Ζακ Αμυό

Ο Ζακ Αμυό (Jacques Amyot, 30 Οκτωβρίου 1513 – 6 Φεβρουαρίου 1593) ήταν Γάλλος αναγεννησιακός συγγραφέας και μεταφραστής.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Αμυό γεννήθηκε από φτωχούς γονείς στο Μελάν, στην περιοχή Ιλ-ντε-Φρανς. Κατόρθωσε να εισαχθεί στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, όπου συντηρούσε τον εαυτό του υπηρετώντας ορισμένους από τους πλουσιότερους φοιτητές. Σε ηλικία 19 ετών πήρε δίπλωμα master από το Παρίσι, ενώ ολοκλήρωσε τις σπουδές του αποφοιτώντας ως διδάκτορας του ρωμαϊκού δικαίου από το Πανεπιστήμιο της Μπουρζ.

Με τη μεσολάβηση του Ζακ Κολύρ (ή Κολέν), αββά στη μονή του Αγίου Αμβροσίου στη Μπουρζ, ο Αμυό έγινε ιδιωτικός δάσκαλος στην οικογένεια ενός υπουργού. Ο υπουργός τον συνέστησε στη Μαργαρίτα της Γαλλίας (δούκισσα του Μπερύ) και διά της επιρροής της ο Αμυό έγινε καθηγητής της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Μπουρζ. Εκεί μετέφρασε τα Αιθιοπικά του Ηλιοδώρου (1547), επίτευγμα για το οποίο ανταμείφθηκε από τον ίδιο τον βασιλιά Φραγκίσκο Α΄ με το αξίωμα του αββά στο Μπελοζάν.
Το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Ζακ Αμυό στο Μελάν.

Ο Αμυό μπόρεσε έτσι να ταξιδέψει μέχρι την Ιταλία για να μελετήσει τον Βατικάνειο κώδικα του Πλουτάρχου, στη μετάφραση των Βίων Παραλλήλων του οποίου είχε ήδη αφοσιωθεί για κάποιο χρονικό διάστημα (1559–1565). Στη διαδρομή έκανε μία παράκαμψη ως απεσταλμένος στη Σύνοδο του Τριδέντου. Επιστρέφοντας στη Γαλλία, διορίσθηκε ως ιδιωτικός δάσκαλος στους γιους του βασιλέα Ερρίκου Β΄. Αυτοί τον τίμησαν όταν ανέβηκαν με τη σειρά τους στον θρόνο: ο Κάρολος Θ΄ τον όρισε υπεύθυνο για τις ελεημοσύνες της Εκκλησίας της Γαλλίας (1561), ενώ ο Ερρίκος Γ΄ τον διόρισε, παρά τη μη ευγενή καταγωγή του, διοικητή του ιπποτικού Τάγματος του Αγίου Πνεύματος.

Ο Πάπας Πίος Ε΄ τον προήγαγε σε Επίσκοπο της Οσέρ το 1570[1] και εκεί συνέχισε να ζει μία ήσυχη ζωή, επισκευάζοντας τον μητροπολιτικό ναό του και τελειοποιώντας τις μεταφράσεις του, μέχρι το τέλος του βίου του, παρότι προς το τέλος είχε έγνοιες από την απείθεια και εξεγέρσεις των κληρικών του. Υπήρξε ένας αφοσιωμένος και ευσυνείδητος άνθρωπος της Εκκλησίας, και είχε το θάρρος να παραμένει σταθερός στις αρχές του. Λέγεται ότι είχε συμβουλέυσει τον ιερέα του παρεκκλησίου των ανακτόρων του Ερρίκου Γ΄ να αρνηθεί άφεση αμαρτιών στον βασιλιά μετά τη δολοφονία των πριγκίπων του Γκυζ. Ωστόσο, τον υποπτεύθηκαν ότι ενέκρινε το έγκλημα. Το σπίτι του λεηλατήθηκε και ο ίδιος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την Οσέρ για κάποιο διάστημα. Απεβίωσε στην Οσέρ σε ηλικία 80 ετών. Με τη διαθήκη του λέγεται ότι άφησε 1200 κορώνες στο νοσοκομείο στην Ορλεάνη σε ανταπόδοση για τα δώδεκα δηνάρια που του έδωσαν εκεί όταν ήταν «πτωχός και γυμνός» στον δρόμο του για το Παρίσι.
Το έργο του και κριτικές

Ο Αμυό μετέφρασε επτά βιβλία του Διοδώρου Σικελιώτη (1554), το Δάφνις και Χλόη του Λόγγου (1559) και τα Ηθικά του Πλουτάρχου (1572). Η δυνατή και ιδιόμορφη μετάφρασή του των Βίων Παραλλήλων (Vies des hommes illustres), μεταφράσθηκε με τη σειρά της στην αγγλική από τον σερ Τόμας Νορθ, η οποία με τη σειρά της προμήθευσε τον Σαίξπηρ με υλικό για τα έργα του που διαδραματίζονται στη ρωμαϊκή εποχή.

Ο Μονταίνιος είχε πει για τον Αμυό: «Δίνω τον φοίνικα της δόξας στον Ζακ Αμυό πάνω από όλους τους Γάλλους συγγραφείς, όχι μόνο για την απλότητα και την αγνότητα της γλώσσας του, στην οποία ξεπερνά όλους τους άλλους, ούτε για τη σταθερή επιμονή του σε ένα τόσο μακρόχρονο εγχείρημα, ούτε για τις εμβριθείς του γνώσεις ... αλλά είμαι ευγνώμων σε αυτόν ιδιαίτερα για τη σοφία του να επιλέξει ένα τόσο πολύτιμο έργο.»

Πραγματικά, στον Πλούταρχο ο Αμυό αφιέρωσε όλη του την προσοχή. Οι μεταφράσεις του των άλλων συγγραφέων ήταν απλά πάρεργα. Δεν εξέδωσε τη μετάφραση του Διοδώρου, παρά το ότι το χειρόγραφο είχε ανακαλυφθεί από τον ίδιο. Ο Αμυό κατέβαλλε μεγάλες προσπάθειες και κόπους για να βρίσκει και να ερμηνεύει ορθά τις καλύτερες εκδοχές που ήταν διαθέσιμες στην εποχή του, αλλά το ενδιαφέρον των έργων του σήμερα έγκειται κυρίως στο ύφος του. Η μετάφρασή του διαβάζεται σαν ένα πρωτότυπο έργο. Η προσωπική του μέθοδος στη μετάφραση του Πλουτάρχου βρήκε μεγάλη ανταπόκριση σε μία γενιά εθισμένη στα απομνημονεύματα και ανίκανη να αφομοιώσει γενική θεωρητική Ιστορία. Οι Vies des hommes illustres έγιναν έτσι εξαιρετικά δημοφιλείς και άσκησαν μεγάλη επίδραση σε διαδοχικές γενεές Γάλλων συγγραφέων.
Παραπομπές

Λήμμα "Amyot, Jacques (1513-93)" στην Chambers's Encyclopædia. George Newnes, Λονδίνο 1961, τόμος 1, σελ. 393.

Πηγές

Εκδόσεις των έργων του Αμυό από την εταιρεία του Ντιντό σε 25 τόμους (1818–1821)
Auguste de Belignieres: Essai sur Amyot et les traducteurs français au XVI siècle, Παρίσι 1851