Ελεονώρα της Ακουιτανίας

Η Ελεονώρα της Ακουιτανίας (Aliénor d'Aquitaine, 1122 – 31 Μαρτίου 1204) ήταν μία από τις πλουσιότερες και πιο ισχυρές γυναίκες στη Δυτική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Ήταν δούκισσα της Ακουιτανίας και της Γασκώνης. Υπήρξε σύζυγος διαδοχικά δύο βασιλέων, του Λουδοβίκου Ζ΄ της Γαλλίας και του Ερρίκου Β΄ της Αγγλίας, μητέρα δύο Άγγλων βασιλέων, του Ριχάρδου Α΄ του Λεοντόκαρδου και του Ιωάννη του Ακτήμονος.

Βιογραφικά στοιχεία

Ελεονώρα της Ακουιτανίας

Ελεονώρα της Ακουιτανίας
Βασίλισσα των Φράγκων
Περίοδος	1 Αυγούστου 1137 - 21 Μαρτίου 1152
Στέψη	25 Δεκεμβρίου 1137
Προκάτοχος	Αδελαΐδα του Μωριέν
Διάδοχος	Κωνσταντία της Καστίλης
Βασίλισσα της Αγγλίας
Περίοδος	25 Οκτωβρίου 1154 - 6 Ιουλίου 1189
Στέψη	19 Δεκεμβρίου 1154
Προκάτοχος	Ματθίλδη της Βουλώνης
Διάδοχος	Βερεγγαρία
Δούκισσα της Ακουιτανίας
Περίοδος	9 Απριλίου 1137 - 31 Μαρτίου 1204
Προκάτοχος	Γουλιέλμος Ι΄ της Ακουιτανίας
Διάδοχος	Ιωάννης της Αγγλίας
Γέννηση	1124 Μπελέν-Μπελιέ ή Μπορντό, Γαλλία
Θάνατος	31 Μαρτίου 1204 (80 ετών) Πουατιέ, Γαλλία
Τόπος ταφής	Αββαείο του Φοντεβρώ
Σύζυγος	Λουδοβίκος Ζ´ της Γαλλίας (1137-1152) Ερρίκος Β΄ της Αγγλίας (1152-1189)
Επίγονοι	Μαρία της Γαλλίας, κόμισσα της Καμπανίας Αλίκη της Γαλλίας Γουλιέλμος Θ', κόμης του Πουατιέ Ερρίκος ο Νεότερος Ματθίλδη της Αγγλίας Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος Γοδεφρείδος Β΄ της Βρετάνης Ελεονώρα της Αγγλίας Ιωάννα της Αγγλίας Ιωάννης της Αγγλίας
Πατέρας	Γουλιέλμος Ι΄ της Ακουιτανίας
Μητέρα	Άενορ του Σατελερό

Ήταν κόρη του Γουλιέλμου Ι΄ της Ακουιτανίας και της Άενορ του Σατελλερώ. Ο πατέρας τής έδωσε εξαιρετική εκπαίδευση: έμαθε Λατινικά, μουσική, λογοτεχνία, ενώ παράλληλα εξασκήθηκε στην ιππασία και το κυνήγι. Ήταν διάδοχος του δουκάτου της Ακουιτανίας, αφού ο αδελφός της πέθανε σε βρεφική ηλικία, ενώ είχε άλλη μια μικρότερη αδελφή, την Πετρονίλλα της Ακουιτανίας.

Ο πατέρας της, Γουλιέλμος Ι΄, σε εκστρατεία του το 1137 στην Ισπανία άφησε τις κόρες του υπό την επίβλεψη του επισκόπου του Μπορντώ. Δεν επέστρεψε όμως, γιατί πέθανε πιθανότατα δηλητηριασθείς, ορίζοντας σαν διάδοχο στο δουκάτο της Ακουιτανίας την μεγαλύτερη κόρη του, Ελεονώρα. Παράλληλα, όρισε σαν προστάτη της μέχρι να ενηλικιωθεί τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΣΤ΄ τον Παχύ, ο οποίος θα είχε ο ίδιος την ψιλή επικυριαρχία της Ακουιτανίας μέχρι να της βρει σύζυγο της αρεσκείας του.

Ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΣΤ΄ όμως ήταν άρρωστος από δυσεντερία, αρρώστια ανίατη εκείνη την εποχή, που είχε προκληθεί από το υπερβολικό του πάχος, άρα ο θάνατος του ήταν βέβαιος. Σκέφτηκε προς στιγμήν να παντρέψει την Ελεονώρα με τον γιο και διάδοχό του, Λουδοβίκο Ζ΄, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ενότητα της Ακουιτανίας με το γαλλικό στέμμα. Ο διάδοχος Λουδοβίκος πήγε στο Μπορντό με μεγαλοπρεπή συνοδεία 500 ευγενών, όπου και πραγματοποιήθηκε ο γάμος υπό τον αρχιεπίσκοπο Γοδεφρείδο του Λωρού, με την Ελεονώρα να κάνει δώρο στον σύζυγο της ένα μοναδικό βάζο από χαλαζία, το οποίο εκτίθεται στο Λούβρο[1]. Ο Λουδοβίκος έδωσε το βάζο στη Βασιλική Σαιν-Ντενί. Το βάζο αυτό είναι το μόνο αντικείμενο που διασώζεται που σχετίζεται με την Ελεονώρα της Ακουιτανίας. Σύντομα, η Ελεονώρα έγινε αντιπαθητική από την Γαλλική κοινωνία λόγω της επαρχιακής της καταγωγής, ενώ η εκκλησία κατέκρινε την συμπεριφορά της. Ο βασιλιάς Λουδοβίκος Ζ΄ την αγαπούσε έντονα στην αρχή, δεν της χάλαγε κανένα χατίρι, αλλά στο τέλος έπεσε και στην δική του δυσμένεια.

Βασίλισσα της Γαλλίας

Αν και ο Λουδοβίκος Ζ΄ ήταν ευσεβέστατος βασιλιάς, το 1141 ήρθε σε σφοδρή σύγκρουση με τον πάπα Ιννοκέντιο Β΄ σχετικά με το θέμα του χηρεύσαντα επισκοπικού θρόνου στη Μπουρζ. Τοποθέτησε διάδοχο του έναν από τους καγκελάριούς του, τον Καντούρκ, και αρνήθηκε να δεχθεί τον χρισμένο από τον πάπα Πιέρ ντε λα Σατρ, κλείνοντας του τις πόρτες της πόλης. Ο πάπας κατηγόρησε για την στάση αυτή του βασιλιά την σύζυγό του, Ελεονώρα της Ακουιτανίας, λέγοντας ότι και ο πατέρας της, Γουλιέλμος Ι΄, χρησιμοποιούσε τις ίδιες τακτικές, ενώ ο βασιλιάς Λουδοβίκος ήταν άβουλο όργανο στα χέρια της. Εξοργισμένος ο βασιλιάς από την τοποθέτηση του πάπα, ορκίστηκε ότι όσο ζει αυτός ο Πιέρ ντε λα Σατρ δεν θα έμπαινε στην Μπουρζ. Ο τελευταίος βρήκε καταφύγιο στην αυλή του κόμη της Καμπανίας Θεοβάλδου Β΄.

Ο Λουδοβίκος περιπλέχτηκε αμέσως σε πόλεμο με τον Θεοβάλδο Β΄ της Καμπανίας, επιτρέποντας στον ταξιάρχη της Γαλλίας Ραούλ Α΄ του Βερμαντουά να χωρίσει την ανιψιά του Θεοβάλδου Β΄, Ελεονόρα, προκειμένου να παντρευτεί την Πετρονίλλα της Ακουιτανίας, μικρότερη αδελφή της Ελεονώρας. Ο πόλεμος με την Καμπανία (1142–1144) κατέληξε στο μακελειό της πόλης του Βιτρύ, όπου η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες, ενώ σκοτώθηκαν 1.300 άνθρωποι. Ο βασιλιάς κατηγορήθηκε ότι επέτρεψε το μακελειό, οπότε ως θεοσεβούμενος, τρομοκρατημένος από την επερχόμενη θεία οργή, δέχτηκε να κάνει όλες τις εναντίον του παραχωρήσεις. Άφησε την Καμπανία άθικτη στην εξουσία του έκπληκτου Θεοβάλδου Β΄ χωρίς να διεκδικήσει τίποτα από τα εδάφη του, ενώ δέχθηκε τον Πιερ ντε λα Σατρ σαν αρχιεπίσκοπο της Μπουρζ.

Παράλληλα, για να ξεπλύνει τις αμαρτίες του από το μακελειό του Βιτρύ, το 1145 προετοιμάστηκε για Σταυροφορία με την σύζυγο του Ελεονώρα με αίτηση στον πάπα Ευγένιο Γ΄. Με την Ελεονώρα της Ακουιτανίας είχε ήδη κάνει το πρώτο του παιδί, Μαρία.
Συμμετοχή της με τον Λουδοβίκο Ζ΄ στην τρίτη Σταυροφορία, και διαζύγιο
Η Ελεονώρα της Ακουιτανίας (δεξιά), με τον μικρότερο γιο της Ιωάννη τον Ακτήμονα (αριστερά)

Αναχώρησαν μαζί για την Β΄ Σταυροφορία με 300 ευγενείς, ενώ αυτή με γυναίκες που σύμφωνα με φήμες ήταν ντυμένες σαν αμαζόνες. Ο Λουδοβίκος, που ήταν προσκολλημένος έντονα με τον χριστιανισμό, δεν ήταν ικανός στρατιωτικός αρχηγός και το όραμα της αποτυχίας σε αυτή την αμφίβολη εκστρατεία ήταν πολύ πιθανό. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μανουήλ Α΄ Κομνηνός δεν ήθελε να περάσουν από τα εδάφη του, γιατί φοβόταν την ασφάλεια της αυτοκρατορίας του. Έμειναν τρεις βδομάδες στην Κωνσταντινούπολη στα ανάκτορα του Φιλοπάττιου. Ο λαός της πόλης λάτρεψε την Ελεονώρα, ενώ ο ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης την παρομοίασε με την μυθική βασίλισσα των Αμαζόνων Πενθισίλεια.

Στην συνέχεια, στην Μικρά Ασία βρήκαν τα υπολείμματα του κατεστραμμένου Γερμανικού στρατού, που διοικείτο από τον εξαντλημένο και άρρωστο βασιλιά Κορράδο, που ενώθηκε μαζί τους. Έξω από τη Λαοδικεία, δέχθηκε επίθεση από Τούρκους που του είχαν στήσει παγίδα με βομβαρδισμό από πέτρες και βέλη. Ωστόσο, ο βασιλιάς είχε καταφέρει να διαφύγει στις απόκρημνες περιοχές και σώθηκαν με τις ασπίδες από τα Τουρκικά βέλη.

Διαφεύγοντας έφτασε στους Αγίους Τόπους το 1148. Η Ελεονώρα είχε στο μυαλό της τον θείο της, Ραϋμόνδο της Αντιόχειας, που πολεμούσε ενάντια στην Αλέππο. Ο ίδιος ζητούσε την κατάληψη των Ιεροσολύμων και γι' αυτό διέφυγε από την υπηρεσία του Ραϋμόνδου, συναντήθηκε με τον Κορράδο Γ΄ της Γερμανίας και τον Βαλδουίνο Γ΄ των Ιεροσολύμων και άρχισαν να πολιορκούν την Δαμασκό. Η προσπάθεια απέτυχε και ο Λουδοβίκος τελικά επέστρεψε στην Γαλλία το 1149, παρά τις διαμαρτυρίες της Ελεονώρας να παραμείνει για να βοηθήσει τον θείο της. Σε λίγο, με δικαιολογία το συγκεκριμένο γεγονός, διέλυσαν το γάμο τους, αλλά αυτό ήταν μόνο η πρόφαση. Η αληθινή αιτία ήταν η δυσαρέσκεια του ενός προς τον άλλον, ο μεν Λουδοβίκος γιατί δεν του είχε κάνει γιο, η δε Ελεονώρα δεν μπορούσε να υπομείνει τον καλογερίστικο τρόπο που προτιμούσε να ζει.

Δεύτερος γάμος της με τον Ερρίκο Πλανταγενέτη του Ανζού

Μετά τον χωρισμό της, δύο λόρδοι, ο Θεοβάλδος Ε΄ του Μπλουά και ο Γοδεφρείδος της Νάντης επιζήτησαν να την παντρευτούν. Η Ελεονώρα προτίμησε σαν δεύτερο σύζυγο της τον Ερρίκο του Ανζού και τον παντρεύτηκε το 1152, μόλις έξι μήνες μετά το διαζύγιο με τον πρώτο σύζυγο της. Αν και ήταν 11 χρόνια μεγαλύτερη του, και οι δυο τους ήταν απόγονοι του Ροβέρτου Β΄ της Νορμανδίας. Αναφέρεται ότι ένας παλιός εραστής της ήταν ο πατέρας του Ερρίκου, Γοδεφρείδος Ε΄ του Ανζού, που, γνωρίζοντας τον υποχθόνιο χαρακτήρα της, είχε συμβουλέψει τον γιο του να αποφύγει κάθε σχέση μαζί της.

Μαζί της τα επόμενα 13 χρόνια έκανε οκτώ παιδιά: πέντε γιους (επέζησαν οι τέσσερις), και τρεις θυγατέρες οι οποίοι ήταν:

Ερρίκος ο Νεώτερος
Ματίλδη της Αγγλίας
Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος
Γοδεφρείδος Β΄ της Βρεττάνης
Ελεονώρα της Αγγλίας
Ιωάννα της Αγγλίας
Ιωάννης της Αγγλίας

Σύγκρουση με τον Ερρίκο Β΄ και αιχμαλωσία της

Ο Ερρίκος όμως δεν έμεινε πιστός στην γυναίκα του, ίσως λόγω της πολύ μεγαλύτερης ηλικίας της, ενώ είχε τάσεις ερωτοτροπίας, με αποτέλεσμα να αποκτήσει πολλά εξώγαμα παιδιά. Στην περίοδο αυτή σημειώθηκαν πολλές ταραχές, αφού στην Ακουιτανία αρνήθηκαν να δεχτούν την κυριαρχία του νέου συζύγου της Ελεονώρας, ενώ απέτυχε στην προσπάθεια του να αποκτήσει την Τουλούζη.

Ο νέος γάμος του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου Ζ΄ και ο αρραβώνας του μεγαλύτερου γιου και διαδόχου του Ερρίκου με την Μαργαρίτα της Γαλλίας το 1166, τον έφερε σε σύγκρουση, μέσα στην ίδια χρονιά, με τον αρχιεπίσκοπο Τόμας Μπέκετ, τον καγκελάριο του και αργότερα αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπερι. Η Ελεονώρα έμεινε έξω από τα γεγονότα αυτά, αλλά όταν παντρευόταν η κόρη της Ματθίλδη με τον Ερρίκο τον Λέοντα της Σαξονίας το 1167, ενώ ως τότε έμενε με τον σύζυγο της, μάζεψε όλα τα πράγματα της και πήγε να ζήσει ξεχωριστά στο Ανζού στην Βόρεια Γαλλία. Ήταν προδιαγεγραμμένο να ζήσουν σαν μια διαλυμένη οικογένεια και ο Ερρίκος όχι μόνο δεν αντέδρασε, αλλά την συνόδευσε κιόλας.

Μετά την δολοφονία του Τόμας Μπέκετ το 1170 και την μεγάλη κατακραυγή, η Ελεονώρα άρχισε να υποτιμά έντονα περισσότερο τον σύζυγο της. Το 1173 εκμεταλλεύτηκε τις αδυναμίες του Ερρίκου και ξεσήκωσε τους τρεις μεγαλύτερους γιους της εναντίον του. Το κίνημα απέτυχε και η Ελεονώρα συνελήφθη και αιχμαλωτίστηκε στο κάστρο του Γουίντσεστερ, τα υπόλοιπα 15 χρόνια που έζησε ο σύζυγος του.

Η μεγάλη ερωμένη του Ερρίκου Β΄, Ρόζαμουντ Κλίφορντ, που σχεδίαζε να παντρευτεί, αφού πρώτα θα έπαιρνε διαζύγιο από την Ελεονώρα, πέθανε το 1176. Πολλές φήμες κατηγόρησαν την Ελεονώρα ότι βρισκόταν πίσω από τον θάνατο της, λόγω του ότι είχε σχεδιάσει τον δηλητηριασμό της. Το 1183, ο μεγαλύτερος γιος του, Ερρίκος, ενώθηκε ξανά με τους αδελφούς του, Ριχάρδο και Γοδεφρείδο, κατά του πατέρα του, αλλά έπαθε δυσεντερία και πέθανε. Το τραγικό γεγονός είχε προβλέψει η Ελεονώρα στο όνειρο της. Θεωρήθηκε από πολλούς σαν θεία τιμωρία για την στάση που κράτησε απέναντι στον πατέρα του.

Στην συνέχεια, ο βασιλιάς Φίλιππος Β΄ της Γαλλίας απαίτησε την Νορμανδία και ο Ερρίκος την διεκδίκησε, λόγω του ότι ανήκε στην σύζυγο του που την κάλεσε στην Νορμανδία το 1184. Η Ελεονώρα έμεινε στην Νορμανδία έξι μήνες. Από εκεί και πέρα, είχε μια σχετική ελευθερία, ενώ επισκέφτηκε πολλές φορές την Αγγλία, πάντα κάτω από επιτήρηση.
Τελευταία χρόνια
Τάφος της Ελεονώρας της Ακουιτανίας και του βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκου Β΄ στο Φοντεβρώ

Το 1189, μόλις πέθανε ο Ερρίκος Β΄, ο διάδοχός του και γιος του, Ριχάρδος Α΄ ο Λεοντόκαρδος, την απελευθέρωσε και την επανέφερε αμέσως στην βασιλική αυλή, δίνοντας της απόλυτη εξουσία, ενώ ετοιμαζόταν να αναχωρήσει για την Γ΄ Σταυροφορία. Υποστήριξε τον Ριχάρδο έναντι του Ιωάννη και με πρωτοβουλία της συγκεντρώθηκε το ποσό που ζήτησε ο αυτοκράτορας Ερρίκος ΣΤ΄ για την απελευθέρωση του. Επέζησε της βασιλείας του γιου της Ιωάννη και του γιου της Ιωάννη του Ακτήμονα. Ο Ιωάννης Ακτήμων την έστειλε στην Καστίλλη το 1199 να αντιπροσωπεύσει την Αγγλική αυλή στους γάμους της εγγονής της Λευκής της Καστίλλης με τον 12χρονο διάδοχο του Γαλλικού θρόνου Λουδοβίκο (μέλλοντα Λουδοβίκο Η΄). Μεταβαίνοντας τα Πυρηναία αιχμαλωτίστηκε από τον Ούγο Θ΄ των Λουζινιάν, αλλά ελευθερώθηκε γρήγορα, έφτασε στην Καστίλλη και παραβρέθηκε στους γάμους το 1200.

Ηλικιωμένη και εξαντλημένη, δέχτηκε και το πλήγμα της δολοφονίας του περίφημου πολεμιστή Μερκαντιέ, που ήταν και φρουρός της. Ήταν ανίκανη να επιστρέψει στην Αγγλία λόγω της μεγάλης της ηλικίας και παρέμεινε στον πύργο του Φοντεβρώ. Στην διαμάχη του γιου της Ιωάννη με τον εγγονό της Αρθούρο, υποστήριξε τον Ιωάννη, κάτι που έκανε τον Αρθούρο να κατέβει να την πολιορκήσει, ενώ είχε καταφύγει στο κάστρο του Μιραμπώ. Μόλις το έμαθε ο Ιωάννης, κατέβηκε εξοργισμένος με ισχυρό στρατό και συνέλαβε τον Αρθούρο. Η ηλικιωμένη Ελεονώρα κατέφυγε στο μοναστήρι του Μιραμπώ, όπου έζησε σαν μοναχή ως τον θάνατο της, ενώ τάφηκε στο αββαείο του Φοντεβρώ.
Παραπομπές

Weir, Alison (2001). Eleanor of Aquitaine: A Life. Ballantine Books.

Πηγές

Eleanor of Aquitaine: Lord and Lady, John Carmi Parsons & Bonnie Wheeler (2002)
Queen Eleanor: Independent Spirit of the Medieval World, Polly Schover Brooks (1983) (for young readers)
Eleanor of Aquitaine: A Biography, Marion Meade (1977)
Eleanor of Aquitaine and the Four Kings, Amy Kelly (1950)
Eleanor of Aquitaine: The Mother Queen, Desmond Seward (1978)
Eleanor of Aquitaine: A Life, Alison Weir (1999)
Le lit d'Aliénor, Mireille Calmel (2001)
"The Royal Diaries, Eleanor Crown Jewel of Aquitaine", Kristiana Gregory (2002)
Women of the Twelfth Century, Volume 1 : Eleanor of Aquitaine and Six Others, Georges Duby
A Proud Taste For Scarlet and Miniver, E. L. Konigsburg
The Book of Eleanor: A Novel of Eleanor of Aquitaine, Pamela Kaufman (2002)
The Courts of Love, Jean Plaidy (1987)
Power of a Woman. Memoirs of a turbulent life: Eleanor of Aquitaine, Robert Fripp (2006)