.
Ο Φρανσουά Ζαν Ντομινίκ Αραγκό (François Jean Dominique Arago, 26 Φεβρουαρίου 1786 – 2 Οκτωβρίου 1853) ήταν Γάλλος μαθηματικός, φυσικός, αστρονόμος και πολιτικός.
Πίνακας περιεχομένων
Τα πρώτα χρόνια: περιπέτειες
Ο Αραγκό γεννήθηκε στο Εσταζέλ (Estagel), ένα μικρό χωριό κοντά στο Περπινιάν, στο διοικητικό διαμέρισμα των Ανατολικών Πυρηναίων (Pyrénées-Orientales), στη Γαλλία. Είχε τρία μικρότερα αδέλφια: Ο Jean (1788 - 1836) μετανάστευσε στην Αμερική και έγινε στρατηγός του Μεξικανικού στρατού. Ο Jacques Arago (1799 - 1855) έλαβε μέρος στο εξερευνητικό ταξίδι του Λουί ντε Φρεσινέ με το πλοίο «Ουρανία» από το 1817 ως το 1821 και, επιστρέφοντας στη Γαλλία, αφοσιώθηκε στη δημοσιογραφία και το θέατρο. Ο τέταρτος αδελφός, ο Étienne Vincent (1802 - 1892), λέγεται ότι συνεργάσθηκε με τον Μπαλζάκ στο έργο «Η κληρονόμος του Birague» και από το 1822 ως το 1847 έγραψε πολλά ελαφρά θεατρικά κομμάτια, κυρίως σε συνεργασία με άλλους.
Ο Φρανσουά Αραγκό έδειχνε προφανή στρατιωτική κλίση και στάλθηκε στο δημοτικό κολέγιο του Περπινιάν, όπου άρχισε να μελετά Μαθηματικά ως προετοιμασία για τις εισαγωγικές εξετάσεις της πολυτεχνικής σχολής. Μέσα σε δυόμισυ χρόνια είχε κάνει κτήμα του όλη την εξεταστέα ύλη και ακόμα περισσότερα, και εξεταζόμενος στην Τουλούζη εξέπληξε τον εξεταστή του με τις γνώσεις του για τον Λαγκράνζ.
Στα τέλη του 1803 ο Αραγκό εγγράφηκε στην École Polytechnique, στο Παρίσι, αλλά απογοητεύθηκε από την έλλειψη μεταδοτικότητας των καθηγητών και την έλλειψη πειθαρχίας των φοιτητών. Το πυροβολικό ήταν η φιλοδοξία του, αλλά το 1804, με τη συμβουλή και τις συστάσεις του Σιμεόν Πουασόν, διορίσθηκε γραμματέας στο Αστεροσκοπείο των Παρισίων. Εκεί γνωρίσθηκε με τον Πιέρ Σιμόν Λαπλάς, που του ανέθεσε να ολοκληρώσει, μαζί με τον Ζαν-Μπατίστ Μπιο, τις μετρήσεις του μεσημβρινού που είχαν αρχίσει με τον Delambre και είχαν διακοπεί μετά τον θάνατο του Πιέρ Μεσαίν το 1804. Οι Αραγκό και Μπιο έφυγαν από το Παρίσι το 1806 και άρχισαν μετρήσεις στα βουνά της Ισπανίας. Ο Μπιο επέστρεψε μετά από κάποιο διάστημα, αλλά ο Αραγκό συνέχισε ως το 1808, σε μία προσπάθεια να μετρηθεί επακριβώς το μήκος ενός τόξου μεσημβρινού για να ορισθεί το ακριβές μήκος του μέτρου ως το 1/40.000.000 της περιφέρειας της Γης.
Ο πολιτικός αναβρασμός που επακολούθησε την εισβολή των Γάλλων στην Ισπανία έφθασε ως τις Βαλεαρίδες Νήσους και ο τοπικός πληθυσμός υποπτεύθηκε τις ενέργειες του Αραγκό εκεί, όπως το άναμμα πυρών στην κορυφή του όρους Galatzo, ως ενέργειες για τον γαλλικό στρατό. Ο Αραγκό παραδόθηκε και φυλακίσθηκε στο φρούριο του Μπελβέρ τον Ιούνιο 1808. Στις 28 Ιουλίου απέδρασε από το νησί μέσα σε μια ψαρόβαρκα και μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι έφθασε στο Αλγέρι στις 3 Αυγούστου. Από εκεί επιβιβάσθηκε σε ένα πλοίο για τη Μασσαλία, αλλά στις 16 Αυγούστου, καθώς πλησίαζαν στον προορισμό τους, έπεσαν στα χέρια Ισπανών πειρατών. Μαζί με τους άλλους επιβαίνοντες, ο Αραγκό οδηγήθηκε στο Roses και κρατήθηκε πρώτα σε έναν ανεμόμυλο και μετά σε φρούριο, ώσπου η πόλη καταλήφθηκε από τους Γάλλους, οπότε οι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στο Palamos.
Μετά από τρεις μήνες της νέας αιχμαλωσίας, ο Αραγκό και οι άλλοι ελευθερώθηκαν μετά από αίτημα του ντέη του Αλγερίου, και πάλι άνοιξαν πανιά για τη Μασσαλία στις 28 Νοεμβρίου, αλλά ενώ έβλεπαν το λιμάνι της παρασύρθηκαν πίσω από ισχυρούς βοριάδες στο Bougie της αφρικανικής ακτής. Η μεταφορά στο Αλγέρι δια θαλάσσης από αυτό το μέρος θα καθυστερούσε τρεις μήνες. Ο Αραγκό λοιπόν ξεκίνησε από την ξηρά, οδηγούμενος από έναν ιμάμη, και έφθασε στο Αλγέρι ανήμερα τα Χριστούγεννα. Μετά από άλλους έξι μήνες εκεί, μπήκε σε ένα πλοίο που απέπλευσε στις 21 Ιουνίου 1809 και αυτή τη φορά έφθασε στη Μασσαλία, όπου όμως έπρεπε να υποστεί μία βαρετή και αφιλόξενη παραμονή σε καραντίνα πριν τελειώσουν οριστικά τα βάσανά του. Εκεί έλαβε το πρώτο γράμμα μετά από σχεδόν ένα χρόνο: ήταν από τον Αλεξάντερ φον Χούμπολτ και σημάδεψε την αρχή ενός συνδέσμου που, με τα λόγια του Αραγκό, κράτησε πάνω από 40 χρόνια δίχως ούτε ένα σύννεφο να τον σκιάσει ποτέ.
Επιστημονικές μελέτες
Ο Αραγκό είχε κατορθώσει να διαφυλάξει τα αποτελέσματα των μετρήσεών του, και η πρώτη του δουλειά μετά την επιστροφή του σπίτι του ήταν να τα καταθέσει στο Bureau des Longitudes στο Παρίσι. Ως ανταμοιβή για τις περιπέτειές του στο όνομα της Επιστήμης, εξελέγη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών, στην ασυνήθιστα μικρή ηλικία των 23 ετών. Πριν κλείσει το 1809, είχε επιλεγεί από το συμβούλιο της Πολυτεχνικής Σχολής να διαδεχθεί τον Γκασπάρ Μονζ στην έδρα της Αναλυτικής Γεωμετρίας. Τον ίδιο καιρό ορίσθηκε από τον αυτοκράτορα ως ένας από τους αστρονόμους του «Βασιλικού Αστεροσκοπείου», το οποίο έγινε η κατοικία του μέχρι τον θάνατό του, και με αυτή του την ιδιότητα έδωσε την πολύ επιτυχημένη σειρά εκλαϊκευμένων διαλέξεων Αστρονομίας για το ευρύ κοινό, που κράτησε από το 1812 ως το 1845.
Το 1816, μαζί με τον Γκε-Λυσάκ, άρχισε την έκδοση των Annales de chemie et de physique, ενώ το 1818 ή το 1819 προχώρησε με τον Μπιο σε νέες μελέτες Γεωδαισίας, αυτή τη φορά στις ακτές της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Σκωτίας. Μέτρησαν το μήκος ενός εκκρεμούς δευτερολέπτου στο Λέιθ της Σκωτίας και στις Νήσους Σέτλαντ. Τα αποτελέσματα των ερευνών δημοσιεύθηκαν το 1821, μαζί με αυτών της Ισπανίας. Αμέσως μετά, ο Αραγκό εκλέχθηκε μέλος του Bureau des Longitudes και συνεισέφερε στην καθεμιά από τις ετήσιες εκθέσεις του για τα επόμενα 22 χρόνια περίπου σημαντικές σημειώσεις Αστρονομίας, Μετεωρολογίας και κάποτε και Πολιτικής Μηχανικής.
Οι πρώτες έρευνες του Αραγκό στην καθαρή Φυσική ήταν πάνω στην πίεση του ατμού σε διαφορετικές θερμοκρασίες, και στην ταχύτητα του ήχου (1818 ως 1822). Οι έρευνές του στον Μαγνητισμό έλαβαν χώρα κυρίως μεταξύ 1823 και 1826. Ανεκάλυψε τον λεγόμενο περιστροφικό μαγνητισμό, και το γεγονός ότι τα περισσότερα σώματα μπορούν να μαγνητισθούν. Αυτές οι ανακαλύψεις συμπληρώθηκαν και ερμηνεύθηκαν από τον Μάικλ Φαραντέι.
Ο Αραγκό υπεστήριξε με θέρμη τις θεωρίες Οπτικής του Ζαν-Ωζυστέν Φρενέλ, βοηθώντας στην επιβεβαίωση της κυματικής θεωρίας του φωτός με την παρατήρηση του φαινομένου που που σήμερα είναι γνωστό ως «Κηλίδα του Αραγκό». Οι δύο σοφοί έκαναν μαζί τα πειράματα πάνω στην πόλωση του φωτός, που οδήγησαν στην ένδειξη ότι οι ταλαντώσεις του μέσου διαδόσεως των ταλαντώσεων (τότε πίστευαν στον «αιθέρα») ήταν κάθετες στη διεύθυνση διαδόσεως των κυμάτων, και ότι η πόλωση συνιστούσε την ανάλυση της κάθετης κινήσεως σε συνιστώσες κάθετες μεταξύ τους. Η μετέπειτα εφεύρεση του πολωσισκοπίου και η ανακάλυψη της περιστροφικής πολώσεως οφείλονται στον Αραγκό. Ο ίδιος εφεύρε το πρώτο πολωτικό φίλτρο το 1812.
Η γενική ιδέα του πειραματικού προσδιορισμού της ταχύτητας του φωτός με τον τρόπο που χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τους Ιπολίτ Φιζώ και Λεόν Φουκώ, προτάθηκε από τον Αραγκό το 1838, αλλά η μειωμένη του όραση τον απέτρεψε από το να κανονίσει τις λεπτομέρειες ή να εκτελέσει ο ίδιος τα πειράματα.
Η φήμη του Αραγκό ως πειραματιστή και ανακαλύπτοντα οφείλεται κυρίως στις συνεισφορές του στην Οπτική και τον Μαγνητισμό. Απέδειξε ότι μία μαγνητική βελόνα που θέτουμε σε ταλάντωση πάνω από επιφάνειες π.χ. νερού, γυαλιού, χαλκού, κ.ά. μέσων, παρουσιάζει εντονότερη απόσβεση των ταλαντώσεών της ανάλογα με την απόστασή της από την επιφάνεια. Αυτή η ανακάλυψη, που του απέφερε το Μετάλλιο Κόπλεϊ της Βασιλικής Εταιρείας το 1825, ακολουθήθηκε από μιαν άλλη, ότι μια περιστρεφόμενη χάλκινη πλάκα τείνει να παρασύρει στην κίνησή της μια μαγνητική βελόνα που αιωρείται πάνω από αυτή («μαγνητισμός της περιστροφής»). Ο Αραγκό υπήρξε επίσης ένας από τους πρώτους που απέδειξαν την από μακρού υποψιαζόμενη σχέση ανάμεσα στο Βόρειο Σέλας και τις μεταβολές των παραμέτρων του γεωμαγνητικού πεδίου.
Στην Οπτική, ο Αραγκό όχι μόνο έκανε ο ίδιος σημαντικές αποκαλύψεις, αλλά πιστώνεται και με τη διέγερση της ιδιοφυίας του Ζαν-Ωζυστέν Φρενέλ, με την ιστορία του οποίου, όπως και με αυτές των Etienne-Louis Malus και Τόμας Γιανγκ, αυτές οι έρευνές του συνδέονται στενότατα.
Πολιτική
Το ένα από τα 135 «μενταγιόν του Αραγκό» που τοποθετήθηκαν κατά μήκος του μεσημβρινού των Παρισίων επί 9,2 χιλιόμετρα στη μνήμη του Αραγκό και των σχετικών του μετρήσεων.
Το 1830 ο Αραγκό, που πάντα είχε φιλελεύθερες απόψεις, εκλέχθηκε μέλος της ομάδας των αντιπροσώπων του διαμερίσματος των Ανατολικών Πυρηναίων και χρησιμοποίησε την ευγλωττία του και τις επιστημονικές του γνώσεις σε όλα τα ζητήματα τα σχετικά με τη δημόσια εκπαίδευση, τις ανταμοιβές των εφευρετών και την ενθάρρυνση των μηχανικών και πρακτικών επιστημών. Πολλές από τις θετικότερες ενέργειες σε εθνικό επίπεδο, αυτής της εποχής, οφείλονται στη δική του υποστήριξη — όπως η επιβράβευση του Λουί-Ζακ Νταγκέρ για την εφεύρεση της Φωτογραφίας, η χρηματοδότηση της εκδόσεως των έργων του Φερμά και του Λαπλάς, η απόκτηση του μουσείου του Κλινί, η ανάπτυξη των σιδηροδρόμων και του ηλεκτρικού τηλεγράφου.
Το 1830 ο Αραγκό διορίσθηκε και διευθυντής του Αστεροσκοπείου των Παρισίων, και ως λαϊκός αντιπρόσωπος μπόρεσε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση για τη μερική του ανοικοδόμηση, καθώς και για την προσθήκη υπέροχων οργάνων. Την ίδια χρονιά έγινε ισόβιος γραμματέας της Ακαδημίας Επιστημών, στη θέση του Φουριέ. Ο Αραγκό αφοσιώθηκε ολόψυχα στην υπηρεσία της Ακαδημίας, και με την ικανότητά του να αποκτά φίλους κέρδισε αμέσως για εκείνη και για τον εαυτό του την παγκόσμια εκτίμηση.
Το 1834 επισκέφθηκε ξανά τη Σκωτία, για να παρακολουθήσει τη σύνοδο της Βρετανικής Ενώσεως για την Πρόοδο της Επιστήμης, στο Εδιμβούργο. Από τότε μέχρι το 1848 έζησε σχετικώς αθόρυβα, συνεχίζοντας να εργάζεται στην Ακαδημία και στο αστεροσκοπείο, αλλά με την πτώση του Λουδοβίκου-Φίλιππου της Γαλλίας άφησε το εργαστήριό του για να συμμετάσχει στην Προσωρινή Κυβέρνηση της Γαλλίας (24 Φεβρουαρίου 1848). Του εμπιστεύθηκαν δύο σημαντικές αρμοδιότητες που ποτέ πριν δεν είχαν δοθεί σε ένα και το αυτό πρόσωπο, δηλαδή το Υπουργείο Ναυτικού και Αποικιών (24 Φεβρουαρίου - 11 Μαΐου 1848) και το Υπουργείο Πολέμου (5 Απριλίου - 11 Μαΐου 1848). Στο πρώτο ο Αραγκό βελτίωσε τις μερίδες φαγητού στο ναυτικό και κατάργησε τη μαστίγωση. Επίσης, κατάργησε τους πολιτικούς όρκους κάθε είδους και, ενάντια σε πολλά οικονομικά συμφέροντα, πέτυχε να επιφέρει την κατάργηση της δουλείας των μαύρων στις γαλλικές αποικίες.
Στις 10 Μαΐου 1848 ο Αραγκό εκλέχθηκε μέλος της Επιτροπής Εκτελεστικής Εξουσίας, ένα κυβερνητικό σώμα της Γαλλικής Δημοκρατίας. Την επόμενη ημέρα έγινε Πρόεδρος της Επιτροπής αυτής και με αυτή την ιδιότητα υπηρέτησε ως προσωρινός αρχηγός της κυβερνήσεως ως τις 24 Ιουνίου 1848, οπότε η ομαδική παραίτηση της Επιτροπής υποβλήθηκε στην Εθνική Συντακτική Συνέλευση.
Τα τελευταία χρόνια
Ο Αραγκό παρέμεινε συνεπής στα δημοκρατικά του ιδεώδη μέχρι το τέλος της ζωής του. Μετά το πραξικόπημα του 1852, παρότι υπέφερε πρώτα από διαβήτη και μετά από τη Νόσο του Μπράιτ με επιπλοκή υδρωπικίας, παραιτήθηκε από τη θέση του αστρονόμου στο Bureau des Longitudes στις αρχές Μαΐου για να μην υποχρεωθεί να δώσει τον όρκο υποταγής που απαίτησε η νέα κυβέρνηση. Ο Ναπολέων Γ' έδωσε οδηγίες να μην παρενοχληθεί κατά κανένα τρόπο ο ηλικιωμένος πια Αραγκό και να είναι ελεύθερος να λέει και να κάνει ό,τι ήθελε. Ο ηγέτης αρνήθηκε να κάνει αποδεκτή την παραίτηση του Αραγκό, κάνοντας «μιαν εξαίρεση για χάρη ενός σοφού, τα έργα του οποίου είχαν προσθέσει αίγλη στη Γαλλία και του οποίου την ύπαρξη η κυβέρνηση θα λυπόταν να πικράνει.»
Το θέρος του 1853 ο Αραγκό δέχθηκε τη συμβουλή των γιατρών του να δοκιμάσει την επίδραση του αέρα της γενέτειράς του και ξεκίνησε για τα Ανατολικά Πυρηναία, αλλά αυτό αποδείχθηκε αναποτελεσματικό και πέθανε στο Παρίσι. Ο τάφος του βρίσκεται στο περίφημο κοιμητήριο Περ Λασέζ στο Παρίσι.
Ο κρατήρας Αραγκό στον πλανήτη Άρη και ο κρατήρας Αραγκό στη Σελήνη, καθώς και ένας από τους Δακτυλίους του Ποσειδώνα, ονομάσθηκαν έτσι προς τιμή του.
Εκδόσεις
Τα «άπαντα» έργα του Arago εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του υπό την εποπτεία του J. A. Barral, σε 17 τόμους, από το 1854 ως το 1862. Επίσης, ξεχωριστά, η Astronomie populaire του (4 τόμοι) και:
Οι Notices biographiques (3 τόμοι)
Οι Indices scientifiques (5 τόμοι)
Τα Voyages scientifiques (1 τόμος)
Τα Grimoires scientifiques (2 τόμοι)
Τα Mélanges (1 τόμος)
Οι Tables analytiques et documents importants (1 τόμος)
Μερικά επιμέρους έργα του, που έχουν μεταφρασθεί και στα αγγλικά, είναι:
Πραγματεία επί των κομητών
Εκλαϊκευμένες διαλέξεις Αστρονομίας
Αυτοβιογραφία του Αραγκό
Μετεωρολογικά δοκίμια, με εισαγωγή του Χούμπολντ
Βιογραφίες Ανδρών της Επιστήμης
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Ο Αραγκό στην Encyclopedia Brittanica του 1911 - η αρχική πηγή για όλο σχεδόν το παραπάνω άρθρο
Νεκρολογία: Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 1854, τόμος 14, σελ. 102
Βιογραφία με ανάλυση του έργου του σε βάθος
Ο «μεσημβρινός 0» των Παρισίων - έργο τέχνης του Ολλανδού Jan Dibbets που έγινε το 1987 ως φόρος τιμής στον Φ. Αραγκό
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
