.
Μια κυκλική οικονομία (αναφέρεται επίσης ως κυκλικότητα[2]) είναι ένα οικονομικό σύστημα που "αντιπροσωπεύει μια αλλαγή του παραδείγματος με τον τρόπο που η ανθρώπινη κοινωνία συνδέεται με τη φύση και αποσκοπεί στην πρόληψη της εξάντλησης των πόρων, της στενής δέσμης ενέργειας και υλικών και στη διευκόλυνση της βιώσιμης ανάπτυξης."[3] Aποσκοπεί στην εξάλειψη των αποβλήτων και τη συνεχή χρήση των πόρων. Τα κυκλικά συστήματα χρησιμοποιούν τη συντήρηση, την επαναχρησιμοποίηση/αναδιανομή, την ανακαίνιση/ανακατασκευή και την ανακύκλωση για τη δημιουργία ενός συστήματος κλειστού βρόχου, ελαχιστοποιώντας τις εισροές πόρων και τη δημιουργία αποβλήτων, ρύπανσης και εκπομπών άνθρακα.[4] Η κυκλική οικονομία στοχεύει στη διατήρηση των προϊόντων, του εξοπλισμού και της υποδομής[5] για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, βελτιώνοντας έτσι την παραγωγικότητα αυτών των πόρων. Τα απόβλητα υλικά και η ενέργεια πρέπει να γίνουν εισροές για άλλες διεργασίες μέσω αξιοποίησης αποβλήτων: είτε ως συστατικό είτε ως ανακτημένος πόρος για άλλη βιομηχανική διαδικασία ή ως αναγεννητικοί πόροι για τη φύση (π.χ. κομπόστ). Αυτή η αναγεννητική προσέγγιση έρχεται σε αντίθεση με την παραδοσιακή γραμμική οικονομία, η οποία έχει μια γραμμική ροή αγαθών γνωστή και ως "take-make-waste” (προμήθεια, παρασκευή, απόρριψη).[6]
Τα τελευταία χρόνια, έννοιες που βασίζονται στην ανακύκλωση πόρων έρχονται όλο και περισσότερο στο προσκήνιο. Μια από τις σημαντικότερες, είναι η κυκλική οικονομία, που υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Κίνα. Για την έννοια της κυκλικής οικονομίας έχουν αναπτυχθεί διάφορες σχολές σκέψης, όπως το εγχείρημα "cradle to cradle", η οικονομία απόδοσης, η βιομιμητική, η βιομηχανική οικολογία, ο φυσικός καπιταλισμός, η μπλε οικονομία και ο αναγεννητικός σχεδιασμός. Αυτές οι έννοιες φαίνονται διαισθητικά πιο βιώσιμες από το τρέχον γραμμικό οικονομικό σύστημα.[7] Η μείωση των εισροών πόρων και η διαρροή αποβλήτων και εκπομπών από το σύστημα μειώνει την εξάντληση των πόρων και τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Ωστόσο, αυτές οι απλές παραδοχές δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση της εμπλεκόμενης συστημικής πολυπλοκότητας και αγνοούν τις πιθανές αντισταθμίσεις. Για παράδειγμα, η κοινωνική διάσταση της βιωσιμότητας φαίνεται να αντιμετωπίζεται οριακά μόνο σε πολλές δημοσιεύσεις σχετικά με την Κυκλική Οικονομία, και σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτούνται διαφορετικές ή πρόσθετες στρατηγικές, όπως η αγορά νέου, πιο ενεργειακά αποδοτικού εξοπλισμού.
Ορισμός
Η κυκλική ανάπτυξη είναι ένα μοντέλο οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής παραγωγής και κατανάλωσης που στοχεύει στην οικοδόμηση μιας βιώσιμης κοινωνίας με βάση ένα κυκλικό μοντέλο. Στοχεύει στην ανάπτυξη ανακυκλώσιμων και βιώσιμων πόρων για την προστασία της κοινωνίας από τα απόβλητα. Ο σκοπός είναι να είναι σε θέση να σχηματίσει ένα μοντέλο που δεν είναι πλέον γραμμικό και άπληστο αλλά κυκλικό.[8] Αυτή η νέα μορφή κοινωνίας βασίζεται στην αρχή της κυκλικής οικονομίας. Ο στόχος είναι να δοθεί η δυνατότητα στις οικονομίες και τις κοινωνίες γενικότερα να γίνουν πιο αυτόνομες, βιώσιμες και συντονισμένες με το ζήτημα των περιβαλλοντικών πόρων.[9]
Η κυκλική οικονομία είναι ένα παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο που αποσκοπεί στην αύξηση της αποδοτικότητας των πρώτων υλών, μέσω της χρήσης των υλικών για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, με παράλληλη ελαχιστοποίηση της χρήσης φυσικών πόρων.[10]
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ορίζει την κυκλική οικονομια ως "ένα μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, το οποίο περιλαμβάνει την ανταλλαγή, εκμίσθωση, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση και ανακύκλωση των υπαρχόντων υλικών και προϊόντων όσο το δυνατόν περισσότερο προκειμένου να παραταθεί ο κύκλος ζωής τους. Στην πράξη, η κυκλική οικονομία υποδηλώνει τη μείωση των αποβλήτων στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο. Όταν ένα προϊόν φτάνει στο τέλος της ζωής του, τα υλικά κατασκευής του διατηρούνται μέσα στην οικονομία με οποιοδήποτε δυνατό τρόπο για να χρησιμοποιηθούν ξανά και ξανά, δημιουργώντας προστιθέμενη αξία στο προϊόν."[11]
Στο 11ο πενταετές σχέδιο της Κίνας για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη (2006-2010), η κυκλική οικονομια περιγράφεται ως ένα σύστημα συνδυασμού της οικονομικής ανάπτυξης με τη διατήρηση των πόρων σύμφωνα με την «αρχή των 3R» (reduce, reuse, recycle). Το άρθρο 2 του νόμου περί προώθησης της κυκλικής οικονομιας αναφέρει: «Ο όρος "κυκλική οικονομία" όπως αναφέρεται σε αυτά τα μέτρα είναι ένας γενικός όρος για τις δραστηριότητες ελαχιστοποίησης, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης που διεξάγονται κατά τη διαδικασία παραγωγής, κυκλοφορίας και κατανάλωσης».[12]
Η κυκλική οικονομία είναι μια οικονομική έννοια που συνδέεται με τη βιώσιμη ανάπτυξη και την πράσινη οικονομία, αλλά προχωρά πέρα από αυτές. Πράγματι, αντί να σκέφτεται μόνο να μειώσει τον οικολογικό αντίκτυπο των βιομηχανιών και την ποσότητα των αποβλήτων, στοχεύει στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών στοχεύοντας στη βιώσιμη διαχείριση των πρώτων υλών και των πηγών ενέργειας. Με άλλα λόγια, ο στόχος είναι να καταστεί η οικονομία όσο το δυνατόν πιο κυκλική, εισάγοντας νέες διαδικασίες και λύσεις για τη βελτιστοποίηση των πόρων και για τη χρήση και την απόρριψη.[6]
Αν και ο ορισμός της κυκλικής οικονομίας παραμένει ανοικτός[13], όλοι οι ορισμοί συμφωνούν για τη σημασία του σχεδιασμού, της παραγωγής και της κατανάλωσης με βιώσιμο τρόπο. Οι αρχές της έννοιας της κυκλικής οικονομίας περιλαμβάνουν την «αρχή των 3R» (reduce, reuse, recycle – ελαχιστοποίηση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση)[14] και την «αρχή των 6R» (reuse, recycle, redesign, remanufacture, reduce, recover – επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, επανασχεδιασμός, ανακατασκευή, ελαχιστοποίηση, ανάκτηση).[15]
Στην οικονομική βιβλιογραφία έχουν επίσης περιγραφεί άλλοι ορισμοί και όρια που διαχωρίζουν τη γραμμική από την κυκλική οικονομία με τον καθορισμό μετρικών που προέρχονται από τη μεγιστοποίηση της αξίας για την κοινωνία των υλικών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή.[16]
Ιστορία
Η ιδέα της κυκλικής ροής υλικών και ενέργειας εμφανίστηκε το 1966, στην εργασία του αμερικανού οικονομολόγου Kenneth Boulding:
Η κλειστή γη του μέλλοντος απαιτεί οικονομικές αρχές που είναι κάπως διαφορετικές από εκείνες της ανοιχτής γης του παρελθόντος. Η κλειστή οικονομία του μέλλοντος θα μπορούσε να ονομαστεί «οικονομία διαστημόπλοιου», στην οποία η γη έχει γίνει ένα ενιαίο διαστημόπλοιο, χωρίς απεριόριστα αποθέματα πόρων, είτε για εξόρυξη είτε για ρύπανση, και στην οποία, επομένως, ο άνθρωπος πρέπει να βρει τη θέση του σε ένα κυκλικό οικολογικό σύστημα που είναι ικανό για συνεχή αναπαραγωγή υλικών, παρόλο που δεν θα μπορεί να έχει εισροές ενέργειας.[17]
Δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για το δημιουργό της έννοιας της κυκλικής οικονομίας, αλλά συμβολή έχουν ο Αμερικανός καθηγητής John Lyle, ο μαθητής του William McDonough, ο Γερμανός χημικός Michael Braungart και ο αρχιτέκτονας και οικονομολόγος Walter Stahel.[18] Η ιδέα της κυκλικής οικονομίας μπορεί επίσης να έχει εμπνευστεί από τη Σιωπηλή Άνοιξη της Ρέιτσελ Κάρσον[19] ή τη διατριβή «όρια στην ανάπτυξη» του Κλαμπ της Ρώμης στη δεκαετία του 1970.[20]
Ο όρος κυκλική οικονομία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη βιβλιογραφία στις αρχές της δεκαετίας του ’90 από τους Πιρς και Τέρνερ[21], οι οποίοι πρότειναν μια κυκλική ροή αξίας με θετικά αποτελέσματα για το περιβάλλον στηριζόμενοι στις προηγούμενες μελέτες του Boulding.[22] Επιπλέον, οι πρόσφατες εξελίξεις στον τομέα της κυκλικής οικονομίας έχουν οδηγήσει σε ένα μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων οι οποίες επικεντρώνονται στην ανάδειξη της κυκλικής οικονομίας ως πρότυπο μοντέλο[23][24][25] και στη σχέση της με την αειφόρο ανάπτυξη.[26][27]
Προς την κυκλική οικονομία
Το 2013, κυκλοφόρησε μια έκθεση με τίτλο Towards the Circular Economy: Economic and Business Rational for an Accelerated Transition[6]. Η έκθεση, που ανατέθηκε από το Ίδρυμα Ellen MacArthur και αναπτύχθηκε από την McKinsey & Company, εξέτασε την οικονομική και επιχειρηματική ευκαιρία για τη μετάβαση σε ένα αποκαταστατικό, κυκλικό μοντέλο. Χρησιμοποιώντας προϊοντικές μελέτες περιπτώσεων και οικονομική ανάλυση, η έκθεση περιγράφει λεπτομερώς τις δυνατότητες για σημαντικά οφέλη σε ολόκληρη την ΕΕ. Υποστηρίζει ότι ένα υποσύνολο του μεταποιητικού τομέα της ΕΕ θα μπορούσε να πραγματοποιήσει καθαρή εξοικονόμηση κόστους υλικών αξίας έως και 630 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως έως το 2025 - ενθαρρύνοντας την οικονομική δραστηριότητα στους τομείς της ανάπτυξης προϊόντων, της ανακατασκευής και της ανακαίνισης.
Μια άλλη έκθεση του WRAP και της Πράσινης Συμμαχίας (με τίτλο «Απασχόληση και κυκλική οικονομία: δημιουργία θέσεων εργασίας σε μια πιο αποδοτική πηγή πόρων στη Βρετανία»), η οποία έγινε το 2015 εξέτασε διαφορετικά σενάρια δημόσιας πολιτικής έως το 2030. Υπολογίζει ότι, χωρίς αλλαγή πολιτικής, θα δημιουργηθούν 200.000 νέες θέσεις εργασίας, μειώνοντας την ανεργία κατά 54.000. Ένα πιο επιθετικό σενάριο πολιτικής θα μπορούσε να δημιουργήσει 500.000 νέες θέσεις εργασίας και να μειώσει μόνιμα την ανεργία κατά 102.000.[28]
Τον Ιανουάριο του 2018, η ΜΚΟ Circle Economy δημοσίευσε την πρώτη έκθεση Circularity Gap κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός. Η έκθεση αυτή έδειξε ότι μόνο το 9,1% του πλανήτη είναι κυκλικό, αφήνοντας ένα τεράστιο περιθώριο κυκλικότητας. Επίσης παρουσίασε ένα πλαίσιο και μια βάση δεδομένων για τη μέτρηση και την παρακολούθηση της προόδου στην γεφύρωση του παγκόσμιου χάσματος κυκλικότητας. Τον Ιανουάριο του 2019 κυκλοφόρησε η δεύτερη έκδοση της έκθεσης, που υπολόγισε ότι το περιθώριο κυκλικότητας του πλανήτη είναι 9%, ενώ το 2020 το περιθώριο υπολογίστηκε σε 8,6%. Η αρνητική τάση συνολικά μπορεί να εξηγηθεί από τρεις σχετιζόμενες, υποκείμενες τάσεις: υψηλά ποσοστά εξόρυξης, συνεχιζόμενη συγκέντρωση αποθεμάτων, χαμηλά επίπεδα επεξεργασίας και ανακύκλωσης στο τέλος της χρήσης.[29]
Η κυκλική οικονομία στην Ευρώπη
Ήδη από το 2006, η Ευρωπαϊκή Ένωση ασχολείται με ζητήματα περιβαλλοντικής μετάβασης μετατρέποντάς τα σε οδηγίες και κανονισμούς, όπως η οδηγία-πλαίσιο 2009/125/ΕΚ για τον οικολογικό σχεδιασμό, η οδηγία-πλαίσιο 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα και ο κανονισμός 1907/2006 για την καταχώριση, την αξιολόγηση, την αδειοδότηση και τους περιορισμούς των χημικών προϊόντων (REACH).
Στις 17 Δεκεμβρίου 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε το "Μανιφέστο για μια Ευρώπη με αποτελεσματική χρήση των πόρων", το οποίο καλεί τις ηγεσίες των επιχειρήσεων, των συνδικάτων και της κοινωνίας των πολιτών να υποστηρίξουν το μετασχηματισμό σε μια κυκλική οικονομία, που θα προσφέρει έξοδο από την τρέχουσα κρίση προς την επαναβιομηχάνιση της ευρωπαϊκής οικονομίας με βάση τη βιώσιμη ανάπτυξη."
Τον Ιούλιο του 2014, τέθηκε σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα μηδενικών αποβλήτων για την κυκλική οικονομία[30] και στις 2 Δεκεμβρίου 2015 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια φιλόδοξη δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία. Στα πλαίσια της δέσμης αυτη τον Ιανουάριο 2018 ανακοινώθηκε μια νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για την προστασία του πλανήτη και των πολιτών μας και για την ενίσχυση των βιομηχανιών μας.[31]
Η ευρωπαϊκή πολιτική για την περιβαλλοντική έρευνα και καινοτομία στοχεύει στη στήριξη της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία στην Ευρώπη, καθορίζοντας και καθοδηγώντας την εφαρμογή μιας μετασχηματιστικής ατζέντας για την πράσινη οικονομία και την κοινωνία στο σύνολό της, για την επίτευξη μιας πραγματικά βιώσιμης ανάπτυξης . Η έρευνα και η καινοτομία στην Ευρώπη υποστηρίζονται οικονομικά από το πρόγραμμα Horizon 2020, το οποίο είναι επίσης ανοικτό στη συμμετοχή παγκοσμίως. [32] Η κυκλική οικονομία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη των ευρωπαϊκών χωρών, τονίζοντας τον κρίσιμο ρόλο της βιωσιμότητας, της καινοτομίας και των επενδύσεων σε πρωτοβουλίες χωρίς σπατάλη για την προώθηση του πλούτου. [33]
Το Μάρτιο 2020 η Επιτροπή ανακοίνωσε ένα νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία.[34] Στόχος του σχεδίου είναι η επίσπευση της μετασχηματιστικής αλλαγής που απαιτείται με βάση την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, με παράλληλη αξιοποίηση των δράσεων κυκλικής οικονομίας που εφαρμόστηκαν μετά το 2015. Στις 10 Φεβρουαρίου 2021, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπέβαλε τις προτάσεις του στο Κυκλικό Σχέδιο Οικονομικής Δράσης (CEAP) της Επιτροπής, επισημαίνοντας ιδίως 5 σημαντικούς τομείς: τις μπαταρίες, τις κατασκευές και τα κτίρια, τις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών, τα πλαστικά είδη και τα υφάσματα.[35]
Τον Σεπτέμβριο του 2020 και στα πλαίσια του σχεδίου αυτού, η Επιτροπή δρομολόγησε την πρωτοβουλία πολιτικής για βιώσιμα προϊόντα με σκοπό να καταστούν τα προϊόντα κατάλληλα για μια κλιματικά ουδέτερη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων και κυκλική οικονομία.
Το Φεβρουάριο 2021, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε συστάσεις πολιτικής για την επίτευξη μιας ουδέτερης ως προς τον άνθρακα, βιώσιμης, χωρίς τοξικές ουσίες και πλήρως κυκλικής οικονομίας έως το 2050 το αργότερο.[36]
Η κυκλική οικονομία στην Ελλάδα
Το Δεκέμβριο του 2018, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας δημοσίευσε την Εθνική Στρατηγική για την Κυκλική Οικονομία που συνάδει με αυτήν της Ευρωπαϊκής στρατηγικής και η οποία στηρίζει την προώθηση αυτού του οικονομικού μοντέλου. H Εθνική Στρατηγική είναι ένα πλαίσιο εργαλείων και κινήτρων για τη βιώσιμη διαχείριση των πόρων (αποβλήτων, κτιρίων και φυσικών πόρων), την ανάπτυξη της κυκλικής επιχειρηματικότητας (οικοσχεδιασμός, μεγαλύτερη διάρκεια ζωής προϊόντων, επισκευή και ανακαινίσεις, καθώς και πάρκα βιομηχανικής συμβίωσης) και την προώθηση της κυκλικής κατανάλωσης.[37]
Μεταξύ άλλων η εθνική στρατηγική προβλέπει κανονιστικές και νομοθετικές ρυθμίσεις, δράσεις βελτίωσης της χρηματοδότητησης, δράσεις τεχνογνωσίας και ενημέρωσης και δράσεις διακυβέρνησης.
Στις 19 Απριλίου 2019 καταργείται το τέλος ταφής απορριμμάτων και αντικαθίσταται από την εισφορά κυκλικής οικονομίας, με τροπολογία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις ολοκληρώνουν την τιμολογιακή πολιτική απορριμμάτων με βάση το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο, στηρίζονται στην αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει και δημιουργούν οικονομικά κίνητρα για ΟΤΑ, πολίτες και επιχειρήσεις, με στόχο την κυκλική οικονομία και την οικονομία μηδενικών αποβλήτων.[38]
Παρόλα αυτά, ο δείκτης απόδοσης[39] της κυκλικής οικονομίας στην Ελλάδα για το 2019 ήταν αρκετά χαμηλός με την πλειοψηφία των δεικτών που αφορούν την κυκλική οικονομία να βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις για το σύνολο των 28 χωρών της ΕΕ.[40] Σύμφωνα με μια μελέτη του 2019 τα σοβαρότερα προβλήματα ή/και ελλείψεις για την καθιέρωση και ανάπτυξη του κυκλικού μοντέλου της οικονομίας στην Ελλάδα περιλάμβαναν τη μη αποδοτική υλοποίηση των υφιστάμενων Στρατηγικών και Σχεδίων Δράσης και την απουσία κανονιστικού πλαισίου, την έλλειψη κανονιστικού πλαισίου στην αγορά, την ανυπαρξία καταγραφής των ροών υλικών, τη σημαντική καθυστέρηση στην ορθή διαχείριση όλων των ροών αποβλήτων, την ανυπαρξία προδιαγραφών και φορέων πιστοποίησης, την ανυπαρξία στρατηγικής για τη μετάβαση του πρωτογενούς τομέα στα νέα δεδομένα, την ανυπαρξία προδιαγραφών κατασκευής προϊόντων που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά, τα λανθασμένα καταναλωτικά πρότυπα, τις ακριβές υπηρεσίες και υψηλού κόστους και μη ποιοτικά ανταλλακτικά αναβάθμισης και επισκευής προϊόντων, τα χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης και επανάχρησης υλικών και την απουσία στρατηγικής και σχεδίου δράσης σε τομείς-κλειδιά όπως η βιοοικονομία και η «γαλάζια ανάπτυξη».[41]
Τον Οκτώβριο 2020 ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία η Οδηγία (ΕΕ) 2019/904 για τη μείωση των επιπτώσεων ορισμένων πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης στο περιβάλλον.[42]
Το Μάρτιο 2021 τέθηκε σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση το Νέο Σχέδιο Δράσης της Ελλάδας για την Κυκλική Οικονομία – Οδικός Χάρτης. Το σχέδιο περιλαμβάνει δράσεις για βιώσιμη παραγωγή και βιομηχανική πολιτική, δράσεις για βιώσιμη κατανάλωση, δράσεις για λιγότερα απόβλητα με μεγαλύτερη αξία, οριζόντιες δράσεις και ειδικές δράσεις για βασικά προϊόντα που πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα.
Παραπομπές
Geissdoerfer, M., Pieroni, M.P., Pigosso, D.C. and Soufani, K. (2020). «Circular business models: A review». Journal of Cleaner Production 277: 123741. doi:10.1016/j.jclepro.2020.123741.
«Circularity Indicators». Ellen MacArthur Foundation. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2019.
Prieto-Sandoval, Vanessa; Jaca, Carmen; Ormazabal, Marta (2018-04). «Towards a consensus on the circular economy» (στα αγγλικά). Journal of Cleaner Production 179: 605–615. doi:10.1016/j.jclepro.2017.12.224.
Geissdoerfer, Martin; Savaget, Paulo; Bocken, Nancy M. P.; Hultink, Erik Jan (2017-02-01). «The Circular Economy – A new sustainability paradigm?». Journal of Cleaner Production 143: 757–768. doi:10.1016/j.jclepro.2016.12.048. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-08-07. Ανακτήθηκε στις 2021-06-24.
Invernizzi, Diletta Colette; Locatelli, Giorgio; Velenturf, Anne; Love, Peter ED.; Purnell, Phil; Brookes, Naomi J. (2020-09-01). «Developing policies for the end-of-life of energy infrastructure: Coming to terms with the challenges of decommissioning» (στα αγγλικά). Energy Policy 144: 111677. doi:10.1016/j.enpol.2020.111677. ISSN 0301-4215.
«Towards the Circular Economy: an economic and business rationale for an accelerated transition» (PDF). Ellen MacArthur Foundation. 2013.
«Circular economy: Schools of Thought». Ellen MacArthur Foundation. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2021.
Local Government for Sustainability Africa. (s. d.). Circular development | ICLEI Africa. Circular Development Pathway. Consulté le 15 mars 2021, à l’adresse https://africa.iclei.org/pathways_cat/circular-development-pathway/
L’économie circulaire. (2020, 4 novembre). Ministère de la Transition écologique. https://www.ecologie.gouv.fr/leconomie-circulaire
Κοτταρίδη, Κωνσταντίνα (Μάιος 2020). «Κυκλική οικονομία και μικρές επιχειρήσεις: Ανάδειξη εμποδίων, καλές πρακτικές & προτάσεις για την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας» (PDF). Ερευνητικά Κείμενα ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ. Νο.13/2020. σελ. 40.
«Κυκλική οικονομία: χρησιμοποίησέ το ξανά!». Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 16 Φεβρουαρίου 2021.
Naustdalslid, Jon (2014-07-04). «Circular economy in China – the environmental dimension of the harmonious society». International Journal of Sustainable Development & World Ecology 21 (4): 303–313. doi:10.1080/13504509.2014.914599. ISSN 1350-4509.
Kirchherr, Julian; Reike, Denise; Hekkert, Marko (2017). «Conceptualizing the Circular Economy: An Analysis of 114 Definitions» (στα αγγλικά). SSRN Electronic Journal. doi:10.2139/ssrn.3037579. ISSN 1556-5068.
«Effectiveness of the policy of circular economy in China: A DEA-based analysis for the period of 11th five-year-plan» (στα αγγλικά). Resources, Conservation and Recycling 83: 163–175. 2014-02-01. doi:10.1016/j.resconrec.2013.10.003. ISSN 0921-3449.
«Technological Elements of Circular Economy and the Principles of 6R-Based Closed-loop Material Flow in Sustainable Manufacturing» (στα αγγλικά). Procedia CIRP 40: 103–108. 2016-01-01. doi:10.1016/j.procir.2016.01.067. ISSN 2212-8271.
Defining and Measuring the Circular Economy: A Mathematical Approach (2019). https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S092180091830630X
Boulding, Kenneth. The Economics of the Coming Spaceship Earth. In H. Jarrett (ed.) 1966. Environmental Quality in a Growing Economy, pp. 3-14. Baltimore, MD: Resources for the Future/Johns Hopkins University Press.
«Circular economy: Schools of Thought». Ellen MacArthur Foundation. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2021.
Carson, Rachel (1962). Silent spring. Greenwich, CT: Fawcett Publications.
«The history and current applications of the circular economy concept» (στα αγγλικά). Renewable and Sustainable Energy Reviews 68: 825–833. 2017-02-01. doi:10.1016/j.rser.2016.09.123. ISSN 1364-0321.
Pearce, David W. (1990). Economics of natural resources and the environment. New York: Harvester Wheatsheaf. ISBN 0-7450-0202-1. 21410104.
Κοτταρίδη, Κωνσταντίνα (Μάιος 2020). «Κυκλική οικονομία και μικρές επιχειρήσεις: Ανάδειξη εμποδίων, καλές πρακτικές & προτάσεις για την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας» (PDF). Ερευνητικά Κείμενα ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ. Νο.13/2020. σελ. 40.
«The circular economy model». PwC. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2021.
«A circular economy model of economic growth» (στα αγγλικά). Environmental Modelling & Software 73: 60–63. 2015-11-01. doi:10.1016/j.envsoft.2015.06.014. ISSN 1364-8152.
Bocken, Nancy M. P.; Pauw, Ingrid de; Bakker, Conny; Grinten, Bram van der (2016-07-03). «Product design and business model strategies for a circular economy». Journal of Industrial and Production Engineering 33 (5): 308–320. doi:10.1080/21681015.2016.1172124. ISSN 2168-1015.
Prieto-Sandoval, Vanessa; Jaca, Carmen; Ormazabal, Marta (2018-04). «Towards a consensus on the circular economy» (στα αγγλικά). Journal of Cleaner Production 179: 605–615. doi:10.1016/j.jclepro.2017.12.224.
«Design thinking to enhance the sustainable business modelling process – A workshop based on a value mapping process» (στα αγγλικά). Journal of Cleaner Production 135: 1218–1232. 2016-11-01. doi:10.1016/j.jclepro.2016.07.020. ISSN 0959-6526.
Mitchell, Peter & Morgan, Julian. (2015). Employment and the circular economy Job creation in a more resource efficient Britain. 10.13140/RG.2.1.1026.5049.
«Circularity Gap Report 2021» (PDF). Circle Economy. 22 Ιανουαρίου 2021.
Leipold, S. (2021). Transforming ecological modernization ‘from within’ or perpetuating it? The circular economy as EU environmental policy narrative. Environmental Politics, 1‑23. https://doi.org/10.1080/09644016.2020.1868863
«Πλαστικά απορρίμματα: Μια ευρωπαϊκή στρατηγική για την προστασία του πλανήτη και των πολιτών μας και για την ενίσχυση των βιομηχανιών μας». Taxheaven. 17 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2016.
See Horizon 2020 – the EU's new research and innovation programme: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-13-1085_en.htm
Hysa, E.; Kruja, A.; Rehman, N.U.; Laurenti, R. Circular Economy Innovation and Environmental Sustainability Impact on Economic Growth: An Integrated Model for Sustainable Development. Sustainability 2020, 12, 4831., https://www.mdpi.com/2071-1050/12/12/4831/htm
«Ένα νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία. Για μια πιο καθαρή και πιο ανταγωνιστική Ευρώπη». Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 11 Μαρτίου 2020.
Cambre Associates(10 février 2021). Consulté 29 mars 2021, à l'adresse https://www.cambre-associates.com/the-european-parliaments-position-on-the-circular-economy-action-plan-ceap-spotlight-on-five-key-sectors/
«Κυκλική οικονομία: αυστηρότεροι κανόνες κατανάλωσης και ανακύκλωσης στην ΕΕ». Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 10 Φεβρουαρίου 2021.
«Κυκλική Οικονομία». Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2021.
«Καταργείται το τέλος ταφής απορριμμάτων και αντικαθίσταται από την εισφορά κυκλικής οικονομίας, με τροπολογία του ΥΠΕΝ». Taxheaven. 19 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2021.
«Circular Economy Update - Overview of Circular Economy in Europe» (PDF). Ecopreneur - European Federation of Sustainable Business. 2019.
Κοτταρίδη, Κωνσταντίνα (Μάιος 2020). «Κυκλική οικονομία και μικρές επιχειρήσεις: Ανάδειξη εμποδίων, καλές πρακτικές & προτάσεις για την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας» (PDF). Ερευνητικά Κείμενα ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ. Νο.13/2020. σελ. 40.
Σωτηρόπουλος, Άγγελος (Δεκέμβριος 2019). «Κυκλική Οικονομία: Ένα μοντέλο για βιώσιμη ανάπτυξη και ευημερία» (PDF). Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ.
«Νόμος 4736/2020 - ΦΕΚ 200/Α/20-10-2020». e-nomothesia.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2021.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
