Ο Κλοντ Σαρλ Φοριέλ, (Claude Charles Fauriel) (21 Οκτωβρίου 1772 – 15 Ιουλίου 1844) ήταν Γάλλος ακαδημαϊκός φιλόλογος, ιστορικός και κριτικός που η ακμή του συμπίπτει με την Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους πολέμους. Στην Ελλάδα είναι γνωστός κυρίως για τη σημαντική συλλογή δημοτικών τραγουδιών (μεταξύ των οποίων και κλέφτικα) που συγκέντρωσε και μετέφρασε.
Ο Κλοντ Φοριέλ γεννήθηκε στο Σαιντ-Ετιέν του Νομού του Λουάρ και, παρ' ότι ήταν ήταν γιος φτωχού ξυλουργού, δέχτηκε καλή εκπαίδευση στα Κολέγια του Σεν Φιλίπ Νερί στην Τουρνόν και τη Λυών. Βρέθηκε δύο φορές στο στρατό, στο Περπινιάν το 1793 και στη Μπριανσόν το 1796-1797, ως ιδιαίτερος γραμματέας του στρατηγού Joseph Servan de Gerbey (1741-1808). Όμως προτίμησε την πολιτική υπηρεσία και τη συντροφιά των φίλων και των βιβλίων του. Το 1794 επέστρεψε στο Σεντ-Ετιέν όπου, για μικρό μόνο διάστημα, υπηρέτησε κάποιο δημοτικό αξίωμα και από το 1797 έως το 1799 αφιερώθηκε στην εντατική μελέτη, ειδικά στην αρχαία και νεότερη λογοτεχνία και ιστορία της Ελλάδας και της Ιταλίας.
Κατά την επίσκεψή του στο Παρίσι, το 1799, τον σύστησαν στον Ζοζέφ Φουσέ, υπουργό της αστυνομίας, του οποίου έγινε γραμματέας. Αν και σταμάτησε να ασχολείται με τα καθήκοντα της υπηρεσίας του, προς ευχαρίστηση του Φουσέ, οι δυνάμεις του είχαν εξαντληθεί λόγω της μελέτης και αναγκάστηκε, το 1801, να ταξιδέψει για τρεις μήνες στο νότο. Η υγεία του ήταν, επίσης, ο λόγος που τελικά παραιτήθηκε τον επόμενο χρόνο, αν και οι πράξεις του είχαν κάποια σχέση με τους ενδοιασμούς του να υπηρετήσει άλλο τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη, όταν ο τελευταίος αναγορεύτηκε ισόβιος ύπατος, κατά παράβαση των δημοκρατικών αρχών. Αυτοί οι ενδοιασμοί φαίνονται ολοκάθαρα στα αποσπάσματα των αυτοβιογραφικών ενθυμήσεών του που ανακάλυψε και εξέδωσε ο Λουντοβίκ Λαλάν το 1886 με τον τίτλο Οι τελευταίες μέρες της Υπατείας (Les Derniers Jours du Consulat). Οι ενθυμήσεις αυτές γράφτηκαν, το αργότερο, το 1804 και ήταν ανώνυμες. Όμως ο Λαλάν κατάφερε να τις συνδέσει με τον Φωριέλ, συγκρίνοντας τον γραφικό τους χαρακτήρα με αυτόν μιας επιστολής του 1803.
Μερικά άρθρα που δημοσίευσε ο Φοριέλ, στο περιοδικό Φιλοσοφική Δεκάτη (Decade philosophique) το 1800, σχετικά με ένα έργο της Άννας Μαρίας Ζερμέν ντε Σταλ-Χολστάιν (κόρη του οικονομολόγου Ζακ Νεκέρ και γνωστή ως Μαντάμ ντε Σταλ), έγιναν αφορμή να συνδεθεί μαζί της με βαθιά φιλία. Γύρω στο 1802 άρχισε η ερωτική του σχέση με τη Μαντάμ ντε Κοντορσέ, σχέση που κράτησε ως το θάνατό της (1822). Λέχθηκε ότι έδωσε όλη την ενεργητικότητά του στον έρωτα, τη φιλία και τη μάθηση. Το σαλόνι της Μαντάμ Κοντορσέ ήταν σημείο συνάθροισης των διαφωνούντων δημοκρατικών. Η Μαντάμ ντε Σταλ σύστησε τον Φωριέλ στον φιλολογικό κύκλο στο Auteuil, του οποίου κεντρική φυσιογνωμία ήταν ο αριστοκράτης φιλόσοφος Ντεστού ντε Τρασύ. Τα μέλη αυτού του κύκλου που ήταν στενότερα συνδεμένοι με τον Φοριέλ ήταν ο φυσιολόγος Pierre Jean George Cabanis (κουνιάδος της Μαντάμ ντε Κοντορσέ), ο Ιταλός ποιητής Αλεσάντρο Μαντσόνι, ο αρθρογράφος Μπενζαμέν Κονστάν και ο ιστορικός Φρανσουά Γκιζό. Αργότερα ο Τρασύ του σύστησε τον Αυγουστίνο Τιερρύ και ίσως τον δημοσιογράφο-ιστορικό Φρανσουά Μινιέ και τον μελλοντικό πρωθυπουργό και πρόεδρο Αντόλφ Τιερ (Θιέρσο).
Κατά τη διάρκεια της επαφής του με τον κύκλο του Auteuil, ο Φοριέλ έστρεψε την προσοχή του στη φιλοσοφία και ξεκίνησε να δουλεύει σε μια ιστορία του στωικισμού η οποία έμεινε ημιτελής και τα σχετικά χειρόγραφα καταστράφηκαν το 1814. Επίσης μελέτησε αραβικά], σανσκριτικά και τις παλιές διαλέκτους του γαλλικού νότου. Το 1810 δημοσίευσε μετάφραση της Παρθεναΐδας του Δανού ποιητή Jens Immanuel Baggesen, με πρόλογο για τα διάφορα είδη ποίησης. Το 1823 δημοσίευσε μεταφράσεις δύο τραγωδιών του Μαντσόνι, όπου ο πρόλογος είχε τίτλο «Για τη θεωρία της δραματικής τέχνης». Αμέσως μόλις έφτασαν στην Ευρώπη οι πρώτες ειδήσεις για την ελληνική επανάσταση, ο Φοριέλ άρχισε να συγκεντρώνει τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια[9] τα οποία δημοσίευσε (με μετάφραση) στη συλλογή Chants populaires de la Gréce moderne (1824-1825), με εισαγωγή στη λαϊκή ποίηση.
Η επανάσταση του Ιουλίου 1830, η οποία έφερε τους φίλους του στην εξουσία, άνοιξε και στον Φοριέλ το δρόμο για σταδιοδρομία στην ανώτερη εκπαίδευση. Την ίδια χρονιά, στις 20 Οκτωβρίου διορίσθηκε από την επαναστατική κυβέρνηση καθηγητής ξένης λογοτεχνίας με αποκλειστική έδρα γι΄ αυτόν στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, απ΄ όπου και δίδαξε 11 μαθήματα περί ελληνικών και σερβικών δημοτικών τραγουδιών.
H "Ιστορία της μεσημβρινής Γαλλίας υπό την κυριαρχία των Γερμανών κατακτητών" (4 τόμοι, 1836) ήταν το μόνο ολοκληρωμένο τμήμα μιας γενικότερης ιστορίας της νότιας Γαλλίας που είχε προγραμματίσει να εκδώσει. Το 1836 εκλέχτηκε μέλος της Ακαδημίας Επιγραφών και το 1837 δημοσίευσε (μαζί με μία εισαγωγή, τα συμπεράσματα της οποίας δεν είναι πια εντελώς αποδεκτά) μια μετάφραση ενός ποιήματος από την Προβηγκία για την Αλβιγενσιανή Σταυροφορία. Μετά το θάνατό του, η Μαίρη Κλαρκ (μετέπειτα Μαντάμ Μελ) δημοσίευσε το έργο του Ιστορία της Προβηγκιανής γραμματείας (''Histoire de la littérature provençale, 3 τόμοι, 1846)· πρόκειται για διαλέξεις που έδωσε ο Φοριέλ στα 1831-1832. Είχε σχηματίσει εκ των προτέρων μια κάπως ευφάνταστη θεωρία ότι η Προβηγκία ήταν ο λίκνος του γαλλικού μεσαιωνικού επικού άσματος (chanson de geste) και του κύκλου ιπποτικών μυθιστορημάτων για τους Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης. Ωστόσο, ο Φοριέλ έδωσε σημαντική ώθηση στην έναρξη της επιστημονικής μελέτης των διαλέκτων της Παλαιάς Γαλλίας και της Προβηγκίας. το 1854 δημοσιεύτηκε το Dante et les engines de la langue et de la littérature italiennes (2 τόμοι).
Πέθανε ξαφνικά, στις 15 Ιουλίου 1844, στο σπίτι του στο Σεν Περ. Ο τάφος του βρίσκεται στο μεγάλο παρισινό νεκροταφείο του Περ-Λασέζ.
Έργο
Δημοτικά τραγούδια της νεότερης Ελλάδας
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Φοριέλ, αν και δεν επισκέφθηκε ποτέ την Ελλάδα, ήταν ο πρώτος που δημοσίευσε συγκροτημένη έκδοση νεοελληνικών δημοτικών τραγουδιών με τον τίτλο "Chants populaires de la Grèce moderne", στο Παρίσι σε δύο τόμους (1824 - 1825). Στον πρόλογο της συλλογής του, έχοντας υπόψη προεργασίες άλλων λογίων όπως του Γερμανού βαρόνου Χάξτχάουζεν, των Ελλήνων Μουστοξύδη, Μαυρομάτη, Σχινά κ.α., γράφει «η συλλογή που παρουσιάζω είναι η πρώτη που δημοσιεύεται, αυτό είναι μια εξαιρετική εύνοια της τύχης, που δεν επερίμενα». Κατά τον σύγχρονο Έλληνα λαογράφο Δημήτρη Λουκάτο, το φιλλεληνικό έργο του Φοριέλ βοήθησε πολύ τον επαναστατικό αγώνα των Ελλήνων, ίσως πολύ περισσότερο και από οποιαδήποτε υλική βοήθεια από το εξωτερικό.[9]
Σημειώνεται ότι τη νεοελληνική γλώσσα τα ήθη και τα έθιμα, τη ζωή και την κατάσταση γενικότερα των Ελλήνων διδάχθηκε στο Παρίσι και σ΄ άλλα μέρη από παρεπιδημούντες Έλληνες σπουδαστές, εμπόρους και ναυτικούς. Τα δε τραγούδια της συλλογής του ο Φοριέλ τα συνέλεξε βασιζόμενος στις παρακάτω πηγές (όπως αναφέρει ο ίδιος στους προλόγους του):[9]
Έλληνες από διάφορα μέρη του έδιναν ή του έστελναν τραγούδια
Έλληνες (τεχνίτες και νοικοκυρές) των παροικιών της Βενετίας και της Τεργέστης, όπου ταξίδεψε ο ίδιος, του υπαγόρευαν ή του έγραφαν τα τραγούδια που ήξεραν και τραγουδούσαν οι ίδιοι
μερικά τραγούδια από συλλογή του Αδαμαντίου Κοραή.
Εκτός των παραπάνω, η σύγχρονη κριτική θεωρεί πως, ως πρώτο πυρήνα της συλλογής του, ο Φοριέλ χρησιμοποίησε μέρος της ανέκδοτης ως τότε προεργασίας του Χάξτχάουζεν.[10]
Από τις παραλλαγές κάθε τραγουδιού που έφταναν στον Φοριέλ, διάλεγε αυτή που θεωρούσε αισθητικά και γλωσσικά καλύτερη, ή συνδύαζε τμήματα από αυτές, αφού έπαιρνε τη γνώμη Ελλήνων λογίων της Διασποράς. Ο πρόλογος που έγραφε για κάθε τραγούδι περιείχε πληροφορίες από πρόσωπα ενημερωμένα. Για τα τραγούδια του Εικοσιένα, οι πληροφοριοδότες του είχαν γνωρίσει προσωπικά τους οπλαρχηγούς στους οποίους αυτά αναφέρονταν.[9]
Σημειώσεις
Λίγο μετά τον θάνατό του η τότε εφημερίδα των Αθηνών "Ελπίς" στο φύλλο της 28ης Αυγούστου του 1844 συμπεριέλαβε ειδική νεκρολογία προς τιμή του Φοριέλ που πιθανός συντάκτης της φέρονταν ο Ν. Πίκκολος.
Παραπομπές
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2014.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11902376d. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
«Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Claude-Fauriel. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) SNAC. w6400wwg. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
International Music Score Library Project. Category:Fauriel,_Claude_Charles. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2014.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2015.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11902376d. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
Λουκάτος (1970).
Αλέξης Πολίτης. Ανακοίνωση στο συνέδριο: Miscellaneous Manuscripts of Late Byzantine and Early Modern Greek Literary Texts], Δανικό Ινστιτούτο στην Αθήνα, 23-26/05/2002. Ανακτήθηκε 16/04/2010.(doc)
Πηγές
Δημήτριος Σ. Λουκάτος. Τα Πρώτα Τραγουδήματα του Εικοσιένα (κείμενα από τον Φωριέλ), ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, Αφιέρωμα στο ’21, Χριστούγεννα 1970, Νο 1043 σ. 246-59.
Άρθρο στην Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (Αγγλικά)
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
