Ο Ζαν-Μαρτέν Σαρκό (γαλλικά: Jean-Martin Charcot, 29 Νοεμβρίου 1825 – 16 Αυγούστου 1893) ήταν Γάλλος νευρολόγος και καθηγητής ανατομικής παθολογίας.[8] Είναι γνωστός ως «θεμελιωτής της σύγχρονης νευρολογίας»,[9] και το όνομά του έχει δοθεί σε πολλές ασθένειες, όπως η νόσος Σαρκό-Μαρί-Τουθ και η νόσος Σαρκό (ευρύτερα γνωστή ως πλαγία αμυοτροφική σκλήρυνση, νόσος του κινητικού νευρώνα, ή νόσος Λου Γκέριγκ)[8]. Ο Σαρκό έχει αναφερθεί ως «ο πατέρας της Γαλλικής νευρολογίας και ένας από τους πρωτοπόρους νευρολόγους παγκοσμίως».[10] Το έργο του επηρέασε σημαντικότατα τα αναπτυσσόμενα πεδία της νευρολογίας και της ψυχολογίας˙ η σύγχρονη ψυχιατρική χρωστά πολλά στο έργο του Σαρκό και των άμεσων ακολούθων του.[11] Ήταν «ο κυριότερος νευρολόγος της Γαλλίας του ύστερου 19ου αιώνα»[12] και έχει αποκληθεί «ο Ναπολέων των νευρώσεων».[13]
Προσωπική ζωή
Γεννηθείς στο Παρίσι, ο Σαρκό εργάστηκε και δίδαξε στο διάσημο νοσοκομείο Σαλπετιέρ για 33 χρόνια. Η υπόληψή του ως διδάκτορος προσέλκυσε φοιτητές από όλη την Ευρώπη.[13] Το 1882 ίδρυσε μία νευρολογική κλινική στο Σαλπετιέρ, η οποία ήταν η πρώτη στο είδος της στην Ευρώπη.[8] Ο Σαρκό ήταν μέλος της Γαλλικής νευρολογικής παράδοσης και σπούδασε/μελέτησε υπό τον Ντυσέν ντε Μπουλόν, τον οποίο σεβόταν βαθύτατα.[14][15]
«Νυμφεύθη μία πλουσία χήρα, την Μαντάμ Ντυρβί, το 1862 και απέκτησε δύο παιδιά, την Ζαν και τον Ζαν-Μπαπτίστ, ο οποίος έγινε αργότερα ιατρός και διάσημος πολικός εξερευνητής».[16]
Ο Σαρκό κατηγορήθηκε ως άθεος.[17]
Επάγγελμα
Νευρολογία
Ο Σαρκό χρησιμοποιεί την ύπνωση για τη θεραπεία της υστερίας και άλλων διαταραγμένων ψυχικών καταστάσεων. Όλο το υλικό είναι από το "Iconographie photographique de la Salpêtrière" (Jean Martin Charcot, 1878)
To κυριότερο επίκεντρο του Σαρκό ήταν η νευρολογία. Ήταν ο πρώτος που περιέγραψε την πολλαπλή σκλήρυνση.[8][18] Συνοψίζοντας προηγούμενες αναφορές και προσθέτοντας σε αυτές τις δικές του κλινικές και παθολογικές παρατηρήσεις, ο Σαρκό ονόμασε τη νόσο «sclerose en plaques” (σκλήρυνση κατά πλάκας). Τα τρία σημάδια της Πολλαπλής σκληρύνσεως, σήμερα γνωστά ως Τριάδα του Σαρκό είναι ο νυσταγμός, ο τρόμος του σκοπού και η τραγουδιστή γλώσσα παρόλο που δεν εμφανίζονται αποκλειστικά στη σκλήρυνση κατά πλάκας. Ο Σαρκό επίσης παρατήρησε μεταβολές γνωστικού επιπέδου, περιγράφοντας τους ασθενείς του ως έχοντες «αισθητή εξασθένηση της μνήμης» και «συλλήψεις ιδεών με αργούς ρυθμούς». Ήταν επίσης ο πρώτος που περιέγραψε μία διαταραχή γνωστή ως αρθροπάθεια Σαρκό ή Πόδι Σαρκό, έναν εκφυλισμό των επιφανειών των αρθρώσεων, προκαλούμενο από την απώλεια ιδιοδεκτικότητας. Ερεύνησε τις λειτουργίες διαφόρων μερών του εγκεφάλου και το ρόλο των αρτηριών στην ενδοεγκεφαλική αιμορραγία.[8]
Ο Σαρκό ήταν μεταξύ των πρώτων που περιέγραψαν τη νόσο Σαρκό-Μαρί-Τουθ (CMT). Η ανακοίνωση έγινε ταυτόχρονα με τον Πιερ Μαρί της Γαλλίας (τον ένοικό του) και τον Χάουαρντ Χένρυ Τουθ της Αγγλίας, εξ’ ου και το όνομα της νόσου. Η διαταραχή ενίοτε καλείται και περονιαία μυϊκή ατροφία.[19]
Οι μελέτες του Σαρκό μεταξύ 1868 και 1881 αποτέλεσαν ορόσημο για την κατανόηση της νόσου Πάρκινσον (PD).[20] Μεταξύ άλλων πρωτοπορειών, έκανε τη διάκριση μεταξύ ακαμψίας, αδυναμίας και βραδυκινησίας.[20] Οδήγησε επίσης τη διαταραχή, που πρωτύτερα ονομαζόταν τρομώδης παράλυση (paralysis agitans) στο να μετονομασθεί, αποκτώντας το όνομα του Τζέιμς Πάρκινσον.[20] Σημείωσε ακόμη προφανείς διαφοροποιήσεις της νόσου, όπως τη νόσο Πάρκινσον με υπερέκταση.[21] Ο Σαρκό απέκτησε την πρώτη Ευρωπαϊκή επαγγελματική έδρα κλινικών ασθενειών του νευρικού συστήματος το 1882.[22]
Μελέτες πάνω στην ύπνωση και την υστερία
Ο Σαρκό είναι σήμερα ευρύτερα γνωστός εκτός της κοινότητας των νευρολόγων, για το έργο του πάνω στην ύπνωση και την υστερία. Αρχικά πίστευε ότι η υστερία ήταν μία νευρολογική διαταραχή για την οποία οι ασθενείς ήταν προδιατεθειμένοι από κληρονομικά χαρακτηριστικά του νευρικού τους συστήματος, [13][23] όμως κοντά στο τέλος της ζωής του συμπέρανε ότι η υστερία ήταν ψυχολογική διαταραχή.
Ο Σαρκό πρωτοξεκίνησε να μελετά την υστερία έχοντας προηγουμένως δημιουργήσει έναν θάλαμο για μη-φρενοβλαβείς γυναίκες με «υστερο-επιληψία»˙ ανακάλυψε δύο διακριτές μορφές υστερίας μεταξύ των γυναικών αυτών: την ελάσσονα και τη μείζονα υστερία.[24] Το ενδιαφέρον του για την υστερία και τον υπνωτισμό «αναπτύχθηκε σε μια εποχή όταν το ευρύ κοινό συνηρπάζετο με τον «μαγνητισμό ζώων» και τον «υπνωτισμό»[25], ο οποίος αργότερα αποκαλύφθηκε πως ήταν η μέθοδός του για την πρόκληση ύπνωσης.[26] Η μελέτη του πάνω στην υστερία «προσήλκυσε επιστημονική και κοινωνική κακή φήμη στο πρόσωπό του».[27]
«Ο Σαρκό και η σχολή του θεωρούσαν την ικανότητα του υπνωτίζεσθαι ως ένα κλινικό γνώρισμα της υστερίας.[...] Για τα μέλη της Σχολής Σαλπετιέρ, η επιρρέπεια στον υπνωτισμό ήταν συνώνυμη του νοσήματος, δηλαδή της υστερίας, μολονότι αργότερα αναγνώρισαν[...] πως θα έπρεπε να γίνεται διάκριση μεταξύ του μεγάλου υπνωτισμού (grand hypnotism),στους υστερικούς, και μικρού υπνωτισμού (petit hypnotisme), που αντιστοιχούσε στην ύπνωση των συνηθισμένων ανθρώπων».[25]
Η θέση της Σχολής Σαλπετιέρ σχετικά με την ύπνωση δέχτηκε οξύτατη κριτική από τον Ιπολύτ Μπερνάιμ, επίσης προεξάρχοντα νευρολόγο της εποχής.[25] Ο ίδιος ο Σαρκό είχε για μεγάλο χρονικό διάστημα ανησυχίες σχετικά με τη χρήση της ύπνωσης ως θεραπείας και την επίπτωσή της στους ασθενείς. Φοβόταν ακόμη ότι η αίσθηση που είχε προκαλέσει η ύπνωση στο ευρύ κοινό τής είχε υποβαθμίσει το επιστημονικό ενδιαφέρον,[27] και ότι η φιλονικία με τον Μπερνάιμ , την οποία είχε προαγάγει κυρίως ο μαθητής του Ζωρζ Ζιλ ντε λα Τουρνέτ, είχε «βλάψει» τον υπνωτισμό.[25]
Τέχνες
Ο Σαρκό επιδεικνύει την ύπνωση μίας «υστερικής» ασθενούς του Σαλπετιέρ, της «Μπλανς» (Blanche Wittmann), την οποία στηρίζει ο Δρ. Ζοζέφ Μπαμπίνσκι (πίσω). Παρατηρήστε την ομοιότητα με την εικόνα του οπισθότονου (τετάνου) στον πίσω τοίχο.
Ο Σαρκό έκρινε την τέχνη κρίσιμο εργαλείο της κλινικοανατομικής μεθόδου. Χρησιμοποιούσε φωτογραφίες και σχέδια, πολλά δημιουργημένα από τον ίδιο ή τους μαθητές του, στα μαθήματα και στις διασκέψεις. Ζωγράφιζε , επίσης, και έξω από το χώρο της νευρολογίας, ως προσωπικό χόμπυ. Όπως ο Ντυσέν, θεωρείται κεντρικό πρόσωπο στην εισαγωγή της φωτογραφίας στη μελέτη των νευρολογικών περιπτώσεων.[28]
Ονομασίες προς τιμήν του
Το όνομα του Σαρκό έχει συσχετισθεί με πολλά νοσήματα και καταστάσεις, μεταξύ των οποίων είναι:[8]
Η αρτηρία του Σαρκό (προσθιοπλάγια κεντρική αρτηρία)
Η αρθροπάθεια ή πόδι Σαρκό (διαβητική αρθροπάθεια)
Η νόσος Σαρκό (η συνηθέστερη υποκατηγορία της νόσου του κινητικού νευρώνα)
Η νόσος Σαρκό – Μαρί – Τουθ (περονιακή μυική ατροφία), το όνομα της οποίας περιλαμβάνει επίσης τα επώνυμα των Πιερ Μαρί και Χόουωρντ Χένρυ Τουθ.
Το σύνδρομο Σαρκό-Γουίλμπραντ (οπτική αγνωσία και απώλεια της ικανότητας επανοπτικοποίησης εικόνων). Η ονομασία είναι προς τιμήν του ιδίου και του Χέρμαν Γουίλμπραντ
Ο διακοπτόμενος ηπατικός πυρετός του Σαρκό (διαλείπων πόνος, διαλείπων ίκτερος, διαλείπων πυρετός, και απώλεια βάρους)
Τα ανευρύσματα Σαρκό- Μπουσάρ (πολύ μικρά ανευρύσματα στους διεισδυτικούς κλάδους της μέσης εγκεφαλικής αρτηρίας των υπερτασικών). Η ονομασία είναι προς τιμήν του ιδίου και του Σαρλ- Ζοζέφ Μπουσάρ.
Η τριάδα του Σαρκό για την οξεία χολαγγειίτιδα (Πόνος στο επάνω δεξιό τεταρτοκύκλιο, ίκτερος και πυρετός) Η τριάδα του Σρκό για την σκλήρυνση κατά πλάκας (νυσταγμός, τρόμος του σκοπού και τραγουδιστή γλώσσα)
Οι κρύσταλλοι Σαρκό- Λάιντεν, που οφείλονται στη λύση των ηωσινόφιλων σε περιπτώσεις αλλεργικών νοσημάτων και η ονομασία είναι επίσης προς τιμήν του Έρνστ Βίκτορ φον Λάιντεν.
Γηροδερμία Σουκ- Σαρκό: παραλλαγή του συνδρόμου προγηρίας των Χάτσινσον- Γκίλφορντ. Η ονομασία τιμά τον Αλεξάντρ-Ασίλ Σουκ και τον ίδιο.
Νέκρωση Σαρκό-Γκομπώ: χολικό έμφραγμα, με ονομασία που τιμά επίσης τον Αλμπέρ Γκομπώ.[29]
Κληρονομιά
Ένα από τα σπουδαιότερα κληροδοτήματα του Σαρκό ως κλινικού είναι η συμβολή του στην ανάπτυξη της συστηματικής νευρολογικής εξέτασης, μέσω του συσχετισμού μιας σειράς κλινικών σημείων με συγκεκριμένες κακώσεις. Αυτό έγινε δυνατό μέσω των πρωτοποριακών, μακροχρόνιων μελετών επί των ασθενών του, σε συνδυασμό με μικροσκοπική και ανατομική ανάλυση η οποία προέκυψε από ενδεχόμενες αυτοψίες.[30] Αυτό οδήγησε στην πρώτη σαφή σκιαγράφηση διαφόρων νευρολογικών νοσών και στην κλασική περιγραφή τους, για παράδειγμα, της αμυοτροφικής πλευρικής σκληρύνσεως.[31]
Ο Σαρκό είναι εξ’ίσου διάσημος για την επιρροή του σε αυτούς που μελέτησαν μαζί του: τον Ζίγκμουντ Φρόυντ[13], τον Ζοζέφ Μπαμπίνσκι [8], τον Πιέρ Ζανέ[13], τον Γουίλιαμ Τζέιμς, τον Πιέρ Μαρί, τον Αλμπέρ Λόντ, τον Σάρλ- Ζοζέφ Μπουσάρ[8], τον Ζωρζ Ζιλ ντε λα Τουρέτ[8], τον Αλφρέντ Μπινέ[13], τον Ζαν Λεγκιρέκ [8] και τον Αλμπέρ Πιτρ. Ο Σαρκό ονόμασε το σύνδρομο Τουρέτ προς τιμήν του φοιτητή του, Ζωρζ Ζιλ ντε λα Τουρέτ.[12][32]
Παρ’όλο που, μέχρι τη δεκαετία του 1870, ο Σαρκό ήταν ο γνωστότερος Γάλλος ιατρός, σύμφωνα με τον Έντουαρντ Σόρτερ, οι ιδέες του πάνω στην ψυχιατρική διαψεύστηκαν και η Γαλλία δεν άλλαξε για δεκαετίες γνώμη. Ο Σόρτερ, στο «Η Ιστορία της Ψυχιατρικής», έγραψε ότι ο ίδιος ο Σαρκό δεν καταλάβαινε «σχεδόν τίποτε» για τη μείζονα ψυχική νόσο και ότι «υστερούσε σε κοινή λογική και ήταν πομπωδώς σίγουρος για την ιδία του κρίση». Η οπτική αυτή παραβλέπει το γεγονός ότι ο Σαρκό ουδέποτε ισχυρίστηκε πως ήταν ψυχίατρος ή πως εξασκούσε την ψυχιατρική, έναν τομέα χωριστά οργανωμένο από τη νευρολογία εντός των Γαλλικών συστημάτων εκπαίδευσης και δημόσιας υγείας.[33] Μετά το θάνατο του Σαρκό, ο Σόρτερ είπε πως η νόσος «υστερία» την οποία είχε περιγράψει ο πρώτος δεν ήταν τίποτε περισσότερο από «τεχνούργημα μιας υποψίας».[34] Ωστόσο, ο Αμερικανός ψυχολόγος Γκάρντνερ Μέρφυ χαρακτήρισε τη θέση του Σαρκό στη Γαλλική ψυχιατρική και ψυχολογία ως «εξέχουσα».[35]
Μετά το θάνατο του Σαρκό, ο Φρόυντ και ο Ζανέ έγραψαν άρθρα για τη σπουδαιότητά του.[36] Η Σχολή Σαρκό- Ζανέ, η οποία σχηματίστηκε από το έργο του Σαρκό και του φοιτητή του Ζανέ, συνεισέφερε σημαντικότατα στη γνώση της διπλής και πολλαπλής προσωπικότητας, προτού αυτή αναλυθεί εκτεταμένα στο “Διαχωρισμός μιας προσωπικότητας» (1905) του Μόρτον Πρινς.[37] Η κριτική απέναντι στο έργο του Σαρκό για την υστερία επηρεάζεται από μία σημαντική μεταβολή στα διαγνωστικά κριτήρια και την κατανόηση της υστερίας κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν το θανατό του.[38] Η ιστορική προοπτική πάνω στο έργο του Σαρκό για την υστερία έχει επίσης διαστρεβλωθεί από την άποψη ότι ήταν πρόδρομος του Φρόυντ (του οποίου η εμφανώς διαφορετική αντίληψη για την υστερία έγινε αντικείμενο εκτενούς συζήτησης από τις φεμινίστριες ιστορικούς των τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα).[εκκρεμεί παραπομπή]
Ο Σαρκό αντέκρουσε σφοδρά την ιατρική και λαϊκή προκατάληψη ότι η υστερία σπανίως εμφανιζόταν σε άνδρες, παρουσιάζοντας αρκετές περιπτώσεις τραυματικής ανδρικής υστερίας.[39] Δίδαξε ότι λόγω αυτής της προκατάληψης, αυτές οι «περιπτώσεις συχνά παρέμεναν αδιάγνωστες, ακόμη και από διακεκριμένους ιατρούς»[40] και μπορούσαν να απαντηθούν σε πρότυπα αρρενωπότητας όπως σιδηροδρομικούς μηχανικούς ή στρατιώτες. Η ανάλυση του Σαρκό, συγκεκριμένα η άποψή του για την υστερία ως οργανική κατάσταση η οποία μπορούσε να προκληθεί μέσω τράυματος, άνοιξε το δρόμο για την κατανόηση των νευρολογικών συμπτωμάτων που προέκυπταν από ψυχικά τραύματα βιομηχανικών ατυχημάτων ή πολέμου.[41]
Το τραγούδι “Let Yourself Go” του δίσκου ‘Freudiana’ των The Alan Parsons project είναι αφιερωμένο στον Δόκτωρα Σαρκό
Η Γαλλική ιστορική δραματική ταινία του 2012 “Augustine”, αναφέρεται σε μια ερωτική σχέση μεταξύ του Σαρκό και μιας ασθενούς του. Η κριτική της ταινίας από τους New York Times περιγράφει τον Σαρκό ως «εκ των υστέρων πολύπλοκη φιγούρα, ταυτόχρονα τσαρλατάνος και πρωτοπόρος, τέρας και εκσυγχρονιστής».[42][43]
Ο Σαρκό εμφανίζεται, μαζί με την Μαρί Κιουρί και την «Μπλανς» (Μαρί Γουίτμαν), στο μυθιστόρημα του Per Olov Enquist του 2004 «Το βιβλίο για την Μπλανς και τη Μαρί» (Αγγλική μετάφραση, 2006, ISBN 1-58567-668-3) Εμφανίζεται επίσης στο μυθιστόρημα του Σεμπάστιαν Φωλκς του 2005 «Ανθρώπινα Ίχνη».
Μία συλλογή της αλληλογραφίας του Σαρκό φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη Φαρμακευτικής των Ηνωμένων Πολιτειών.[44]
Η Νήσος Σαρκό στην Ανταρκτική ανακαλύφθηκε από το γιο του, Ζαν- Μπαπτίστ Σαρκό, ο οποίος τής έδωσε το όνομα του πατέρα του.[45]
Το Βραβείο Σαρκό δίδεται κάθε δύο έτη από τη Διεθνή Ομοσπονδία Σκλήρυνσης κατά Πλάκας για να τιμήσει μία ζωή εξαίρετης έρευνας πάνω στην κατανόηση της θεραπείας της σκλήρυνσης κατά πλάκας.[46]
Άξελ Μούντε
Ο Σαρκό εμφανίζεται στο έξοχο «αυτοβιογραφικό» μυθιστόρημα του Άξελ Μούντε του 1929 «Το χρονικό του Σαν Μικέλε». Σε μία επιστολή του 1931 στην New York Times Book Review, ο γιός του Σαρκό Ζαν- Μπαπτίστ, ο οποίος είχε ο ίδιος υπάρξει επίσημος φοιτητής του πατέρα του στο Σαλπετιέρ, δήλωνε εμφατικά:
«Μπορώ να σάς πιστοποιήσω ότι ο Δρ Μούντε ουδέποτε προπονήθηκε από τον πατέρα μου»˙ και παρακάτω ότι «[παρόλο που ο Μούντε] μπορούσε να έχει [τυχαία] παρακολουθήσει, όπως εκατοντάδες άλλοι, κάποιες παραδόσεις του Σαρκό,[...] δεν προπονήθηκε από αυτόν και σαφώς δεν είχε ποτέ την οικειότητα για την οποία καυχιέται [στο πρόσφατα κεκριμμένο έργο του «Μνήμες και Ιδιοτροπίες]. [...] Εγώ, ο ίδιος, ήμουν τότε φοιτητής στο Σαλπετιέρ και μπορώ να πιστοποιήσω πως δεν ήταν κανείς από τους φοιτητές του και ότι ο πατέρας μου δεν τον γνώριζε. Όλα όσα λέει για τον καθηγητή Σαρκό είναι ψευδή[...]»[47]
Υποστηρίζοντας πλήρως αυτή τη δήλωση, ο Bengt Jangfeldt, στη βιογραφία του του 2008 , «Axel Munthe: The Road to San Michele», δηλώνει ότι « Ο Σαρκό δεν αναφέρεται σε κανένα απολύτως γράμμα του Άξελ από τα εκατοντάδες που έχουν διατηρηθεί από τα χρόνια που έζησε στο Παρίσι» (σελ. 96).
Διαστρεβλωμένες απόψεις για τον Σαρκό έχουν αναδυθεί τόσο δριμείες και σατραπικές από κάποιες πηγές, που έχουν λανθασμένα ταυτίσει τον Μούντε με βοηθο του Σαρκό και έχουν θεωρήσει το φαντασιώδες «αυτοβιογραφικό» μυθιστόρημα του Μούντε ως πραγματικό απομνημόνευμα. Στην πραγματικότητα, ο Μούντε ήταν απλώς ενας φοιτητής ιατρκής μεταξύ εκατοντάδων άλλων. Η πιο άμεση επαφή του Μούντε με τον Σαρκό ήταν όταν βοήθησε μία νεαρά ασθενή να «δραπετεύσει» από μία πτέρυγα του νοσοκομείου και την πήρε στο σπίτι του. Ο Σαρκό απείλησε να ειδοποιήσει την αστυνομία και έδωσε εντολή να μην ξαναγίνει ο Μούντε δεκτός στις πτέρυγες του νοσοκομείου.[48]
Αποφθέγματα
«Σε τελική ανάλυση, βλέπουμε μόνον ό,τι είμαστε πρόθυμοι να δούμε, ό,τι έχουμε διδαχθεί να βλέπουμε. Μηδενίζουμε και αγνοούμε κάθετι που δεν είναι κομμάτι των προκαταλήψεών μας».[49]
«Για να μάθει πώς να θεραπεύει μιαν ασθένεια, πρέπει κανείς να μάθει πώς να την αναγνωρίζει. Η διάγνωση είναι το καλύτερο ατού στο πλαίσιο της θεραπείας.»[49]
«Τα συμπτώματα, τότε, δεν είναι στην πραγματικότητα τίποτε άλλο παρά κλάμα από υποφέροντα όργανα.»[49]
«Αν δεν έχεις μια αποδεδειγμένη θεραπεία για ορισμένες ασθένειες, πάρε τον χρόνο σου, κάνε ό,τι μπορείς να κάνεις, όμως μην βλάψεις τους ασθενείς σου.»[50]
«...απολύτως θεμιτά παθολογικά φαινόμενα, στα οποία η βούληση του ασθενούς δεν λογαριάζεται καθόλου, εντελώς καθόλου»: αναφορικά με τα κλινικά γνωρίσματα της υστερίας.[51]
Σημειώσεις
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12424494s. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
(Γαλλικά) Léonore database. Υπουργείο Πολιτισμού. LH/488/10. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
RKDartists. 380997. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) SNAC. w6669b43. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Who Named It?. 19. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
«Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Great Russian Entsiklopedia, JSC. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2015.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12424494s. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
Enerson, Ole Daniel. «Jean-Martin Charcot». Who Named It?. Ανακτήθηκε στις 13 October 2008.
Lamberty (2007), p. 5
«Charcot's contribution to the study of Tourette's syndrome». Arq Neuropsiquiatr 66 (4): 918–21. December 2008. doi:10.1590/S0004-282X2008000600035. PMID 19099145.
Bogousslavsky (2010), p. 7
Kushner (2000), p. 11
«Jean-Martin Charcot». A Science Odyssey: People and Discoveries. Public Broadcasting Service (PBS). 1998. Ανακτήθηκε στις 13 October 2008.
Siegel IM (Summer 2000). «Charcot and Duchenne: Of mentors, pupils, and colleagues». Perspectives in Biology and Medicine 43 (4): 541–7. doi:10.1353/pbm.2000.0055. PMID 11058990.
Haas LF (October 2001). «Jean Martin Charcot (1825–93) and Jean Baptiste Charcot (1867–1936)». J. Neurol. Neurosurg. Psychiatr. 71 (4): 524. doi:10.1136/jnnp.71.4.524. PMID 11561039.
«Jean-Martin Charcot (1825–1893): pathologist who shaped modern neurology». Singapore Med J 48 (5): 383–4. May 2007. PMID 17453093.
Kugelmann, Robert. Psychology and Catholicism: Contested Boundaries. Cambridge: Cambridge UP, 2011. Print.
Charcot JM (1868). «Histologie de la sclérose en plaques» (στα γαλλικά). Gazette des hopitaux, Paris 41: 554–55.
Enersen, Ole Daniel. «Charcot–Marie–Tooth disease |». Whonamedit.com. Ανακτήθηκε στις October 16, 2008.
Lees AJ (September 2007). «Unresolved issues relating to the shaking palsy on the celebration of James Parkinson's 250th birthday». Mov. Disord. 22 (Suppl 17): S327–34. doi:10.1002/mds.21684. PMID 18175393.
Jean-Martin Charcot and Movement Disorders: Neurological Legacies to the 21st Century
Jeste (2007) p.4
Charcot (1889), p. 85
Shorter (1997), p. 134
«Crime, hysteria and belle époque hypnotism: the path traced by Jean-Martin Charcot and Georges Gilles de la Tourette» (PDF). Eur. Neurol. 62 (4): 193–9. 2009. doi:10.1159/000228252. PMID 19602893.
Plotnik (2012) p. 170.
Goetz (1995), p. 211
Goetz CG (April 1991). «Visual art in the neurologic career of Jean-Martin Charcot». Arch. Neurol. 48 (4): 421–5. doi:10.1001/archneur.1991.00530160091020. PMID 2012518.
«Biliary infarct (Charcot-Gombault necrosis): CT and pathologic features». J Comput Assist Tomogr 21 (1): 106–7. 1997. doi:10.1097/00004728-199701000-00020. PMID 9022779.
Goetz (1995), p. 103
Βλέπε:
Charcot, J. M. (1874) "De la sclérose latérale amyotrophique," Le Progrès médical, series 1, 2 : 325-327, 341-342, 453-455.
Jean Martin Charcot with Désiré Magloire Bourneville, ed., Oeuvres complètes de J.M. Charcot (Complete works of J.M. Charcot), (Paris, France: Fèlix Alcan, 1894), , volume 2, "Douzième Leçon: Amyotrophies spinales deutéropathiques, — Sclérose latérale amyotrophique." (Twelfth lesson: Deuteropathic spinal amyotrophies — amyotrophic lateral sclerosis), pp. 234-248 ; "Treizième Leçon: De la sclérose latérale amyotrophique. Symptomatologie." (Thirteenth lesson: On amyotrophic lateral sclerosis. Symptomology), pp. 249-266.
Black, KJ (22 March 2006). Tourette Syndrome and Other Tic Disorders. eMedicine. Retrieved on 27 June 2006.
* Enerson, Ole Daniel. Georges Albert Édouard Brutus Gilles de la Tourette. Who Named It? Retrieved on 28 June 2006.
Goetz (1995), p. 208
Shorter (1997), pp. 84–86
Gardner (1999), p. 145
Bogousslavsky (2010), p. 120
Gardner (1999), p. 389
Goetz (1987), p. 115
Bogousslavsky (2010), p. 203
Goetz (1987), p. 116
Goetz (1987), p. 117
Scott AO (16 May 2013). «Doctor and patient: a gothic love story». The New York Times. Ανακτήθηκε στις 21 December 2013.
Olsen M (21 May 2013). «French actress-singer Soko finds quiet showcase in 'Augustine'». Los Angeles Times. Ανακτήθηκε στις 21 December 2013.
«J.M. Charcot correspondence and draft 1870-1892». US National Library of Medicine. Ανακτήθηκε στις 1 January 2014.
Mills (2003), p. 135
«Charcot Awards». 2015-03-10. Ανακτήθηκε στις 2015-03-17.
Charcot, J.B, ("Letter to the Editor"), "Objection & Reproof", in New York Times Book Review, (Sunday, 18 January 1931), p.23, col.A.
Hierons R (1993). «Charcot and his visits to Britain». BMJ 307 (6919): 1589–91. doi:10.1136/bmj.307.6919.1589. PMID 8292949.
Kundu AK (September 2004). «Charcot in medical eponyms». J Assoc Physicians India 52: 716–8. PMID 15839450.
Goetz CG (August–September 2009). «Jean-Martin Charcot and movement disorders: neurological legacies to the 21st century». International Parkinson and Movement Disorder Society. Ανακτήθηκε στις July 15, 2013.
Jeste (2007) p.8
Πηγές
Bogousslavsky J, επιμ. (2010). Following Charcot: a Forgotten History of Neurology and Psychiatry. Frontiers of Neurology and Neuroscience. S Karger Pub. ISBN 978-3-8055-9556-8.
Charcot JM (1889) [1878]. Clinical Lectures on Diseases of the Nervous System. 3 (Thomas Savill, translator έκδοση). London: The New Sydenham Society. Ανακτήθηκε στις 21 October 2010.
Goetz CG (1987). Charcot, the Clinician. New York: Raven Press. ISBN 0-88167-315-3.
Charcot: Constructing Neurology. Oxford University Press. 1995. ISBN 0-19-507643-5.
Harris, J.C., "A Clinical Lesson at the Salpêtrière", Archives of General Psychiatry, Vol.62, No.5, (May 2005), pp. 470–472.
Psychiatry for Neurologists. Springer. 2007. ISBN 1592599605.
Kushner HI (2000). A Cursing Grain? The Histories of Tourette Syndrome. Harvard University Press. ISBN 0-674-00386-1.
Lamberty GJ (2007). Understanding Somatization in the Practice of Clinical Neuropsychology. Minneapolis Oxford University. ISBN 9780195328271.
Mills WJ (2003). Exploring Polar Frontiers: a Historical Encyclopedia. Santa Barbara, Calif: ABC-CLIO. ISBN 1-57607-422-6.
Moskowitz BG, επιμ. (1998). The Princeton Symposium on the Legacy and Future of Social Cognition. Cengage Learning, σελ. 170. ISBN 1135664242.
Murphy G (1999). An Historical Introduction to Modern Ssychology. Routledge. ISBN 0415-21034-8.
Introduction to Psychology. Cengage Learning. 2010. ISBN 0495903442.
Shorter E (1997). A History of Psychiatry. John Wiley & Sons. ISBN 0-471-24531-3.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Βιογραφία και βιβλιογραφία στο Εικονικό Εργαστήριο του Ινστιτούτο Max Planck για την Ιστορία της Επιστήμης
Έργα της/του ή για την/τον Ζαν-Μαρτέν Σαρκό στο Internet Archive
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
