Ο Ζαν Κοκτώ (Jean Cocteau, 5 Ιουλίου 1889 - 11 Οκτωβρίου 1963) ήταν Γάλλος ποιητής, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ζωγράφος και σκηνοθέτης του κινηματογράφου. Υπήρξε ένας από τους πιο πολυσχιδείς καλλιτέχνες του μεσοπολέμου, μέλος της γαλλικής πρωτοπορίας. Επιδόθηκε στην ανάπλαση και υπερρεαλιστική ερμηνεία των ελληνικών μύθων (Ορφέας, Αντιγόνη, Οιδίποδας, Ολέθρια μηχανή), θήτευσε στο ψυχολογικό θέατρο και ασπάστηκε το νεορομαντισμό. Από τις γνωστότερες ταινίες του είναι: Η πεντάμορφη και το τέρας και οι Τρομεροί γονείς (από το θεατρικό του έργο).

Βιογραφία

Γεννήθηκε στο Μαιζόν-Λαφίτ, κοντά στο Παρίσι, το 1889 και πέθανε στο Μιλί-λα-Φορέ, κοντά στο Παρίσι, το 1963 σε ηλικία 74 ετών. Ήταν γιος εύπορου Παριζιάνου συμβολαιογράφου και μορφώθηκε στο Λύκειο Κοντορσέ.
Ο Ζαν Κοκτώ. Πίνακας του Αμεντέο Μοντιλιάνι

Επιδεικνύοντας ταλέντο στην ποίηση, το μυθιστόρημα και το θέατρο, στη ζωγραφική, στο σενάριο και τη μουσική κίνηση της χώρας του, ο Κοκτώ δημοσίευσε την πρώτη συλλογή ποιημάτων του "Το λυχνάρι του Αλαντίν" (La Lampe d' Aladin) το 1909, σε ηλικία μόλις 18 χρόνων. Στις ποιητικές συλλογές του που ακολούθησαν, "Ο άστατος πρίγκηπας" (1910), "Ο χορός του Σοφοκλέους" (1912) και το "Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας" (1919), διακρίνεται από μια αβρότητα και χάρη στο ύφος κι ένα πλούτο φαντασίας. Το ίδιο παρατηρείται και στα μυθιστορήματά του, όπως για παράδειγμα στο "Θωμά τον απατεώνα" (Thomas l' imposteur, 1923)[1], 1982 και στα "Τρομερά παιδιά" (Les Enfants terribles, 1929)[2]. Όλο το έργο του, ακόμα και τα φιλοσοφικά και κριτικά του δοκίμια, διαπνέεται από ένα αίσθημα παιδικής αφέλειας μαζί με μια αγωνία αναζήτησης.

Στο θέατρο άρχισε την καριέρα του το 1923 με τους "Νεόνυμφους του Πύργου του Άιφελ" (Les Mariés de la Tour Eiffel), με μια τάση φυγής από το στυλ του ρεαλισμού που επικρατούσε και ανάπτυξης της αξίας του αυτοσκοπού στη θεατρική τέχνη. Στη συνέχεια με τον "Ρωμαίο και Ιουλιέτα" (1924), τον "Ορφέα" (1927), την "Αντιγόνη" (λιμπρέτο στην όπερα του Χόνεγκερ) και τον "Οιδίποδα τύραννο" (λιμπρέτο στην όπερα - ορατόριο του Ιγκόρ Στραβίνσκι) το 1928, την "Ανθρώπινη φωνή" (1930)[3], την "Ολέθρια μηχανή" (La Machine infernale, 1934), τους "Ιππότες της στρογγυλής τραπέζης" (Les Chevaliers de la Table ronde, 1937), τους "Τρομερούς γονείς" (Les Parents terribles, 1939), τη "Γραφομηχανή" (La Machine à écrire, 1941) και το "Δικέφαλο αετό" (L'Aigle à deux têtes, 1946), κηρύσσεται υπέρ των νεωτεριστικών ιδεών, συνεργάζεται με Γάλλους της πρωτοπορίας κι εμφανίζεται διαδοχικά ως φουτουριστής, σουρεαλιστής, κυβιστής ή ντανταϊστής.

Επηρεασμένος από το σουρεαλιστικό κίνημα και τους πρωτοπόρους της αφηρημένης τέχνης στη ζωγραφική και τη γλυπτική, ο Κοκτώ πειραματίζεται και μεταφέρει τις τάσεις αυτές της εποχής του και στο θέατρο, όπως στην "Παρέλαση" (Parade, 1917) σε σκηνικά Πικάσο και μουσική του Ερίκ Σατί (Satie) και "Το Βόδι πάνω στη Στέγη" (Le Boeuf sur le Toit, 1920) σε σκηνικά Ντυφύ και μουσική του Νταριούς Μιλώ (Milhaud).

Από τους συγγραφείς που είχαν επιρροή στο έργο του είναι ο Εντμόν Ροστάν, ο Ραϊμόν Ραντιγκέ, ο Κατύλ Μαντές, η Κόμισσα ντε Νοάιγ, μα πιο πολύ ο Αντρέ Ζιντ. Ο Κοκτώ όμως δεν περιορίστηκε στη συγγραφή των έργων του. Έλαβε κι ο ίδιος ενεργό μέρος ως ηθοποιός, παραγωγός, σκηνογράφος. Έγραψε για χορόδραμα, μιούζικαλ, τσίρκο, κινηματογραφικές ταινίες (όπως π.χ. η σουρεαλιστική ταινία "Η ωραία και το κτήνος", 1946). Συνεργάστηκε με ονόματα όπως ο Φρανσουά Κοπώ, ο Άρθουρ Χόνεγκερ, συνθέτης του μουσικού δράματος "Βασιλιάς Δαβίδ", ο Πικάσο και ο Μοντιλιάνι, ο Σερζ Ντιαγκιλέφ, ο μεγάλος Ρώσος χορογράφος και σκηνοθέτης, ιδρυτής των περίφημων "Ρωσικών μπαλέτων" κ.ά.

Ο Ζαν Κοκτώ πέθανε στις 11 Οκτωβρίου του 1963, μία ημέρα μετά την Εντίθ Πιάφ. Ο Ζαν Κοκτώ και η Εντίθ Πιάφ, σε ένα από τα περίεργα παιχνίδια της μοίρας, διασταυρώθηκαν το 1940 όταν η Πιάφ ερμήνευσε αλησμόνητα τον Ωραίο αδιάφθορο, που ο Κοκτώ είχε γράψει ειδικά για εκείνη[4].
Προσωπική ζωή

Υπήρξε φίλος για δεκαετίες με τον Πάμπλο Πικάσο και ήταν ένας από τους κουμπάρους στον γάμο του Ισπανού ζωγράφου με την Ολγα Χοχλόβα[5]. Επίσης, ήταν φίλος με τον Μαρσέλ Προυστ, τον Αντρέ Ζιντ[6] και τον δισέγγονο του Βίκτωρος Ουγκώ, Ζαν. Από το 1937 ως τον θάνατό του είχε σχέση με τον ηθοποιό Ζαν Μαρέ[7].
Φιλμογραφία

1930 Tο αίμα του ποιητή
1943 Αιώνιοι ερασταί
1946 Η πεντάμορφη και το τέρας
1947 Δικέφαλος αετός
1948 Τρομεροί γονείς
1950 Ορφέας και Ευρυδίκη
1960 Η διαθήκη του Ορφέα

Βιβλία στα ελληνικά

(1986) Δαιμόνια μηχανή, Δωδώνη
(1986) Ελληνικό ημερολόγιο, εκδόσεις Καστανιώτη [κείμενα, ζωγραφική]
(1988) Το λευκό βιβλίο ή Έρωτες αγοριών, Αίολος [κείμενα, εικονογράφηση]
(1993) Τα τρομερά παιδιά, Printa
(1994) Ανθρώπινη φωνή, Έψιλον
(1994) Η ανθρώπινη φωνή. Το φάντασμα της Μασσαλίας. Η ψεύτρα. Την έχασα, Δωδώνη
(1998) Οι τρομεροί γονείς, Δωδώνη
(2002) Οι τρομεροί γονείς, Εκδόσεις Πατάκη
(2005) Θέατρο τσέπης, Άγρα
(2006) Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες, Κέδρος
(2007) Θωμάς ο απατεώνας, Αιγόκερως [κείμενα, εικονογράφηση]
(2007) Το όπιο, Αιγόκερως
(2010) Το φάντασμα της Μασσαλίας (γραμμένο για την Εντίθ Πιαφ), Μπιλιέτο
(2014) Καταχθόνια μηχανή, Δωδώνη

Παραπομπές

ελλην.μετάφρ.Στ. Ευθυμιάδης, "ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ"
ελλην.μετάφρ.Τ.Ροδόπουλος, "ΟΔΥΣΣΕΑΣ",1975
La voix humaine ― ελλην.μετάφρ.Μάριος Πλωρίτης, "ΔΩΔΩΝΗ"
Πολλοί και σημαντικοί οι άνθρωποι της τέχνης που φεύγουν, Ιστορικό Λεύκωμα 1963, σελ. 155, 157, Καθημερινή (1997)
Ανταλλάσσοντας εικόνες, ιδέες και... κακίες
Ο κόσμος του Jean Cocteau

Jean Cocteau and Jean Marais, the first modern gay couple

Πηγές

Δημήτρη Σφήκα: "Ζαν Κοκτώ" (Πνευματικό μνημόσυνο), Φιλολογική "Βραδυνή", Αθήνα, 30 Μαρτίου 1964.
Martin Esslin: "The Theatre of the Absurd", Penguin Books, London, 1968.
Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα", λήμα Ζαν Κοκτώ, τόμος 34, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.

Γάλλοι

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library