Ο Μαρσέλ Μος (Marcel Mauss) (1872 - 1950) ήταν Γάλλος ανθρωπολόγος και κοινωνιολόγος. Γεννήθηκε στις 10 Μαΐου του 1872 στο Επινάλ και πέθανε στις 1 Φεβρουαρίου, 1950 στο Παρίσι. Ήταν ανηψιός του Εμίλ Ντιρκάιμ, που ήταν και ο πρώτος του δάσκαλος. Ο Μος σπούδασε Φιλοσοφία στο Μπορντώ και Ιστορία των Θρησκειών στο École Pratique des Hautes Études (Πρακτική Σχολή Ανωτάτων Σπουδών). Εκεί επίσης ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως καθηγητής της Πρωτόγονης Θρησκείας. Δίδαξε επίσης στο Γαλλικό Κολλέγιο και ήταν συνιδρυτής του Εθνολογικού Ινστιτούτου στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού.
Εργάστηκε μαζί με τον θείο του για την έκδοση του L' année Sociologique ("Κοινωνιολογική Επετηρίδα") μια περιοδική έκδοση που προωθούσε τις ιδέες και τις κοινωνιολογικές μεθόδους του Ντιρκάιμ. Ο Ντιρκάιμ πέθανε στην φάση παραγωγής και ο Μος έγινε εκδότης του περιοδικού.
Απόψεις
Στο κλασικό πλέον έργο του Το Δώρο ο Μος θεώρησε πως τα δώρα ως μέσα ανταλλαγής δεν είναι ποτέ χωρίς κάποιο αντάλλαγμα. Αντίθετα, διαπίστωσε ότι η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα ότι τα δώρα ωθούν στη διαδικασία της αμοιβαίας ανταλλαγής. Η έρευνά του κινήθηκε βάσει του ερωτήματος "Ποια δύναμη ενοικεί στο αντικείμενο που δίνεται, ώστε να ωθεί τον αποδέκτη να το ανταποδώσει;" (1990:3). Η απάντηση για τον Μος είναι απλή: το δώρο είναι μια "συνολική παροχή", εμποτισμένη με "πνευματικούς μηχανισμούς", στους οποίους εμπλέκεται η τιμή του παροχέα και του παραλήπτη. Τέτοιες δοσοληψίες υπερβαίνουν τα φράγματα μεταξύ του πνευματικού και του υλικού με έναν τρόπο που σύμφωνα με τον Μος είναι σχεδόν "μαγικός". Εκείνος που προσφέρει το δώρο, δε δίνει απλά ένα αντικείμενο αλλά επίσης και ένα τμήμα του εαυτού του, γιατί το αντικείμενο είναι αξεδιάλυτα δεμένο με εκείνον που το προσφέρει: "τα αντικείμενα δεν είναι ποτέ πλήρως διαχωρισμένα από τους ανθρώπους που τα ανταλλάσσουν, (1990:31). Εξαιτίας αυτού του δεσμού που υπάρχει ανάμεσα σε εκείνον που προσφέρει και το δώρο, η πράξη της προσφοράς δημιουργεί έναν κοινωνικό δεσμό με υποχρέωση ανταπόδοσης από μέρους του παραλήπτη. Η μη ανταπόδοση σημαίνει απώλεια τιμής και status, αλλά οι πνευματικές επιπλοκές είναι πιθανώς χειρότερες: στην Πολυνησία, η αποτυχία ανταπόδοσης σημαίνει απώλεια του μάνα, της πνευματικής πηγής ευημερίας. Παραλλαγή του ίδιου θέματος απαντάται στους γηγενείς της Βόρειας Αμερικής. Ο Μος διέκρινε τρεις βασικές υποχρεώσεις:
προσφορά - το αναγκαίο αρχικό βήμα για τη δημιουργία και τη συντήρηση του κοινωνικού δεσμού
αποδοχή - η αρνηση αποδοχής ισοδυναμεί με απόρριψη του κοινωνικού δεσμού
ανταπόδοση - επίδειξη τιμής και ευημερίας.
Εργογραφία
Αν και ποτέ δεν έκανε έρευνα πεδίου, έλκυσε το ενδιαφέρον των Γάλλων κοινωνιολόγων, φιλοσόφων και ψυχολόγων προς την εθνολογία. Προσπάθησε, επίσης, στα πολλά έργα του, να αναδείξει τη στενή σχέση Ανθρωπολογίας και Ψυχολογίας. Από τα πρώτα έργα του ξεχωρίζει το Θυσία: η φύση και η λειτουργία της, (Sacrifice: Its Nature and Function) το 1899. Το έργο, όμως, που άσκησε τη μεγαλύτερη επίδραση θεωρείται Το Δώρο, (The Gift) που γράφτηκε το 1925. Εκεί συγκεντρώθηκε στη θεωρία του για την ανταλλαγή δώρων, εξερευνώντας τις θρησκευτικές, νομικές, οικονομικές, μυθολογικές και άλλες όψεις της προσφοράς, της απολαβής και της εκπλήρωσης σε διαφορετικούς πολιτισμούς. Τα έργα του αναλυτικά έχουν ως εξής:
Essai sur la nature et la fonction du sacrifice, (με τον Ανρί Υμπέρ) 1898. (Πραγματεία επί της φύσης και της λειτουργίας της θυσίας)
La sociologie: objet et méthode, (με τον Πολ Φοκονέ) 1901. (Η Κοινωνιολογία: αντικείμενο και μέθοδος)
De quelques formes primitives de classification, (με τον Εμίλ Ντιρκάιμ) 1902. (Περί ορισμένων πρωτόγονων μορφών ταξινόμησης)
Esquisse d'une théorie générale de la magie, (με τον Ανρί Υμπέρ) 1902. (Σημειώσεις για μια γενική θεωρία της μαγείας)
Essai sur le don, 1924. (Πραγματεία για το Δώρο)
Sociologie et anthropologie, (επιλεγμένα κείμενα) 1950. (Κοινωνιολογία και Ανθρωπολογία)
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Mauss, M., 1990, The Gift: forms and functions of exchange in archaic societies, London: Routledge.
Mauss, Marcel, στο Encyclopedia Britannica, (Encyclopedia Britannica Inc. 1996)
Mauss, Marcel, στο The Concise Columbia Encyclopedia, (Columbia University Press 1991)
Winters, Christopher, 1991, International Dictionary of Anthropologists, Garland Publishing: New York, 462-463
Παπαγεωργίου Νίκη, «Η Θρησκεία ως δώρο: Ερμηνευτικές προσεγγίσεις στο έργο του Marcel Mauss», Επιστήμη και Κοινωνία 21 (2009) 247-262
Παπαγεωργίου Νίκη, Μεταμορφώσεις του ιερού. Κοινωνιολογία και θρησκεία στο έργο του Marcel Mauss,εκδ. Πουρναράς Π. Σ.,Θεσσαλονίκη, 2005
Έργα του Μαρσέλ Μος σε νεοελληνική απόδοση
Mauss Marcel, Το δώρο : Μορφές και λειτουργίες της ανταλλαγής στις αρχαϊκές κοινωνίες ,μετάφραση Άννα Σταματοπούλου, εκδ.Εκδόσεις Καστανιώτη, 1999
Mauss Marcel, Σχεδίασμα μιας γενικής θεωρίας για τη μαγεία, μετάφραση Θεόδωρος Παραδέλλης, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα, 2003.
Mauss Marcel, Κοινωνιολογία και ανθρωπολογία, μετάφραση Θεόδωρος Παραδέλλης, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα, 2004.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Τα έργα του Μαρσέλ Μος ελεύθερα ανακτήσιμα (Γαλλικά) στον δικτυακό τόπο "Οι κλασικοί των κοινωνικών επιστημών", στη συλλογή "Κλασικοί συγγραφείς".
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
