Ο Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ (15 Ιανουαρίου 1918 - 28 Σεπτεμβρίου 1970) ήταν ο δεύτερος πρόεδρος της Αιγύπτου, υπηρετώντας από το 1956 μέχρι το θάνατό του. Ο Νάσερ ηγήθηκε της ανατροπής της μοναρχίας το 1952 και εισήγαγε εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις το επόμενο έτος. Μετά από μία απόπειρα κατά της ζωής του το 1954 από μέλος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, διέλυσε την οργάνωση, έθεσε τον πρόεδρο Μουχάμαντ Ναγκίμπ σε κατ' οίκον περιορισμό και ανέλαβε την εξουσία, γινόμενος επίσημα πρόεδρος τον Ιούνιο του 1956.
Η δημοτικότητα του Νάσερ στην Αίγυπτο και στον αραβικό κόσμο ανέβηκε στα ύψη μετά την κρατικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ και την πολιτική του νίκη στην επακόλουθη Κρίση του Σουέζ. Ζήτησε υπό την κυβέρνησή του να αυξηθεί η ενότητα των αραβικών κρατών, η οποία κορυφώθηκε με τον σχηματισμό της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας με τη Συρία από το 1958 έως το 1961. Το 1962 ο Νάσερ ξεκίνησε μια σειρά από σημαντικές σοσιαλιστικές μεταρρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό της Αιγύπτου. Από το 1963 οι υποστηρικτές του Νάσερ πήραν την εξουσία σε πολλές αραβικές χώρες αλλά ο ίδιος ο Νάσερ ενεπλάκη στον Εμφύλιο Πόλεμο της Βόρειας Υεμένης και αργότερα στον πολύ μεγαλύτερο Αραβικό Ψυχρό Πόλεμο. Ξεκίνησε την δεύτερη προεδρική του θητεία τον Μάρτιο του 1965, μετά την αποχώρηση των πολιτικών του αντιπάλων από την προεκλογική εκστρατεία. Μετά την ήττα της Αιγύπτου στον Πόλεμο των Έξι Ημερών με το Ισραήλ το 1967, ο Νάσερ παραιτήθηκε αλλά επέστρεψε στην εξουσία μετά από διαδηλώσεις που απαίτησαν την επαναφορά του στο αξίωμα. Μέχρι το 1968, ο Νάσερ είχε γίνει πρωθυπουργός, είχε συμμετάσχει στον πόλεμο απόκτησης της χαμένης επικράτειας, είχε αρχίσει μια διαδικασία μη πολιτικοποίησης του στρατού και είχε εκδόσει μια σειρά από μεταρρυθμίσεις για πολιτικό φιλελευθερισμό. Με το πέρας της Συνόδου Κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου το 1970, ο Νάσερ υπέστη καρδιακή προσβολή και πέθανε. Η κηδεία του στο Κάιρο προκάλεσε μια έκρηξη θλίψης στον αραβικό κόσμο.
Ο Νάσερ παραμένει μια ηγετική μορφή στον αραβικό κόσμο, ιδιαίτερα για τις μεταρρυθμίσεις που έκανε για την κοινωνική δικαιοσύνη και την αραβική ενότητα, την πολιτική εκσυγχρονισμού και τις αντι-ιμπεριαλιστικές προσπάθειες. Η προεδρία του συνέπεσε με την αιγυπτιακή πολιτιστική έκρηξη και ξεκίνησε μεγάλα βιομηχανικά έργα, όπως το φράγμα του Ασουάν. Οι επικριτές του Νάσερ άσκησαν μια αρνητική κριτική απέναντι στον αυταρχισμό του, στις παραβιάσεις που έκανε στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην κυριαρχία του στο στρατό όσον αφορά τα πολιτικά θεσμικά όργανα, εγκαθιστώντας ένα σχέδιο στρατιωτικής και δικτατορικής κυριαρχίας στην Αίγυπτο.
Η ζωή του
Γιος ταχυδρομικού υπαλλήλου, γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1918 και σπούδασε στη Βασιλική Στρατιωτική Ακαδημία του Καΐρου, από την οποία και αποφοίτησε το 1938, ενώ διακρίθηκε στον πόλεμο εναντίον του Ισραήλ το 1948. Υπήρξε ένας από τους βασικούς ιδρυτές της παραστρατιωτικής οργάνωσης των «Ελεύθερων Αξιωματικών», η οποία, εκμεταλλευόμενη τη πικρία του λαού εκ του πολέμου με το Ισραήλ, ανέτρεψε την αιγυπτιακή δυναστεία του Βασιλιά Φαρούκ Α΄ στις 23 Ιουλίου 1952 και το 1953 ανακήρυξε την Αίγυπτο δημοκρατία ισλαμικού τύπου.
Στη συνέχεια το 1954 ο Νάσερ ανέτρεψε και τον πρώτο πρόεδρο της Αιγυπτιακής Δημοκρατίας συνταγματάρχη Μουχάμαντ Ναγκίμπ θέτοντάς τον σε κατ' οίκον περιορισμό (με αιτιολογία τη μετριοπαθή στάση του απέναντι στο Σουδάν) και ανέλαβε την προεδρία κατόπιν ανελεύθερων εκλογών το 1956 υπό την (αφανή) διπλωματική προστασία της Σοβιετικής Ένωσης. Τον ίδιο χρόνο η Αγγλία και οι ΗΠΑ συνομολογούν με την Αίγυπτο για την (βοήθεια) στη κατασκευή του μεγάλου φράγματος του Ασουάν και παράλληλα ο Νάσερ ζήτησε μεγάλες στρατιωτικές προμήθειες για τον στρατιωτικό εξοπλισμό της χώρας.
Μοίρασε την εθνική γη στους ακτήμονες και εθνικοποίησε πολλές ξένες επιχειρήσεις, με πρώτη τη διαχείριση της διώρυγας του Σουέζ. Τότε ξέσπασε οξύτατη κρίση και μάλιστα μετά την ανάληψη εκ μέρους της Αγγλίας και Γαλλίας συνεπικουρούμενη και από το Ισραήλ μεγάλης στρατιωτικής επέμβασης την οποία τελικά τα Ηνωμένα Έθνη καταδίκασαν ως παράνομη και οι δύο Δυνάμεις αναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν. Η εξέλιξη αυτή έκανε τον Νάσερ να φαντάζει ως ήρωας.
Το 1958 ίδρυσε την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία συμπράττοντας με τη Συρία, την Ιορδανία και τον Λίβανο σε ένα διακρατικό τύπο "αραβικού σοσιαλισμού" η οποία όμως αργότερα το 1961 αυτοδιαλύθηκε. Οι ΗΠΑ και η Αγγλία συνέχισαν να αρνούνται την στρατιωτική εξοπλιστική προμήθεια του Αιγυπτιακού στρατού. Ο Νάσερ τότε στράφηκε προς τη Ρωσία. Το γεγονός χαιρετίστηκε ιδιαίτερα από το Κρεμλίνο και ο Πρόεδρος Χρουστσώφ του επεφύλαξε θερμή υποδοχή. Τότε η Σοβιετική Ένωση ανέλαβε και τη κατασκευή του φράγματος του Ασουάν. Ήταν 9 Ιανουαρίου 1960 όταν οι Πρόεδροι Νάσερ και Χρουστσώφ, επιβαίνοντες σε ποταμόπλοιο, έριξαν μικρές πέτρες ως θεμέλιους λίθους στο σημείο κατασκευής του φράγματος.
Ο Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ
Την 7 Ιουνίου του 1960 ο Νάσερ επισκέφθηκε την Αθήνα κατόπιν επίσημης πρόσκλησης του Βασιλιά Παύλου. Από την επίσκεψη αυτή ξεκίνησε η δημιουργία του Ελληνοαραβικού Επιμελητηρίου και απαλείφθηκαν οι κατά των Ελλήνων της Αιγύπτου αξιώσεις δήμευσης περιουσιών και απελάσεων. Την επίσκεψη εκείνη ανταπέδωσε ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος στον οποίο ο Νάσερ επεφύλαξε θερμή υποδοχή. Ήταν ο πρώτος επίσημος της Δύσης που επισκέφθηκε τη χώρα μετά την μεταστροφή της Αιγύπτου στο Ανατολικό μπλοκ. Πρωτεργάτης εισηγητής της (αναγκαιότητας) ανταλλαγής αυτών των επισκέψεων ήταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος.
Η επιρροή του Νάσερ δεν μειώθηκε παρά τη συντριπτική ήττα των Αράβων από τους Ισραηλινούς στον πόλεμο των έξι ημερών τον Ιούνιο του (1967). Με τη λήξη του πολέμου σε ραδιοφωνικό μήνυμά του ανήγγειλε στον αιγυπτιακό λαό την παραίτησή του. Η είδηση συγκίνησε τον αιγυπτιακό λαό τόσο που ξεχύθηκε στους δρόμους του Καΐρου σε μια τεράστια πορεία-συγκέντρωση, ζητώντας την παραμονή του στην προεδρία. Έτσι και παρέμεινε.
Από τις 21 ως τις 23 Δεκεμβρίου συγκλήθηκε στην πρωτεύουσα του Μαρόκου, Ραμπάτ, αραβική διάσκεψη. Παρά τις επίμονες προσπάθειες του Νάσερ για ανάληψη χειροπιαστών οικονομικών, πολιτικών και στρατιωτικών δεσμεύσεων στον κοινό αραβικό αγώνα εναντίον του Ισραήλ, οι μετριοπαθείς Άραβες ηγέτες, μεταξύ των οποίων οι ηγέτες της Υεμένης Ιριάνι, του Κουβέιτ Αλ Σαμπάχ, του Λιβάνου Σαρλ Ελί και του Μαρόκου Χασάν, αντέδρασαν με επιφυλακτικότητα. Απογοητευμένος ο Νάσερ αποχώρησε από τη διάσκεψη και συγκρότησε στην Τρίπολη (Λιβύη), στις 26 Δεκεμβρίου, "τρόικα" των επαναστατικών αραβικών καθεστώτων με τον Μουαμάρ αλ Καντάφι και τον Σουδανό στρατηγό Γκαφάαρ Νιμέιρι[1].
Θάνατος
Επιστρέφοντας από ένα μεγάλο ταξίδι στη Μόσχα, όπου στο περιθώριο των πολιτικών του επαφών υπεβλήθη σε εξονυχιστικές ιατρικές εξετάσεις, ο Νάσερ αποσύρθηκε σε αναγκαστικές διακοπές εν όψει προγραμματισμένων ιατρικών επεμβάσεων για την αντιμετώπιση οξύτατων καρδιακών και κυκλοφοριακών προβλημάτων. Δεν πρόλαβε όμως να ξεκουραστεί ούτε μία μέρα, καθώς ξέσπασε ο εμφύλιος στην Ιορδανία, με αποτέλεσμα να διακόψει τις διακοπές του και να επιδοθεί σε ένα μαραθώνιο διαβουλεύσεων με στόχο τον τερματισμό της αιματοχυσίας, επιβαρύνοντας ακομα περισσότερο την ήδη κλονισμένη υγεία του.
Το πρωί της 28ης Σεπτεμβρίου, μόλις μία ημέρα μετά την υπογραφή της συμφωνίας ειρήνης, καθώς ο Νάσερ αποχαιρετούσε τον εμίρη του Κουβέιτ στο αεροδρόμιο του Καΐρου, ένιωσε ξαφνική αδιαθεσία, ζαλίστηκε και επέστρεψε στο σπίτι του. Οι γιατροί που τον επισκέφθηκαν δεν πρόλαβαν να του προσφέρουν τίποτα ουσιαστικό. Το ίδιο απόγευμα, ο 52χρονος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ πέθανε από θρόμβωση της στεφανιαίας, βυθίζοντας την Αίγυπτο αλλά και όλο τον αραβικό κόσμο σε βαρύτατο πένθος. Αξιωματικός καριέρας, αφοσιωμένος στρατιώτης της αραβικής ενότητας και ανεξαρτησίας, ήρωας του αραβοϊσραηλινού πολέμου του 1947, πρωτεργάτης της ανατροπής της μοναρχίας το 1952, ηγέτης της χώρας από το 1954, περιβεβλημένος με την αίγλη της νίκης εναντίον Άγγλων, Γάλλων και Ισραηλινών στην κρίση του Σουέζ το 1956, κορυφαία προσωπικότητα του κινήματος των Αδεσμεύτων και θεμελιωτής του εκσυγχρονισμού της Αιγύπτου με κολοσσιαία έργα και βαθιές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις: Αυτόν τον Νάσερ έκλαψαν με ανυπόκριτα δάκρυα και εκδηλώσεις μαζικής λαϊκής υστερίας στο Κάιρο και σ' όλα τα αραβικά εδάφη, συγχωρώντας του τη βαριά ήττα του Πολέμου των Έξι Ημερών και το άνοιγμα του δρόμου για έναν οδυνηρό συμβιβασμό[2].
Έπειτα από ένα πάνδημο λαϊκό προσκύνημα, 4 εκατομμύρια ολοφυρόμενων Αιγυπτίων κατέκλυσαν την πλατεία Ραμσή, την 1η Οκτωβρίου, και συνόδευσαν τη σορό του μεγάλου ηγέτη σε μια ανεπανάληπτη στην παγκόσμια ιστορία νεκρική πομπή. Ήταν τέτοια η υστερία του πλήθους που κατά τη διάρκεια της πομπής πέθαναν είτε από καρδιακή προσβολή είτε επειδή ποδοπατήθηκαν από αλλόφρονες συμπολίτες τους 48 Αιγύπτιοι, ενώ σημειωνόταν ένας σοβαρός τραυματισμός κάθε λεπτό της ώρας. Ο ίδιος ο διάδοχος του Νάσερ, Ανουάρ Σαντάτ -η εκλογή του οποίου επικυρώθηκε στις 15 Οκτωβρίου με δημοψήφισμα- έπαθε ένα ελαφρύ καρδιακό επεισόδιο και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, για να επιστρέψει τρεις ώρες αργότερα[3].
Πολλοί υπήρξαν επικριτές του έργου του όπως και πολλοί οι θαυμαστές του. Επί των ημερών του κατέρρευσε η ανθούσα μέχρι τότε ελληνική παροικία της Αιγύπτου λόγω των εθνικοποιήσεων και της απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα συναλλάγματος, Ο ίδιος εφάρμοσε αστυνομοκρατούμενη εσωτερική πολιτική που εφαρμόσθηκε και σε άλλες χώρες της Μεσογείου, ενέπλεξε τη χώρα σε δύο πολέμους, με την Υεμένη, πενταετή (1962-1967) και με το Ισραήλ (πόλεμος των έξι ημερών) το 1967 με ασυγχώρητα μεγάλο αριθμό νεκρών, έστρεψε τη χώρα προς τη Σοβιετική Ένωση για να λάβει εξοπλισμούς που δεν μπόρεσαν να ενεργοποιηθούν στις κατάλληλες στιγμές ξεπουλώντας όλη τη παραγωγή δημητριακών και βάμβακος στη Σοβιετική Ένωση. Η στροφή αυτή μετά το θάνατό του αποδείχθηκε λανθασμένη και ακολούθησε αναστροφή, έτσι ώστε ο Κίσσινγκερ να χαρακτηριστεί και «μάγος» της Διπλωματίας. Ξεκίνησε ένα εθνικό - σοσιαλιστικό πολιτικό πρόγραμμα που εκ των πραγμάτων όχι μόνο δεν καρποφόρησε αλλά το μόνο που πέτυχε ήταν να γίνει ο ίδιος ίνδαλμα σε αρκετούς άλλους πραξικοπηματίες της Μεσογείου και όχι μόνο.
Αντίθετα οι οπαδοί του εγκωμιάζουν τις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις του. Του αναγνωρίζουν την απαλλαγή της χώρας από τη Δυναστεία του Φαρούκ που κάτω από το πάθος της καλοπέρασης και της χαρτοπαιξίας δεν αντιλαμβανόταν τις δυσκολίες που περνούσε η χώρα, ανεξαρτήτως του διπλωματικού επεισοδίου που είχε δημιουργηθεί εξ υπαιτιότητάς του σε βάρος της ελληνικής βασιλικής οικογένειας, που αποκαταστάθηκε όμως επί Νάσερ. Ανεξάρτητα όμως από όλα τα παραπάνω, είναι γεγονός πως ο Νάσερ υπήρξε η πρώτη πολιτική φυσιογνωμία που προσπάθησε να αποκαταστήσει γενικά την αξιοπρέπεια στους Άραβες που την είχαν μακρόχρονα ταπεινώσει οι Δυτικοί.
Γραπτά
Ο Νάσερ έγραψε τα ακόλουθα βιβλία, τα οποία κυκλοφόρησαν κατά την διάρκεια της ζωής του :
Memoirs of the First Palestine War (Arabic: يوميات الرئيس جمال عبد الناصر عن حرب فلسطين) (1955 ; Akher Sa'a)
"Memoirs of the First Palestine War", in 2, no. 2 (Win. 73): 3–32 (πρώτο έργο που μεταφράστηκε στα αγγλικά, 1973)
Egypt's Liberation: The Philosophy of the Revolution (Arabic: فلسفة الثورة) (1955 ; Dar al-Maaref)
Towards Freedom (Arabic: في سبيل الحرية) (1959 ; Cairo-Arabian Company)
Βραβεία
Μαλαισία : Honorary Recipient of the Order of the Crown of the Realm (1965)
Παραπομπές
Η διάσκεψη των Αράβων στο Ραμπάτ, Ιστορικό Λεύκωμα 1969, σελ. 125, Καθημερινή (1998)
Ιστορικό Λεύκωμα 1970, σελ. 54, Καθημερινή (1998)
Ο Τύπος της εποχής περιέγραψε ως εξής τις σκηνές που διαδραματίστηκαν κατά τη διάρκεια της πομπής: "Ίπποι αφηνίασαν, άνθρωποι περιήλθον εις αλλόφρονα κατάστασιν και εις τας σκηνάς απογνώσεως που διεδραματίσθησαν το φέρετρο εκινδύνευσεν επανειλημμένως να ανατραπή και να θρυμματισθή από το έξαλλον πλήθος. Το πανδαιμόνιον έφτασε εις το κορύφωμά του εις το τέλος της τριώρου πομπής, όταν η σορός απετέθη εις τον κήπον του τεμένους. Το πλήθος, μη δυνάμενον πλέον να συγκρατηθή, εξεχύθη διά να πλησιάσει και να ψαύση το φέρετρον. Άνθρωποι προσπαθούσαν με εφόδους να ασπασθούν το φέρετρον και διεπληκτίζοντο μεταξύ των, ενώ οι εκφωνηταί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως ανελύοντο εις δάκρυα και λυγμούς, μη δυνάμενοι να μεταδώσουν την περιγραφήν της κηδείας... Οι έξι ίπποι οι σύροντες τον κιλλίβαντα πυροβόλου, εις τον οποίον ήτο τοποθετημένον το φέρετρον, ωρθούντο εις τους οπισθίους πόδας. Προηγουμένως, τα πλήθη είχον ξεσχίσει την μαύρην, λευκήν και ερυθράν σημαίαν, που εκάλυπτε το φέρετρο".
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
