Ως κυπριακά ερωτικά ποιήματα είναι γνωστά 156 ποιήματα του 16ου αι. γραμμένα στην κυπριακή διάλεκτο που έχουν παραδοθεί σε έναν χειρόγραφο κώδικα. Ο δημιουργός των ποιημάτων είναι ανώνυμος και η χρονολόγησή τους είναι αβέβαιη. Περίπου 30 από τα ποιήματα είναι μεταφράσεις ιταλικών ποιημάτων και τα 10 από αυτά είναι μεταφράσεις ποιημάτων του Πετράρχη. Και στα άλλα όμως ποιήματα είναι φανερή η επίδραση του πετραρχισμού και της ιταλικής μετρικής. Τα ποιήματα αυτά είναι κάποια από τα πρώτα δείγματα λογοτεχνικής καλλιέργειας της ομιλουμένης γλώσσας με υψηλό αισθητικό αποτέλεσμα. Πέρα όμως από την αισθητική τους αξία, είναι μεγάλη και η ιστορική τους σημασία, αφ’ ενός ως γλωσσικών μνημείων και αφ’ ετέρου επειδή σε αυτήν την συλλογή απαντώνται τα πρώτα ελληνικά σονέτα.

Προβλήματα πατρότητας και χρονολόγησης των ποιημάτων

Τα κείμενα παραδίδονται σε ένα μόνο χειρόγραφο της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας, τον κώδικα App. Gr. IX, 32. Το χειρόγραφο, που δεν είναι το πρωτότυπο χειρόγραφο της συλλογής, ανήκε στον Ιταλό λόγιο Natale Conti (1520-1582) και δεν αναφέρει πληροφορίες για τον αντιγραφέα ή τον συγγραφέα των ποιημάτων. Το χειρόγραφο περιέχει πολλά ορθογραφικά λάθη (ακολουθεί σχεδόν φωνητική ορθογραφία), είναι τελείως άτονο και δεν έχει σημεία στίξης.

Η χρονολογία θανάτου του Conti (1582) είναι το οριστικό χρονικό όριο πριν από το οποίο γράφτηκε το χειρόγραφο, αν και πιθανότατα η αντιγραφή του κειμένου είχε ολοκληρωθεί μέχρι την κατάκτηση της Κύπρου από τους Τούρκους το 1571. Από τις χρονολογίες έκδοσης κάποιων ιταλικών ποιημάτων, μεταφράσεις των οποίων υπάρχουν στην συλλογή, προκύπτει το συμπέρασμα ότι η συλλογή καταρτίστηκε γύρω στα μέσα του 16ου αι.

Αβέβαιο είναι το αν η συλλογή αυτή είναι περιέρχει ποιήματα ενός μόνο ποιητή ή και περισσοτέρων. Η πρώτη εκδότρια ολόκληρου του χειρογράφου, Θ. Σιαπκαρά-Πιτσιλλίδη (είχε προηγηθεί έκδοση μερικών ποιημάτων από τον É. Legrand στον δεύτερο τόμο της Bibliothèque Grecque Vulgaire το 1881) υποστήριξε ότι πρόκειται για έργο ενός ποιητή [1], ενώ η Ε. Μαθιοπούλου βασιζόμενη σε διαφορετικές τεχνοτροπικές τάσεις που παρατηρούνται στα ποιήματα, υποστηρίζει ότι πρόκειται για συλλογή κειμένων περισσοτέρων ποιητών [2] τα οποία συντέθηκαν κατά την διάρκεια του 16ου αιώνα και συγκεντρώθηκαν στην συλλογή κατά την δεκαετία του 1560. Η ίδια μελετήτρια έχει διακρίνει κάποιες ομάδες ποιημάτων στα οποία διακρίνονται διαφορετικές τάσεις και τοποθετεί την σύνθεση μιας πρώτης ομάδας ποιημάτων με επιδράσεις από πρώιμες πετραρχικές τάσεις γύρω στα πρώτα χρόνια της Βενετοκρατίας στην Κύπρο, δηλαδή στα χρόνια 1489-1510, ενώ σε ομάδα τελευταίων ποιημάτων διακρίνει αναφορές στα ταραγμένα χρόνια 1560-1570.

Ο χαρακτήρας της συλλογής

Μέχρι τώρα έχουν ταυτιστεί περίπου 30 ποιήματα της συλλογής με ιταλικά ποιήματα των οποίων αποτελούν μεταφράσεις. Πρόκειται για μεταφράσεις 10 ποιημάτων του Πετράρχη και 20 μεταφράσεις άλλων ιταλών πετραρχικών ποιητών, όπως του P. Bembo, Αριόστο, G. Sannazzaro και άλλων.

Το μέτρο που χρησιμοποιείται κυρίως είναι το ιαμβικό (σε 137 ποιήματα). 17 ποιήματα είναι γραμμένα σε τροχαϊκό μέτρο και 2 έχουν ανάμεικτo ιαμβικό και τροχαϊκό. Τα περισσότερα ιαμβικά ποιήματα (92) έχουν ενδεκασύλλαβο στίχο, που ήταν ο πιο διαδεδομένος στην ιταλική ποίηση της Αναγέννησης. Αρκετά ποιήματα έχουν δεκατρισύλλαβο και δεκαπεντασύλλαβο στίχο. Τα ποιήματα σε τροχαϊκό μέτρο είναι όλα οκτασύλλαβα, με εξαίρεση ένα 16σύλλαβο, που ουσιαστικά αποτελείται από την συνένωση δύο οκτασύλλαβων στίχων. Η ομοιοκαταληξία χρησιμοποιείται συστηματικά σε όλα τα ποιήματα και συχνά με μεγάλη ποικιλία.

Αξιοσημείωτη είναι η στροφική ποικιλία που εμφανίζεται. Η πλειονότητα των ποιημάτων είναι οκτάβες (ottava), δηλαδή ποιήματα με μία ή περισσότερες στροφές των οκτώ 11σύλλαβων στίχων, εκ των οποίων οι 6 πρώτοι έχουν σταυρωτή και οι δύο τελευταίοι πλεκτή ομοιοκαταληξία. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία 26 σονέτων, των πρώτων σονέτων της νεοελληνικής λογοτεχνίας· άλλες στροφικές μορφές που χρησιμοποιούνται είναι μαδριγάλια, μπαλάντες, σεξτίνες, τερτσίνες και μπαρτσελέτες.

Σημειώσεις

1. ↑ Th. Siapkaras- Pitsillidés, Le Pétrarchisme en Cypre. Poèmes d' amour en dialecte Chypriote d' après un manuscript du XVIe siècle, Athènes 1975 (2ème édition), σ. 15
2. ↑ Ε. Μαθιοπούλου -Τορναρίτου, «Προτάσεις και παράμετροι για μια νέα έκδοση του κυπριακού αναγεννησιακού Canzoniere της Μαρκιανής», Origini della Letteratura Neograeca, Venezia 1993, σ. 380

Πηγές

* D. Holton, «Μια ιστορία παραμέλησης: η κυπριακή γραμματεία την περίοδο της Βενετοκρατίας», στο: Μελέτες για τον Ερωτόκριτο και άλλα νεοελληνικά κείμενα, Καστανιώτης, Αθήνα 2000, σελ. 237-268
* Ε. Μαθιοπούλου -Τορναρίτου, «Προτάσεις και παράμετροι για μια νέα έκδοση του κυπριακού αναγεννησιακού Canzoniere της Μαρκιανής», Origini della Letteratura Neograeca, Venezia 1993, σ. 352-390
* Th. Siapkaras- Pitsillidés, Le Pétrarchisme en Cypre. Poèmes d' amour en dialecte Chypriote d' après un manuscript du XVIe siècle, Athènes 1975 (2ème édition)
* M. Vitti, «Ο μανιερισμός στην Κύπρο», Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα 2003, σελ. 64-66