να συνθέσει τις ουσίες που μελετούσε, που θα ήταν αδύνατο, αφού ο σχηματισμός τους απαιτούσε την επέμβαση των δυνάμεων της Ζωής (βιταλισμός) σε κάποια τους μορφή. Σε αυτή τη στάση, ο Μπερτελό ήταν ασυμβίβαστα αντίθετος, και με τη συνθετική παραγωγή πολλών υδρογονανθράκων, φυσικών λιπών, σακχάρων και άλλων χημικών ενώσεων, απέδειξε στην πράξη ότι οι οργανικές ενώσεις μπορούν να συντεθούν με συνηθισμένες χημικές μεθόδους. Επίσης, κατέδειξε ότι οι ενώσεις αυτές υπακούουν στους ίδιους νόμους με τις ανόργανες, τονίζοντας τη «δημιουργική προσέγγιση με την οποία η Χημεία υλοποιεί στην πράξη τις αφηρημένες συλλήψεις των θεωριών της και των ταξινομήσεών της -- ένα προνόμιο που μέχρι σήμερα δεν το έχουν ούτε οι φυσικές, ούτε οι ιστορικές επιστήμες.»
Οι δημοσιεύσεις του

Οι έρευνες του Μπερτελό πάνω στη σύνθεση των οργανικών ουσιών δημοσιεύθηκαν, εκτός από επιστημονικά περιοδικά, και με τη μορφή βιβλίων όπως τα «Η Οργανική Χημεία θεμελιωμένη επί της συνθέσεως» (Chimie organique fondée sur la synthèse, 1860) και «Οι ενώσεις του άνθρακα με το υδρογόνο» (Les Carbures d'hydrogène, 1901). Και πάλι, τόνιζε ότι τα χημικά φαινόμενα δεν κυβερνώνται από ιδιαίτερους νόμους, αλλά μπορούν να εξηγηθούν μέσα από τους γενικούς νόμους της Μηχανικής που ισχύουν σε ολόκληρο το Σύμπαν. Την άποψή του αυτή την ανέπτυξε με τη βοήθεια χιλιάδων πειραμάτων στα έργα του «Χημική Μηχανική» (Mécanique chimique, 1878) και «Θερμοχημεία» (Thermochimie, 1897). Αυτός ο κλάδος μελέτης τον οδήγησε με τρόπο φυσιολογικό στη διερεύνηση των εκρηκτικών, που από θεωρητικής πλευράς τον οδήγησαν σε ανακαλύψεις που περιέγραψε στο έργο «Επί της δυνάμεως της πυρίτιδος και των εκρηκτικών υλών» (Sur la force de la poudre et des matières explosives, 1872), ενώ από πρακτικής τον κατέστησαν ικανό να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στη χώρα του ως πρόεδρος της «επιτροπής επιστημονικής άμυνας» κατά την πολιορκία των Παρισίων το 1870-71 και στη συνέχεια ως επικεφαλής της γαλλικής «επιτροπής εκρηκτικών».

Αργότερα στη ζωή του, ο Μπερτελό στράφηκε και προς την Ιστορία της Επιστήμης, και οι μελετητές της Ιστορίας της Χημείας του οφείλουν πολλά για το βιβλίο του «Οι απαρχές της Αλχημείας» (Les Origines de l'alchimie, 1885) και την «Εισαγωγή στη μελέτη της Χημείας των αρχαίων και του Μεσαίωνα» (Introduction à l'étude de la chimie des anciens et du moyen âge, 1889). Εξέδωσε επίσης μεταφράσεις διάφορων αρχαίων ελληνικών, συριακών και αραβικών πραγματειών επί της Αλχημείας και της Χημείας (Collection des anciens alchimistes grecs, 1887-1888, και La Chimie au moyen âge, 1893), ενώ συνέγραψε και τα έργα «Επιστήμη και Φιλοσοφία» (Science et philosophie, 1886), το οποίο περιέχει μια γνωστή επιστολή προς τον Ρενάν ("La Science idéale et la science positive") και «Επιστήμη και Ηθική» (Science et morale, 1897). Συνεισέφερε πολυάριθμα άρθρα στη «Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια» (La Grande Encyclopédie), στην έκδοση της οποίας βοήθησε πολύ.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι

http://www.hh.schule.de/comenius/montargis/berthelot.html
http://isimabomba.free.fr/biographies/chimistes/berthelot.htm
http://encarta.msn.com/encyclopedia_761577882/Berthelot_Pierre-Eug%E8ne-Marcelin.html
http://reference.allrefer.com/encyclopedia/B/Berthelo.html
Έργα του/της Pierre Berthelot στο Project Gutenberg

Εγκυκλοπαίδεια Χημείας

Γάλλοι

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library