.

O Αντρέ Μπρετόν ( André Breton, 18 Φεβρουαρίου 1896-28 Σεπτεμβρίου 1966) ήταν σημαντικός Γάλλος λογοτέχνης. Ποιητής και δοκιμιογράφος, είναι ο κυριότερος θεωρητικός του υπερρεαλισμού και ίσως η σημαντικότερη μορφή του. Είναι ουσιαστικά η προσωποποίηση του λεγόμενου ορθόδοξου υπερρεαλισμού.

Βιογραφία

Ο Αντρέ Μπρετόν γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου του 1896 στο Τενσεμπραί (Tinchebray, νομός Όρν) της Νορμανδίας. Σπούδασε Ιατρική και Ψυχιατρική στο Παρίσι λίγο πριν επιστρατευθεί το 1915 λόγω του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Αποσπασμένος σε διάφορα νευροψυχιατρικά κέντρα, μυήθηκε την εποχή εκείνη στο έργο του Σίγκμουντ Φρόυντ, το οποίο τότε, ήταν πολύ λίγο γνωστό στη Γαλλία. Το 1916, συνάντησε στο νοσοκομείο της Ναντ τον συγγραφέα Ζακ Βασσέ, ο οποίος άσκησε σημαντική επίδραση πάνω του. Τον επόμενο χρόνο, γνωρίστηκε ακόμα με τον επίσης ασκούμενο ιατρό Λουί Αραγκόν καθώς και με τον σημαντικό ποιητή Γκιγιώμ Απολλιναίρ, μέσω του οποίου ήρθε σε επαφή και με τον Φιλίπ Σουπώ. Το 1919 ήταν η χρονιά που ο Μπρετόν δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή Ενεχυροδανειστήριο. Παράλληλα, ξεκίνησε μαζί με τους Λουί Αραγκόν και Φιλίπ Σουπώ, τη λογοτεχνική επιθεώρηση Litterature (Λογοτεχνία).

Από την άνοιξη μέχρι το καλοκαίρι του 1919, έγραψε σε συνεργασία με τον Σουπώ μια σειρά από κείμενα χρησιμοποιώντας την μέθοδο της αυτόματης γραφής, τα οποία αποτέλεσαν τελικά το βιβλίο Τα Μαγνητικά Πεδία (Champs magnetiques), που κυκλοφόρησε στις 30 Μαΐου του 1920. Το έργο αυτό, αποτέλεσε ένα πρώτο δείγμα αυτού που αργότερα ονόμασε ο Μπρετόν γνήσιος ψυχικός αυτοματισμός αναφερόμενος στο κίνημα του υπερρεαλισμού και προήλθε σε μεγάλο βαθμό από τις παρατηρήσεις του, ως ασκούμενος γιατρός, πάνω στη γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι τρόφιμοι των ψυχιατρικών κλινικών. Το 1921 συνάντησε επίσης τον Σίγκμουντ Φρόυντ στη Βιέννη και ήρθε σε πιο στενή επαφή με τις θεωρίες του ενώ σημαντική επίδραση άσκησαν και οι μελέτες του ψυχιάτρου Πιέρ Ζανέ (1859-1947) και ιδιαίτερα το έργο του Ο ψυχολογικός αυτοματισμός (1889).

Την περίοδο 1919-1921 συμμετείχε στις αρχικές εκδηλώσεις του κινήματος του ντανταϊσμού στο Παρίσι. Τελικά, διαφώνησε με τον Τριστάν Τζαρά (πρωτεργάτη του κινήματος) κατά την αποτυχημένη απόπειρα του Συνεδρίου για τον καθορισμό των κατευθύνσεων και την άμυνα του σύγχρονου πνεύματος, το οποίο διεξήχθη στις 30 Μαρτίου του 1922 και προκάλεσε αντιφατικές αντιδράσεις. Τον Απρίλιο του 1922, ο Μπρετόν αποκήρυξε δημόσια τους ντανταϊστές, μετά από σχετική δημοσίευση στο περιοδικό Litterature. Την απόφαση αυτή ακολούθησαν και αρκετοί από τους συνεργάτες του στην Litterature.

Υπερρεαλισμός

Μετά την διάρρηξη των σχέσεων του με την ομάδα των ντανταϊστών, o Μπρετόν οργάνωσε την πρώτη υπερρεαλιστική ομάδα ενώ στις 15 Οκτωβρίου του 1924 κυκλοφόρησε το Μανιφέστο του Υπερρεαλισμού, ένα από τα σημαντικότερα κείμενα του κινήματος, το οποίο σηματοδότησε την έναρξη του ως οργανωμένο καλλιτεχνικό κίνημα στη βάση συγκεκριμένων θεωρητικών αρχών. Στην οδό Γκρενέλ του Παρισιού, λειτούργησε επίσης το Γραφείο Υπερρεαλιστικών Ερευνών. Το Δεκέμβριο του 1924 ο Μπρετόν ίδρυσε επιπλέον ένα νέο λογοτεχνικό περιοδικό της υπερρεαλιστικής ομάδας, υπό τον τίτλο Η Υπερρεαλιστική Επανάσταση (La Revolution Surrealiste), η έκδοσή του οποίου σταμάτησε το 1929.

Τον Ιανουάριο του 1927, ο Μπρετόν προσχώρησε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Γαλλίας, μία απόφαση που ταυτιζόταν με την γενικότερη ανάγκη σύνδεσης του υπερρεαλιστικού κινήματος με κοινωνική και πολιτική δράση. Τον επόμενο χρόνο, κυκλοφόρησε το βιβλίο του Ο Υπερρεαλισμός και η ζωγραφική, έργο που περιλάμβανε δοκίμια του Μπρετόν για τη ζωγραφική αλλά και κείμενα για πολλούς υπερρεαλιστές καλλιτέχνες. Στα επόμενα χρόνια και μέχρι το 1965, ο Μπρετόν εμπλούτιζε το συγκεκριμένο έργο με πρόσθετα κείμενα ενώ σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά θεωρητικά κείμενα για την υπερρεαλιστική ζωγραφική.

Στις 15 Δεκεμβρίου του 1929 δημοσιεύτηκε το Δεύτερο Μανιφέστο του Υπερρεαλισμού, όπου ο Μπρετόν αναφέρεται στην δράση του κινήματος και τις μελλοντικές επιδιώξεις του. Με αφορμή το δεύτερο αυτό μανιφέστο, δώδεκα πρώην μέλη του υπερρεαλισμού εξέδωσαν τον Ιανουάριου του 1930 ένα κείμενο κατά του Μπρετόν, με τον τίτλο Ένα πτώμα (Un cadavre).

Τον Ιούλιο του 1930, ίδρυσε το νέο περιοδικό του υπερρεαλισμού Ο Υπερρεαλισμός στην υπηρεσία της Επανάστασης, με κύριο στόχο την σύνδεση του ποιητικού έργου με την πολιτική. Την ίδια περίπου περίοδο, δημοσιεύτηκε η Άμωμος Σύλληψη, σε συνεργασία με τον ποιητή Πωλ Ελυάρ. Το βιβλίο αυτό, είναι το μοναδικό, ως σήμερα, που περιέχει ένα δοκίμιο αποτίμησης του λεκτικού παραληρήματος διαφόρων κατηγοριών φρενοβλαβών. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η υστερία αποτελεί την "πιο μεγάλη ποιητική ανακάλυψη του τέλους του [19ου] αιώνα".

Το 1932 επήλθε η ρήξη των σχέσεων του Μπρετόν με τον Λουί Αραγκόν, με αιτία την δημοσίευση ενός ποιήματος του τελευταίου, και ορισμένων στίχων του που στρέφονταν επιθετικά εναντίον πολιτικών προσώπων. Ο Μπρετόν υπερασπίστηκε το δικαίωμα του Αραγκόν να εκφράζεται ελεύθερα, ωστόσο αντιτάχθηκε στις προθέσεις του Αραγκόν, ο οποίος δυσαρεστημένος από το γεγονός διαχώρισε τον εαυτό του από τις θέσεις των υπερρεαλιστών. Στις 26 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, ακολούθησε η έκδοση του βιβλίου Τα συγκοινωνούντα δοχεία ενώ λίγους μήνες αργότερα ξεκίνησε η έκδοση της επιθεώρησης Μινώταυρος, επίσημο όργανο του υπερρεαλισμού, της οποίας ο Μπρετόν αποτελεί βασικό στέλεχος.

Τον Φεβρουάριο του 1934, υπέγραψε μαζί με άλλες προσωπικότητες, την διακήρυξη με τίτλο Κάλεσμα σε Αγώνα (Appel a la lutte), μέσα από την οποία καλούνταν όλοι οι διανοούμενοι σε ένα κοινό σχέδιο δράσης ενάντια στον ανερχόμενο φασισμό στην Ευρώπη. Τον επόμενο χρόνο, επισκέφτηκε τις Καναρίους Νήσους με αφορμή τη Διεθνή Υπερρεαλιστική Έκθεση που οργανώθηκε εκεί ενώ επισημοποιήθηκε και η ρήξη του με το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γαλλίας, μέσα από την διακήρυξη Για τον καιρό που οι υπερρεαλιστές είχαν δίκιο (Du temps que les surrealistes avaient raison), στην οποία ο Μπρετόν κατήγγειλε μεταξύ άλλων τον κομφορμισμό που επέβαλε το κόμμα στα μέλη του, καθώς και τις βιαιοπραγίες του σταλινικού καθεστώτος. Οι συνθήκες που οδήγησαν στη ρήξη του με το Κομμουνιστικό Κόμμα περιήλθαν και στο βιβλίο Πολιτική θέση του Υπερρεαλισμού, που εκδόθηκε το Νοέμβριο του 1935.

Το Μάιο του 1938 ο Μπρετόν επισκέφτηκε το Μεξικό, όπου συνάντησε τον Λέων Τρότσκι, με τον οποίο συνέταξε στις 25 Ιουλίου, ένα κείμενο με τον τίτλο Για μία ανεξάρτητη επαναστατική τέχνη. Το κείμενο υπογράφτηκε τελικά από τον Μπρετόν και τον Μεξικανό ζωγράφο Ντιέγκο Ριβέρα. Παράλληλα, κατά την διαμονή του στο Μεξικό, ο Μπρετόν έδωσε μία διάλεξη στο πανεπιστήμιο της πόλης του Μεξικό, η οποία συνοδεύτηκε και από την προβολή της ταινίας Ανδαλουσιανός σκύλος του Λουίς Μπουνιουέλ. Το 1938 επέστρεψε στο Παρίσι και ίδρυσε την γαλλική επιτροπή της F.I.A.R.I (Διεθνή Ομοσπονδία της Ανεξάρτητης Επαναστατικής Τέχνης).

Το 1940 ο Μπρετόν ολοκλήρωσε την Ανθολογία του Μαύρου Χιούμορ, η οποία όμως δεν δημοσιεύτηκε άμεσα λόγω λογοκρισίας. Την επόμενη χρονιά, ο Μπρετόν επισκέφτηκε την Αμερική. Κατά την παρουσία του εκεί, ίδρυσε μαζί με τους Μαρσέλ Ντυσάν, Νταίηβιντ Χαιρ και Μαξ Ερνστ, το περιοδικό VVV. Στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του υπερρεαλισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες, συμμετείχε μεταξύ άλλων στην Διεθνή Έκθεση του υπερρεαλισμού στη Νέα Υόρκη (1942) ενώ σημαντική ήταν και η ομιλία του στους φοιτητές του Πανεπιστημίου Yale με θέμα "Η Θέση του υπερρεαλισμού ανάμεσα στους δύο πολέμους".

Το 1945 πραγματοποίησε ταξίδι στην Αριζόνα και το Νέο Μεξικό, ειδικότερα στις ιδιαίτερες περιοχές των Ινδιάνων. Επέστρεψε στο Παρίσι το 1946 όπου οργάνωσε μία νέα υπερρεαλιστική ομάδα καθώς και μεγάλες διεθνείς ομαδικές εκθέσεις του υπερρεαλισμού. Το διάστημα 1948-1949 υποστήριξε το διεθνιστικό και ειρηνιστικό κίνημα Πολίτες του Κόσμου (Citizens of the World) του Γκάρυ Νταίηβις, ενώ παράλληλα αντιτάχθηκε δημόσια με πλήθος κειμένων του, τόσο στον κομμουνισμό όσο και στον υπαρξισμό.

Τελευταία χρόνια

Στα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια της ζωής του, ο Μπρετόν έγραψε πολλά κείμενα ως προλόγους σε βιβλία άλλων συγγραφέων ή για καταλόγους εκθέσεων ζωγράφων. Το 1957 εξέδωσε την μελέτη Η Μαγική Τέχνη, προϊόν συνεργασίας με τον ποιητή και ιστορικό τέχνης Ζεράρ Λεγκράντ. Τον ίδιο χρόνο, εκδόθηκε και η τελευταία του ποιητική συλλογή με τον τίτλο Αστερισμοί (Constellations), αποτελούμενη από είκοσι δύο πεζά ποιήματα που συνοδεύονταν από ισάριθμα έργα του Χουάν Μιρό. Ο Μπρετόν έπασχε από χρόνιο άσθμα και η υγεία του επιδεινώθηκε το καλοκαίρι του 1966. Στις 27 Σεπτεμβρίου εισήχθη σε νοσοκομείο λόγω μίας έντονης κρίσης δύσπνοιας, και την επόμενη μέρα εξέπνευσε. Στον τάφο του, υπάρχει χαραγμένη η επιγραφή "Αναζητώ το χρυσάφι του χρόνου". Το ατελιέ του στην οδό Φονταίν διατηρείται ως σήμερα χάρη στις προσπάθειες της τρίτης συζύγου του Μπρετόν. Το 2003 το αρχείο του πωλήθηκε σε ιδιώτες, μετά από άρνηση της Γαλλικής κυβέρνησης να αποκτήσει την προσωπική συλλογή του.

Βιβλιογραφία

Δοκίμια

* Το Μανιφέστο του Σουρρεαλισμού (1924)

* Σουρρεαλισμός και ζωγραφική (1928)

* Δεύτερο Μανιφέστο (1929)

* Ανθολογία του Μαύρου Χιούμορ (1940)

* Προλεγόμενα για ένα τρίτο Μανιφέστο (1942)

* Ωδή στον Σαρλ Φουριέ (1946)

Πεζά, ποίηση

* Τα Μαγνητικά Πεδία (1919)

* Nadja (1928)

* Άμωμος Σύλληψη (1930)