Το υπόδειγμα IS/LM είναι ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία της σύγχρονης μακροοικονομικής θεωρίας, παρότι δεν είναι χωρίς προβλήματα στο κατά πόσο είναι αυτοσυνεπές ή και κατά πόσο είναι αρκετά ακριβές. Για διάφορους λόγους, οι αγορές μπορεί να μην ισορροπούν, η πραγματική προσφορά μπορεί να αποκλίνει από τη ζήτηση, οι αγορές δεν εκκαθαρίζουν "αυτόματα", και οι καμπύλες IS/LM που απεικονίζουν τη "γενική ισορροπία" όλων των αγορών (προϊόντων και υπηρεσιών και χρήματος) δεν είναι παρά ένα υπόδειγμα (μοντέλο).

Μια άλλη βάσιμη κριτική (Pasinetti, 1974) αφορά τη χρονική εξάρτηση των μεγεθών που περιγράφει η IS/LM, καθώς η τομή των δύο καμπυλών υπονοεί ταυτόχρονη ισορροπία. Στην πραγματικότητα όμως, και επίσης σύμφωνα με την περιγραφή του Keynes, πρόκειται για μια αναδρομική χρονική ακολουθία διαδοχικών και εναλλασσόμενων αποφάσεων στην "αγορά κεφαλαίων" και στην "αγορά αγαθών". Το επιτόκιο καθορίζεται από αποφάσεις χαρτοφυλακίου στην αγορά χρήματος, και κατόπιν με κάποια βέβαια χρονική υστέρηση καθορίζονται οι αποφάσεις για επενδύσεις και το συνολικό προϊόν στην πραγματική οικονομία, το οποίο πάλι εκ νέου καθορίζει κατοπινές αποφάσεις χαρτοφυλακίου, κ.ο.κ..

H IS/LM διδάσκεται σε όλα τα προπτυχιακά μαθήματα μακροοικονομικής, και είναι πολύ χρήσιμη για τη γενική κατανόηση, αλλά για να γίνουν ποσοτικές προβλέψεις με πρακτική χρησιμότητα χρειάζονται λεπτομερέστερα και πιο πολύπλοκα μοντέλα, τα οποία να ενσωματώνουν και εμπειρικά (οικονομετρικά) δεδομένα, χρονικές παραμέτρους και άλλες παραμέτρους.

Καμπύλη LM

Η καμπύλη LM είναι μια αύξουσα καμπύλη,
που συσχετίζει το πραγματικό ΑΕΠ = Υ (οριζόντιος άξονας) με το επιτόκιο = i (κάθετος άξονας). Κάθε ένα σημείο της LM αντιπροσωπεύει ένα σημείο ισορροπίας μεταξύ της συνολικής προσφοράς χρήματος και της συνολικής ζήτησης χρήματος. Δηλαδή κάθε ένα σημείο της LM αντιπροσωπεύει ένα σημείο όπου του αριστερό μέλος της εξίσωσης M/P = L(i,Y) ισούται με το δεξί της μέλος. Το αριστερό μέλος αντιπροσωπεύει πραγματικές μετρούμενες ποσότητες. Μ είναι η συνολική ποσότητα (προσφορά) χρήματος, P το γενικό επίπεδο τιμών. Το δεξί μέλος αντιπροσωπεύει την καμπύλη ζήτησης χρήματος ή απλά ζήτηση χρήματος, που είναι συνάρτηση του επιτοκίου i και του πραγματικού ΑΕΠ Υ.

Η συνολική ποσότητα χρήματος, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, είναι σταθερή και καθορίζεται από την κεντρική τράπεζα και τις εμπορικές τράπεζες. Η ζήτηση χρήματος σημαίνει απλά την κατακράτηση ρευστοποιήσιμων μετρητών σε λογαριασμούς και καταθέσεις, (i)για λόγους καθημερινών συναλλαγών και (ii)για λόγους κερδοσκοπικούς, έναντι της δέσμευσης σε μακροπρόθεσμα ομόλογα. Όσο μεγαλύτερο το προϊόν (εισόδημα) μιας οικονομίας τόσο μεγαλύτερη η ζήτηση χρήματος για σκοπούς συναλλακτικούς. Ενώ όσο μεγαλύτερο το επιτόκιο τόση μεγαλύτερη η ζήτηση χρήματος για κερδοσκοπία.

Καμπύλη IS

Κάθε ένα σημείο της IS αντιπροσωπεύει ένα σημείο ισορροπίας μεταξύ της συνολικής επένδυσης (Investment) και της συνολικής αποταμίευσης (Saving). Η καμπύλη IS αντιπροσωπεύει την πραγματική οικονομία (παραγωγή προϊόντων, παροχή υπηρεσιών). Μείωση των επιτοκίων αυξάνει την παραγωγή. Η καμπύλη IS είναι φθίνουσα. Τούτο με βάση τη λογική ότι μείωση των επιτοκίων αυξάνει την κατανάλωση έναντι της αποταμίευσης (μικρότερο κίνητρο για αποταμίευση), αλλά και αυξάνει τις επενδυτικές δαπάνες σε κεφαλαιουχικό εξοπλισμό έναντι της κατακράτησης των κεφαλαίων σε ομόλογα. Με μείωση του επιτοκίου, κινείται δηλαδή η οικονομία πάνω στη καμπύλη IS προς σημείο ισορροπίας αποταμίευσης-επένδυσης το οποίο αντιστοιχεί σε μεγαλύτερο προϊόν.
Δημοσιονομική επέκταση χρηματοδοτούμενη από έλλειμμα και εκτόπιση επενδύσεων.

Μετατόπιση της (IS) (σχήμα): Στο σχήμα δίνεται υποθετικό παράδειγμα μετατόπισης της IS προς τα δεξιά. Αν υποθέσουμε ότι το συνολικό προϊόν Υ σαν συνάρτηση του επιτοκίου δίνεται από φθίνουσα γραμμική σχέση, τότε έχουμε έναν όρο ανάλογο του επιτοκίου και με αρνητικό πρόσημο και έναν σταθερό όρο. Η μετατόπιση της IS δεξιά γίνεται με αύξηση του σταθερού όρου, που αποκαλείται και αυτόνομες (δηλ. ανεξάρτητες από το επιτόκιο) επενδύσεις. Σε μια πραγματική οικονομία έχει υποστηριχθεί ότι αυτό μπορεί να γίνει με αύξηση των κρατικών δαπανών και επενδύσεων. Δυστυχώς όμως δεν ισχύει μια απλή "υδραυλική" σχέση. Στην πραγματικότητα είναι για παράδειγμα δυνατό η μετατόπιση της IS δεξιά να οδηγήσει την LM αριστερά, και η οικονομία να ισορροπήσει τελικά σε σημείο με το ίδιο συνολικό προϊόν, αν και με ψηλότερο επιτόκιο.

Στο σχήμα δεξιά μπορούμε να δούμε τις επιδράσεις της χρηματοδοτούμενης από έλλειμμα (δηλ. από έκδοση ομολόγων) αύξησης των κρατικών δαπανών σύμφωνα με το υπόδειγμα IS/LM. Με αρχικό σημείο το Α η δημοσιονομική επέκταση μετατοπίζει σημαντικά την IS προς τα δεξιά, το οποίο σημαίνει αύξηση του συνολικού εισοδήματος από YA σε YB, η οποία ακολουθείται, βάση της επίδρασης στη ζήτηση χρήματος, από άνοδο του επιτοκίου και συνεπώς μείωση των επενδύσεων και πτώση του εισοδήματος πάλι σε YΓ. Δηλαδή κινούμαστε πάνω στην IS προς το σημείο ισορροπίας Γ. Ωστόσο η επίδραση των "αποφάσεων χαρτοφυλακίου" λόγω της προσφοράς επιπλέον ομολόγων σημαίνει ότι θα έχουμε και (μικρή) μετατόπιση της LM αριστερά, επομένως το εισόδημα καταλήγει να είναι YΔ και το επιτόκιο iΔ. Με άλλα λόγια υπάρχει σε κάποιο βαθμό η λεγόμενη "εκτόπιση του ιδιωτικού τομέα" με μείωση των ιδιωτικών επενδύσεων. Το ακριβές μέγεθος αυτής της "εκτόπισης" εξαρτάται από τις ελαστικότητες της ζήτησης χρήματος και των επενδύσεων ως προς το εισόδημα και το επιτόκιο.

Πηγές

* R. Dornbusch, S. Fischer, Μακροοικονομική, ελλ. μετφρ. Εκδ. Κριτική, 1993, ISBN 978-960-218-073-0
* G. L. Fonseca The Hicks-Hansen IS-LM Model(αγγλικά)