.
Αστικά Οικονομικά (urban economics, αλλιώς Οικονομική των Αστικών Κέντρων) είναι ένας κλάδος των μικροοικονομικών που ασχολείται με την δημιουργία πυκνών γεωγραφικών σχηματισμών, δηλαδή πόλεων. Ο κλάδος έχει στενή σχέση με την οικονομική γεωγραφία.
Με την πιο ευρεία τους έννοια, τα Αστικά Οικονομικά είναι η οικονομική μελέτη των αστικών περιοχών. Ως τέτοια, εμπλέκει τη χρήση των εργαλείων των οικονομικών για την ανάλυση αστικών θεμάτων όπως η εγκληματικότητα, η εκπαίδευση, οι δημόσιες μεταφορές, η κατοικία και η χρηματοδότηση της τοπικής διοίκησης.
Ιστορία
Τα αστικά οικονομικά έχουν τις ρίζες τους στις θεωρίες χωροθέτησης των Γιόχαν Χαινριχ φον Τιούνεν, Ουίλιαμ Αλόνσο, Βάλτερ Κριστάλλερ και Αυγούστου Λος οι οποίες ξεκίνησαν τη διαδικασία της χωρικής οικονομικής ανάλυσης (Capello & Nijkamp 2004:3–4).
Τυπικά στα οικονομικά μοντέλα απουσιάζει ο γεωγραφικός παράγοντας. Έτσι τα συνήθη οικονομικά μοντέλα αδυνατούν να εξηγήσουν γιατί δημιουργούνται πόλεις αντί για μια ομοιογενή κατανομή του πληθυσμού σε όλη την χώρα. Όμως αρκετές έρευνες, όπως το πρωτοποριακό βιβλίο της Τζέιν Τζέηκομπς Ο θάνατος και η ζωή των μεγάλων αμερικανικών πόλεων, άρχισαν να δείχνουν ότι οι πόλεις είναι ουσιαστικός παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη.
Ένα από τα πρώτα μοντέλα για την μορφή των πόλεων είναι το μοντέλο του Ουίλιαμ Αλόνσο το 1964, με μια κεντρική εμπορική περιοχή σε σχήμα δίσκου και μια περιοχή κατοικίας να το περιβάλλει. Το μοντέλο της μονοκεντρικής πόλης του Αλόνσο, ήδη από τότε που δημιουργήθηκε, χρησίμευσε ως σημείο εκκίνησης της ανάλυσης των αστικών οικονομικών. Όμως, το μοντέλο ήταν βασισμένο κυρίως στην βορειοαμερικανική εμπειρία και δεν ήταν επαρκές για την ανάλυση ευρωπαϊκών πόλεων με εκτεταμένο ιστορικό κέντρο, όπως π.χ το Παρίσι. Επιπλέον, παγκοσμίως η μονοκεντρικότητα εξασθένησε με τον καιρό χάρη στις αλλαγές στην τεχνολογία, ιδιαίτερα χάρη στην ταχύτερη και φθηνότερη μετακίνηση (η οποία καθιστά δυνατή τη διάκριση μεταξύ τόπου εργασίας και τόπου κατοικίας) και στις επικοινωνίες (που επιτρέπουν τις λειτουργίες των επιχειρήσεων που δεν απαιτούν επαφή με τους καταναλωτές να μεταφερθούν μακρυά από το εμπορικό κέντρο).
Επιπλέον, πρόσφατη έρευνα επιχείρησε να εξηγήσει την πολυκεντρικότητα που περιγράφηκε στο Μητροπολιτικό προάστιο (αγγλικά: edge city) του Τζοέλ Γκαρώ. Αρκετές ερμηνείες για την πολυκεντρική επέκταση των πόλεων έχουν προταθεί και συνοψίζονται σε υποδείγματα που την αιτιολογούν σε παράγοντες όπως τα λειτουργικά οφέλη από εκμισθώσεις μικρότερης μέσης αξίας και αυξανόμενες (ή σταθερές) επιστροφές λόγω οικονομιών χωρικής συγκέντρωσης. (Strange, 2008)
Τα αστικά οικονομικά έλαβαν περισσότερη ώθηση με τη Νέα θεωρία εμπορίου (και την μετεξέλιξη της Νέα Οικονομική Γεωγραφία) που ανέπτυξε ο Κρούγκμαν το 1976 και την συνακόλουθη συστηματική χρήση των αυξανόμενων αποδόσεων/οικονομιών κλίμακος (increasing returns to scale) σε οικονομικά μοντέλα. Κατά τη θεωρία αυτή, ο κύριος παράγοντας αυγκέντρωσης - αποσυγκέντρωσης είναι ότι το μέγεθος επιφέρει αυξάνουσες αποδόσεις και επιδράσεις δικτύωσης (network effects), που οδηγούν σε υψηλότερη παραγωγικότητα και υψηλότερους μισθούς. Οι υψηλότεροι μισθοί προσελκύουν ακόμα περισσότερους εργαζόμενους που μεγαλώνουν το μέγεθος της πόλης και ανεβάζουν ακόμα περισσότερο την παραγωγικότητα κ.ο.κ. Το όριο σε αυτήν την διαδικασία είναι μάλλον εξωγενές, δηλαδή καθορίζεται από τις υποδομές που δημιουργούνται για την υποστήριξη του νέου πληθυσμού της πόλης.
Σήμερα αναγνωρίζονται τέσσερα βασικά υποδείγματα που έχουν επηρεάσει τις οικονομικές θεωρίες συγκέντρωσης και σχηματισμού πόλεων (Abdel-Rahman & Annas, 2003):
η συμβαστική αστική οικονομική εμφαίνει στον ανταγωνισμό των οικονομιών λόγω της χωρικής συγκέντρωσης των δραστηριοτήτων και τις αντιοικονομίες που προκύπτουν από αυτή τη συγκέντρωση
η θεωρία της βιομηχανικής οργάνωσης τη συσχετίζει με τις ενδοβιομηχανικές διασυνδέσεις και τη διαφοροποίηση του προϊόντος
η Νέα Οικονομική Γεωγραφία που αγνοεί τις αγορές γης αλλά δίνει έμφαση στο εμπόριο μεταξύ των πόλεων, σε μια αγροτική ενδοχώρα που παραμένει αμετακίνητη και την φυσική γεωγραφία, και
η θεωρία της ενδογενούς οικονομικής μεγέθυνσης
Πεδία εφαρμογής της αστικής οικονομικής
Εκτός από τις προσπάθειες ερμηνείας των μηχανισμών συσσώρευσης της οικονομικής δραστηριότητας, πολλά χωρικά οικονομικά ζητήματα μπορούν να αναλυθούν είτε στο πλαίσιο των αστικών είτε των περιφερειακών οικονομικών καθώς ορισμένα οικονομικά φαινόμενα πρωτίστως επηρεάζουν περιορισμένες αστικές περιοχές ενώ άλλα αφορούν πολύ μεγαλύτερες περιφερειακές περιοχές (McCann, 2001 σ.3). Κατά τον Άρθουρ Ο Σαλιβαν τα αστικά οικονομικά διακρίνονται σε έξι σχετικά θέματα:
Οι δυνάμεις τις αγοράς στην ανάπτυξη των πόλεων,
χρήσεις γης εντός πόλεων,
αστικές μετακινήσεις,
αστικά προβλήματα και δημόσια πολιτική,
στέγαση και δημόσια πολιτική, και
δαπάνες και φόροι της τοπικής διοίκησης. (O'Sullivan, 2003:13–14)
Οι δυνάμεις της αγοράς στην ανάπτυξη των πόλεων
Οι δυνάμεις της αγοράς στην ανάπτυξη των πόλεων περιγράφουν το πως οι αποφάσεις για τη χωροθέτηση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών επιφέρουν την ανάπτυξη των πόλεων. Η φύση και η συμπεριφορά των αγορών εξαρτάται με κάποιον τρόπο από τον τόπο εγκατάστασης τους και συνεπώς η επίδοση της αγοράς εξαρτάται εν μέρει από τη γεωγραφία. (McCann, 2001:1) Αν μια επιχείρηση είναι εγκατεστημένη σε μια απομονωμένη γεωγραφικά περιφέρεια, η επίδοση της αγοράς της θα είναι διαφορετική της επίδοσης μιας επιχείρησης είναι εγκατεστημένη σε μια εντατική περιφέρεια. Οι αποφάσεις χωροθέτησης τόσο των επιχειρήσεων όσο και των νοικοκυριών δημιουργούν πόλεις που διαφέρουν σε μέγεθος και οικονομική δομή. Όταν οι βιομηχανίες συγκεντρώνονται, όπως στην "Κοιλάδα του Πυριτίου" στην Καλιφόρνια, δημιουργούν αστικές περιοχές με κυρίαρχες επιχειρήσεις και διακεκριμένες οικονομίες.
Εξετάζοντας τις αποφάσεις χωροθέτησης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, οι ειδικοί των αστικών οικονομικών είναι σε θέση να ασχοληθούν με το γιατί οι πόλεις αναπτύσσονται εκεί που το κάνουν, γιατί κάποιες πόλεις είναι μεγάλες ενώ άλλες είναι μικρές, τι προκαλεί την οικονομική αύξηση και παρακμή και πως οι τοπικές κυβερνήσεις επηρεάζουν την αστική μεγέθυνση (O'Sullivan, 2003:14). Επειδή τα αστικά οικονομικά ενδιαφέρονται για ερωτήματα περί της φύσης και των διεργασιών της οικονομίας μια πόλης, τα μοντέλα και οι τεχνικές που αναπτύχθηκαν στο πεδίο είναι πρωτίστως σχεδιασμένα για να αναλύουν φαινόμενα τα οποία περιορίζονται μέσα στα όρια μιας μοναδικής πόλης (McCann, 2001:2).
Χρήσεις Γης
Εξετάζοντας τις χρήσεις γης στις μητροπολιτικές περιοχές, οι ειδικοί των αστικών οικονομικών επιχειρούν να αναλύσουν τη χωρική οργάνωση των δραστηριοτήτων εντός των πόλεων. Σε προσπάθειες ερμηνείας προτύπων που είχαν παρατηρηθεί στις χρήσεις γης, ο ειδικός εξετάζει τις εντός πόλης επιλογές χωροθέτησης επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Λαμβάνοντας υπόψη τη χωρική οργάνωση των δραστηριοτήτων στα όρια της πόλης, τα αστικά οικονομικά απευθύνουν ερωτήματα σε όρους του τι καθορίζει τη τιμή της γης και γιατί αυτές οι τιμές ποικίλουν στο χώρο, τις οικονομικές δυνάμεις που προκάλεσαν τη διεύρυνση της απασχόλησης από τον κεντρικό πυρήνα των πόλεων προς τα περίχωρα, αναγνώρισης ελέγχων των χρήσεων γης, όπως η πολεοδομική Μελέτη και ερμηνείας πως τέτοιοι έλεγχοι επηρεάζουν την αστική οικονομία (O'Sullivan, 2003:14).
Οικονομική Πολιτική
Η οικονομική πολιτική εφαρμόζεται συχνά στο επίπεδο του αστικού κέντρου και κατ' αυτό τον τρόπο η οικονομική πολιτική είναι συνυφασμένη με την πολιτική για τις πόλεις (McCann 2001:3). Τα προβλήματα των πόλεων και η δημόσια πολιτική συνδέονται στα αστικά οικονομικά, στο βαθμό που αναζητούνται λύσεις με οδηγό την οικονομική επιστήμη. Για παράδειγμα, η τάση των φτωχών να ζούν ο ένας κοντά στον άλλο οδηγεί στο να γίνουν ακόμη φτωχότεροι; (Ο' Σάλιβαν 2003:15)
Μετακίνηση και οικονομικά
Η αστική μετακίνηση αποτελεί θέμα μελέτης της αστικής οικονομικής επειδή επηρεάζει τα μορφώματα χρήσεων γης καθώς η μετακίνηση επηρεάζει τη σχετική προσβασιμότητα διαφορετικών περιοχών. Ζητήματα που συνδέουν την αστική μετακίνηση με την αστική οικονομική περιλαμβάνουν το έλλειμμα που οι περισσότερες μεταφορικές αρχές έχουν, και ερωτήματα αποτελεσματικότητας σχετικά με προτεινόμενες μεταφορικές επενδύσεις, όπως το ελαφρύ μετρό (O'Sullivan, 2003:14)
Στέγαση και δημόσια πολιτική
Τα Στέγαση και δημόσια πολιτική συνδέονται με τα αστικά οικονομικά καθώς η κατοικία είναι ένας ειδικός τύπος εμπορεύματος. Επειδή η κατοικία συνιστά ακίνητο, όταν ένα νοικοκυριό επιλέγει κατοικία, επιλέγει επίσης και τοποθεσία. Οι οικονομολόγοι της αστικής οικονομικής αναλύουν τις επιλογές τοποθεσίας των νοικοκυριών σε συνδυασμό με τις επιδράσεις στην αγορά των πολιτικών στέγασης (O'Sullivan,2003:15)
Δαπάνες της τοπικής κυβέρνησης και φόροι
Το πεδίο "δαπάνες της τοπικής κυβέρνησης και φόροι" σχετίζεται με τα αστικά οικονομικά καθώς αναλύει την αποτελεσματικότητα των κατακερματισμένων τοπικών κυβερνήσεων που άρχουν στις μητροπολιτικές περιοχές (O'Sullivan, 2003:15).
Δείτε επίσης
Αστικός Σχεδιασμός
New Urbanism
Περιφερειακή Επιστήμη
Οικονομικά της υπαίθρου
Urban decay
Παραπομπές
Abdel-Rahman, Hesham M· Anas, Alex (2003). Theories of system of cities (Working Papers). 2003-08. University of New Orleans, Department of Economics and Finance.
Capello, Roberta· Nijkamp, Peter, επιμ. (2004). Urban Dynamics and Growth: Advances in Urban Economics. Elsvier Inc.
McCann, Philip (2002). Αστική και Περιφερειακή Οικονομική. Κριτική. ISBN 9602182938.
O'Sullivan, Arthur (2003). Urban economics. Boston, Mass: McGraw-Hill/Irwin. ISBN 0-07-248784-4.
Strange, William C. (2008). «urban agglomeration». The New Palgrave Dictionary of Economics. Unknown parameter |text= ignored (βοήθεια) Abstract.
Βιβλιογραφία
Masahisa Fujita, Paul Krugman and Anthrony Venables, The spatial Economy (εισαγωγή)
O'Sullivan, Arthur. Urban Economics, 6th ed. 2007. McGraw-Hill. ISBN 0072984767.
Jacobs, jane. The Death and Life of Great American Cities, 1993 [1961] New York:Random House. ISBN 0679600477
