O Γκλεν Χέρμπερτ Γκουλντ (Glenn Herbert Gould, 25 Σεπτεμβρίου 1932 – 4 Οκτωβρίου 1982) ήταν Καναδός πιανίστας, από τους πιο διάσημους κλασικούς ερμηνευτές του 20ού αιώνα. Θεωρείται από τους σημαντικότερους σολίστ του πιάνου, που έγινε γνωστός κυρίως μέσα από τις ηχογραφήσεις του στο στούντιο.
Είναι, πέρα από τους πιο δημοφιλείς καλλιτέχνες κάθε μουσικού είδους στον κόσμο, ο σολίστας κλασικής μουσικής με τις περισσότερες πωλήσεις όλων των εποχών.[16] Το 1964, όμως, εγκατέλειψε πρόωρα τις δημόσιες εμφανίσεις και συναυλίες, εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στις ηχογραφήσεις καθώς και στην παραγωγή ραδιοφωνικών, τηλεοπτικών μουσικών κ.άλ. προγραμμάτων.
Σημαντικότερες θεωρούνται οι ερμηνείες του σε έργα του Μπαχ, όπως Το Καλοσυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο και οι Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ.
Βιογραφία
Οικογενειακό περιβάλλον - σπουδές
Ο Γκλεν Γκουλντ σε ηλικία 13 ετών με τον αγαπημένο σκύλο του Nicky
Ο Γκλεν Γκουλντ σε ηλικία 13 ετών μαζί με τον δάσκαλό του Αλμπέρτο Γκερέρο (1945)
Ο Γκουλντ γεννήθηκε στο Τορόντο του Καναδά. Ήταν το μοναχοπαίδι του Ράσελ Χέρμπερτ και της Φλόρενς Έμα Γκούλντ.[17] Το πραγματικό του επίθετο ήταν Γκολντ. Η οικογένειά του, αν και δεν είχε εβραϊκή καταγωγή, φρόντισε να αλλάξει το όνομα πιστεύοντας πως με αυτό τον τρόπο θα απέφευγε τον αντισημιτισμό, που ήταν σε έξαρση εκείνη την εποχή στον Καναδά. [18] Ο πατέρας του ήταν ερασιτέχνης βιολιστής. Η μητέρα του έπαιζε πιάνο και εκκλησιαστικό όργανο, αποτελώντας την πρώτη δασκάλα του Γκουλντ, ο οποίος με τη σειρά του έδειξε από νεαρή ηλικία κλίση στη μουσική. Σε ηλικία μόλις πέντε ετών συνέθετε τα δικά του έργα, τα οποία ερμήνευε στο σχολείο ή στην εκκλησία. Στην ίδια ηλικία έκανε και τις πρώτες δημόσιες εμφανίσεις του, συνοδεύοντας τους γονείς του σε μια εκδήλωση του Business Men's Bible Class, αρχικά, και κατόπιν μόνος του, σε μια πρεσβυτεριανή εκκλησία του Τορόντο.[19] Το 1940 ξεκίνησε σπουδές στο Toronto Conservatory of Music (μετέπειτα Royal Conservatory of Music) λαμβάνοντας μαθήματα θεωρίας της μουσικής με τον Λίο Σμιθ (Leo Smith), αργότερα παρακολούθησε μαθήματα εκκλησιαστικού οργάνου με τον Φρέντερικ Σιλβέστερ (Frederick C. Silvester) και σπούδασε πιάνο κοντά στον Αλμπέρτο Γκερέρο (Alberto Guerrero), από τον οποίο επηρεάστηκε σημαντικά.[20]
Πρώτες επαγγελματικές εμφανίσεις
Το Δεκέμβριο του 1945, ο Γκουλντ πραγματοποίησε την πρώτη του επαγγελματική δημόσια εμφάνιση ως οργανίστας, ερμηνεύοντας έργα των Μέντελσον, T.Σ. Ντυπυΐ και Μπαχ. Τον Ιανουάριο του 1947 έκανε το ντεμπούτο του ως σολίστ στο πιάνο με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Τορόντο, ερμηνεύοντας το Κοντσέρτο αρ. 4 του Μπετόβεν. Τον Απρίλιο του 1947 έδωσε το πρώτο του πλήρες ρεσιτάλ πιάνου, σε ωδείο, ενώ τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου έδωσε το πρώτο του ρεσιτάλ ως επαγγελματίας πιανίστας.[21] Τρία χρόνια αργότερα, πραγματοποιήθηκε η πρώτη του ραδιοφωνική συναυλία, για τον σταθμό CBC (Canadian Broadcasting Corporation) του Καναδά, σηματοδοτώντας τη μακρόχρονη ενασχόλησή του με το ραδιόφωνο και τις ηχογραφήσεις.
Αποκλειστικό συμβόλαιο με την Columbia Masterworks
Το 1955 υπέγραψε αποκλειστικό συμβόλαιο με τη δισκογραφική εταιρεία Columbia Masterworks, με την οποία ηχογράφησε αρχικά τις Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ του Μπαχ, έργο το οποίο έτυχε θερμής υποδοχής, γνωρίζοντας τόσο καλλιτεχνική όσο και εμπορική επιτυχία. Ο διευθυντής της εταιρίας, Ντέιβιντ Οπενχάιμ, είχε παρακολουθήσει την πρώτη εμφάνιση του Γκουλντ στη Νέα Υόρκη. Ενθουσιάστηκε τόσο, που την επόμενη κιόλας μέρα του πρότεινε συμβόλαιο. Ήταν η πρώτη φορά που η Columbia υπέγραφε με έναν ουσιαστικά άγνωστο καλλιτέχνη, στη βάση των εντυπώσεων από ένα και μόνο κοντσέρτο.[22]
Περιοδείες - εγκατάλειψη των συναυλιακών αιθουσών
Τον Μάιο του 1957, επισκέφθηκε τη Σοβιετική Ένωση (στο πλαίσιο της πρώτης ευρωπαϊκής περιοδείας του). Ήταν ο πρώτος Βορειοαμερικανός πιανίστας που έδωσε συναυλίες εκεί μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Το πρόγραμμά του περιλάμβανε τρεις συναυλίες στη Μόσχα και ισάριθμες στο Λένινγκραντ, με έργα των Μπαχ, Μπετόβεν, Μπραμς και Χίντεμιτ. Στις εμφανίσεις της Μόσχας προστέθηκε και ένα δωρεάν σεμινάριο-ρεσιτάλ για τους σπουδαστές του Ωδείου, το οποίο επαναλήφθηκε στο Λένινγκραντ. Εκεί ο Γκουλντ μίλησε για τη μουσική του Σένμπεργκ και τη Δεύτερη Σχολή της Βιέννης και παρουσίασε έργα των Άλμπαν Μπεργκ, Άντον Βέμπερν και Ερνστ Κρένεκ.[23] Το ρεπερτόριο του σεμιναρίου συνιστούσε πρόκληση. Η μουσική αυτή, που παρουσιαζόταν δημόσια για πρώτη φορά στη χώρα, θεωρείτο από τις σοβιετικές αρχές «φορμαλιστική» και ήταν αποκλεισμένη από τις συναυλιακές αίθουσες και τα ωδεία. Ωστόσο, το σεμινάριο-ρεσιτάλ του Γκουλντ είχε τρομαχτική επιτυχία. Πέρα από τις αρνητικές αντιδράσεις μερικών συντηρητικών καθηγητών, το σπουδαστικό κοινό ήταν ενθουσιασμένο, καθώς και οι διασήμοι Ρώσοι πιανίστες Χάινριχ Νοϊχάους, Μαρία Γιουντίνα και Μαρία Γκρίνμπεργκ που είχαν παρευρεθεί.[24] Μετά το Λένινγκραντ, ταξίδευσε στο Βερολίνο, όπου ερμήνευσε το Κοντσέρτο αρ.3 του Μπετόβεν με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου, υπό τη διεύθυνση του Κάραγιαν, και έκλεισε την περιοδεία του μεταβαίνοντας στη Βιέννη. Την επόμενη χρονιά επέστρεψε ξανά στην Ευρώπη, πραγματοποιώντας εμφανίσεις στις Βρυξέλλες, στη Στοκχόλμη, στη Φλωρεντία και άλλες πόλεις.[25]
Από το 1960 ο αριθμός των συναυλιών του άρχισε να περιορίζεται αισθητά. Το 1959 πραγματοποίησε για τελευταία φορά περιοδεία στην Ευρώπη. Η εμπειρία αυτή, λόγω των συνεχών μετακινήσεων, του φορτωμένου προγράμματος κ.λπ. ήταν πολύ δυσάρεστη για τον Γκουλντ, ο οποίος τη θεώρησε μια «τρέλα».[26] Άρχισε να σκέφτεται να παρατήσει το πιάνο και να ασχοληθεί με τη διεύθυνση ορχήστρας και, κατόπιν, να εγκαταλείψει τις συναυλίες, αρκετές από τις οποίες ήδη ακύρωνε. Αναζητώντας εναλλακτικές καλλιτεχνικές δραστηριότητες, πύκνωσε τις συνεργασίες του με την Καναδική Ραδιοτηλεόραση (CBC).[27] Στις 10 Απριλίου 1964, ο Γκουλντ αποφάσισε να τερματίσει στις δημόσιες εμφανίσεις του, δίνοντας στο Λος Άντζελες για τελευταία φορά ένα «τυπικά γκουλντικό» ρεσιτάλ με έργα Μπαχ, Μπετόβεν και Κρένεκ.[28] Η κίνηση του Γκουλντ να αφήσει για πάντα πίσω του την αίθουσαν συναυλιών του πρόσφερε τη δυνατότητα να διοχετεύσει τη ζωτικότητά του σε αυτά που τον ενδιέφεραν περισσότερο.[29] Τα επόμενα χρόνια, μέχρι το τέλος της ζωής του, τα αφιέρωσε στις ηχογραφήσεις, τη σύνθεση, καθώς και στην παραγωγή εκπομπών για το ραδιόφωνο, πραγματοποιώντας επίσης μία σειρά τηλεοπτικών προγραμμάτων για την βρετανική, γαλλική, γερμανική και καναδική τηλεόραση. Δημοσίευσε παράλληλα, πληθώρα από άρθρα και κριτικές, αναλύοντας τις ερμηνείες του.
Θάνατος
Ο τάφος του Γκουλντ στο Νεκροταφείο Mount Pleasant του Τορόντο
Λίγο πριν το θάνατό του ηχογράφησε για δεύτερη φορά το Ειδύλλιο του Ζίγκφριντ του Βάγκνερ, τώρα όμως ως μαέστρος. (Η παλιότερη ηχογράφηση ήταν για πιάνο, σε δική του μεταγραφή.) Το καλοκαίρι του 1982 ένας συνεργάτης του Γκουλντ επέλεξε δεκατρείς από τους καλύτερους μουσικούς από τη Συμφωνική του Τορόντο για να δουλέψουν μαζί του. Στις 8 Σεπτεμβίου οι ηχογραφήσεις είχαν ολοκληρωθεί.[30] Στις 27 Σεπτεμβρίου υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο και εισήχθη στο Γενικό Νοσοκομείο του Τορόντο. Πέθανε, χωρίς στο μεταξύ να έχει ανακτήσει τις αισθήσεις του, στις 4 Οκτωβρίου 1982.[31]
Προσωπικότητα - χαρακτήρας
Εκκεντρικότητα
Προσομοίωση της καρέκλας που χρησιμοποιούσε ο Γκουλντ
Ο Γκουλντ συνήθιζε να σιγοτραγουδά κατά τη διάρκεια των ηχογραφήσεων, γεγονός που αποτυπώθηκε σε αρκετές από αυτές. Ο ίδιος ισχυριζόταν πως το τραγούδι του ήταν ασυνείδητο και αυξανόταν ανάλογα με την ανικανότητα του πιάνου να αποδώσει αυτό που εκείνος επεδίωκε.[32] Ήταν επίσης γνωστός για τις ασυνήθιστες στάσεις του σώματός του όταν ερμήνευε στο πιάνο, καθώς και για την επιμονή του στην ομοιομορφία. Στις συναυλίες επέλεγε να παίζει χρησιμοποιώντας πάντα μία πτυσσόμενη καρέκλα που είχε μετασκευάσει (κόβοντας τα πόδια) ο πατέρας του,[33] ακόμα και όταν αυτή είχε φθαρεί υπερβολικά με την πάροδο του χρόνου.[34] Εξίσου ιδιόρρυθμη και έντονη υπήρξε και η σχέση του Γκουλντ με το πιάνο του, με το οποίο είχε αναπτύξει ένα δέσιμο σχεδόν «ερωτικό».[35]
Ο Γκουλντ φοβόταν υπερβολικά το κρύο και συνήθιζε για αυτό το λόγο να φορά ζεστά ρούχα ακόμα και σε θερμά μέρη. Επιπλέον, φοβόταν τις μολύνσεις και τις ασθένειες, έπαιρνε πολλά φάρμακα κάθε είδους και συχνά αισθανόταν πως ήταν άρρωστος, αρκετές φορές χωρίς λόγο.[36] Ο ίδιος έλεγε για την διαφορετικότητά του: «Δεν πιστεύω πως ο τρόπος ζωής μου έχει ομοιότητες με εκείνον των περισσότερων ανθρώπων και είμαι ευτυχής για αυτό. Ο τρόπος ζωής και το έργο μου έχουν γίνει ένα. Αν αυτό είναι εκκεντρικότητα, τότε είμαι εκκεντρικός».[37] Δε θεωρούσε τον εαυτό του «αντικοινωνικό», όπως τον κατηγορούσαν ορισμένοι. Απλώς, τον διέκρινε, όπως είχε δηλώσει, μια «αυτοπειθαρχία υπό τη μορφή απομόνωσης από την κοινωνία», που όπως πίστευε ήταν απαραίτητη σε κάθε καλλιτέχνη ο οποίος επιδίωκε «να χρησιμοποιήσει το μυαλό του για δημιουργικούς σκοπούς».[38]
Χιούμορ
Ωστόσο, πέρα από τις εκκεντρικότητες, ο Γκουλντ ήταν ένα άτομο που διέθετε εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ. Συνήθιζε να κάνει μιμήσεις και μεταμφιέσεις, υποδυόμενος μπροστά στην κινηματογραφική κάμερα διάφορους κωμικούς τύπους που ο ίδιος είχε δημιουργήσει, όπως ο, βασισμένος σ' έναν τύπο ταξιτζή, Νεοϋορκέζος κριτικός "Theodore Slutz", ή ο Καναδός πυγμάχος "Domenico Pastrano".[39] Αλλά και στα γραπτά του ή στις συνεντεύξεις του συχνά γινόταν ιδιαίτερα καυστικός, σαρκαστικός και αυτο-σαρκαστικός, διανθίζοντας το λόγο του με ευρηματικά αστεία, ακόμη κι όταν πραγματευόταν σοβαρά θέματα, όπως λ.χ. η παρουσίαση των απόψεών του για τη μουσική του Μότσαρτ.[40]
Σχέσεις - προσωπική ζωή
Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ένα πέπλο μυστηρίου κάλυπτε την προσωπική ζωή του Γκουλντ, αφού ούτε ο ίδιος, ούτε οι λίγοι στενοί φίλοι του αποκάλυπταν το παραμικρό σχετικά με αυτήν. Πολλοί, μάλιστα, θεωρούσαν -έως και πολλά χρόνια έπειτα από το θάνατό του- πως ήταν "ασεξουαλικός" ή ομοφυλόφιλος, [41] καθόσον δεν υπήρξε ποτέ καμιά δημόσια γνωστή σχέση του με γυναίκα.[42] Ωστόσο, στοιχεία που άρχισαν να έρχονται στην επιφάνεια καθώς περνούσαν τα χρόνια, αποκάλυψαν μια διαφορετική εικόνα: ο Γκουλντ ενδιαφερόταν πράγματι για τις γυναίκες και είχε συνάψει αρκετούς ερωτικούς δεσμούς. Από αυτές τις σχέσεις, η πιο σημαντική υπήρξε εκείνη με την Κορνέλια Φος (Cornelia Foss), σύζυγο του γνωστού γερμανικής καταγωγής Αμερικανού συνθέτη Λούκας Φος (Lukas Foss).[43] Η σχέση τους ξεκίνησε το 1967. Η Φος, που ήταν κι αυτή γερμανικής καταγωγής, είχε μετακομίσει μαζί με τα παιδιά της από τη Νέα Υόρκη στο Τορόντο, ώστε να βρίσκεται κοντά στον Γκουλντ. Η σχέση τους έλαβε τέλος το 1973 και η Κορνέλια επέστρεψε στο σύζυγό της, παρότι λέγεται ότι ο Γκουλντ της είχε προτείνει να παντρευτούν.[44]
Μουσική
Ο Γκλεν Γκουλντ to 1981
Πιανιστικό ύφος
Ο Γκουλντ διακρίθηκε ως μουσικός για τις ευφάνταστες και εκφραστικές ερμηνείες του. Το ιδιαίτερο ύφος που είχε υιοθετήσει στο παίξιμο, σε συνδυασμό με τις πρωτότυπες και ελεύθερες αποδόσεις των έργων, ή ακόμα και το ασυνήθιστο ρεπερτόριο που επέλεγε, τον κατέστησαν έναν μη συμβατικό και εκκεντρικό μουσικό, ο οποίος όμως αναγνωρίστηκε ευρέως για τη δεξιοτεχνία, την τεχνική και την καθαρότητα στον ήχο του.[33] Σχετικά με τις επικρίσεις που δεχόταν για αυθαιρεσίες και παρεκκλίσεις από την παρτιτούρα, ο ίδιος είχε δηλώσει πως η μόνη απάντηση είναι ότι ακολουθεί το "ένστικτό" του.[45] Ο Γκουλντ ερμήνευε στο πιάνο ιδιότροπα, διατηρώντας, ανάμεσα στ' άλλα, χαμηλή στάση στο όργανο και σχεδόν παράλληλη τοποθέτηση των χεριών στα πλήκτρα και πειραματιζόταν με μεταβολές στο κέντρο βάρους του σώματός του.[46] Χαρακτηριστικές, επίσης, της πιανιστικής ερμηνείας του Γκούλντ ήταν η σχεδόν μηδενική χρήση του πεντάλ και η "τάση να κρίν[ει] τα πάντα βάσει της γραμμής του μπάσου", πράγματα που, μαζί με ορισμένες άλλες ερμηνευτικές ιδιομορφίες του, ο ίδιος τα απέδιδε στη σπουδή του εκκλησιαστικού οργάνου σε πολύ μικρή ηλικία. Για τις επιδράσεις, τέλος, που είχε δεχτεί, ιδίως στην προσέγγιση της μουσικής του Μπαχ για πληκτροφόρα όργανα, ο Γκουλντ μνημόνευε τη διάσημη Πολωνέζα τσεμπαλίστρια Βάντα Λαντόφσκα (Wanda Landowska), αλλά εντέλει, όπως είχε εξομοληγηθεί, ήταν το παίξιμο της ρωσικής καταγωγής Αμερικανίδας Ρόζαλυν Τάρεκ (Rosalyn Tureck) που του "άρεσε τρομερά" και τον επηρέασε "πραγματικά", παρά τη γενικότερη διαφορετική μουσική τους αντίληψη. Η έμφαση που απέδιδε η Τάρεκ στη σημασία της δομής έναντι του ηχοχρώματος, επέδρασε βαθειά στη διαμόρφωση του πιανιστικού ύφους του Γκουλντ.[47]
Ρεπερτόριο
Σε ό,τι αφορά στο ρεπερτόριό του, υπήρξε εξαιρετικά εκλεκτικός, ερμηνεύοντας και ηχογραφώντας έργα συνθετών κυρίως της μπαρόκ, κλασικής και ύστερης ρομαντικής εποχής. Στη μουσική τον ενδιέφερε πρώτιστα η πολυφωνία και η αντιστικτικότητα, η ανάπτυξη του αρχικού μουσικού υλικού, γι' αυτό θαύμαζε τον Μπαχ και την αρχιτεκτονική των συνθέσεών του, ενώ ενδιαφερόταν και για σειραϊστές συνθέτες όπως ο Σένμπεργκ και οι μαθητές του. Αυτοί ήταν και οι λόγοι που είχε "ενστάσεις" για τη μουσική των μεγάλων ρομαντικών μουσουργών του 19ου αιώνα, όχι όμως γι' αυτήν του ύστερου ρομαντισμού, όπως η μουσική του Ρίχαρντ Στράους και του Βάγκνερ.[48] Ο ίδιος θεωρούσε πως ο ρόλος του πιανίστα είναι κατεξοχήν δημιουργικός και πρόσφερε πρωτότυπες και καινοτόμες ερμηνείες, ορισμένες εκ των οποίων θεωρούνται αμφιλεγόμενες, όπως για παράδειγμα σε δημοφιλείς συνθέσεις του Μότσαρτ, του Μπετόβεν ή του Μπραμς.
Τεχνολογία και ερμηνεία
Ο Γκουλντ απέδιδε ιδιαίτερη αξία στις ηχογραφήσεις, ενώ αντίθετα αντιπαθούσε τις συναυλίες, τις οποίες εκλάμβανε ως ένα πεδίο ανταγωνισμού και χώρο επίδειξης των δεξιοτήτων των ερμηνευτών. Παραπέρα, ήταν της άποψης ότι οι καλλιτέχνες παγιδεύονταν από την επιτυχία των ζωντανών εμφανίσεών τους σε μια επανάληψη των ίδιων συνήθως πραγματών που τους είχαν καθιερώσει και, μ΄ αυτόν τον τρόπο, έμεναν πίσω ως προς την τόλμη της ανατροπής και ερμηνευτικής εξέλιξης.[49] Μετά την τελευταία του συναυλία, το 1964, αφοσιώθηκε στις ηχογραφήσεις έργων. Επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το άνοιγμα των δυνατοτήτων που πρόσφερε η νέα τεχνολογία και αναγνώρισε την επεξεργασία των μαγνητοταινιών ως μέρος της δημιουργικής προσπάθειας του μουσικού. Για τον Γκουλντ, η εγγραφή ήταν μια "πρώτη ύλη" πάνω στην οποία θα δούλευε ο ερμηνευτής, ο ρόλος του οποίου πλέον αποκτά αρχιτεκτονική χροιά, μέσω μιας "διαδικασία[ς] συναρμολόγησης ή ανακατασκευής του έργου" του συνθέτη.[50] Κατά τον Γκουλντ, ο ερμηνευτής του μουσικού έργου παρεμβαίνει ανάμεσα στο συνθέτη και τον ακροατή, όπου υπάρχει πάντα ένα κενό επικοινωνίας, και με τις συνεχείς κατασκευές του, δηλαδή τις ερμηνείες του, που είναι αποτέλεσμα δημιουργικής ελευθερίας, γεφυρώνει το χάσμα.[51] Επιπλέον, ο Γκουλντ επινόησε μια δική του τεχνική πολυκάναλης εγγραφής του ήχου και μίξης για το πιάνο, που την ονόμασε "ακουστική ενορχήστρωση". Σύμφωνα με αυτήν, τοποθετούνταν στο στούντιο μια σειρά από μικρόφωνα για την καταγραφή και στη συνέχεια, κατά τη μίξη, δημιουργούσε μια ηχητική κίνηση από το ένα σημείο στο άλλο, με τρόπο που θύμιζε κινηματογραφική ταινία. Ο ίδιος, όπως είχε δηλώσει, αντιλαμβανόταν πράγματι τα μικρόφωνα ως "ηχητικές μηχανές λήψης" και το τελικό αποτέλεσμα ως συνεχή ηχητικά "ζουμαρίσματα", ή ως ένα είδος ακουστικής χορογραφίας. Αυτές τις πρωτοποριακές ιδέες, ωστόσο, δεν τις εφάρμοσε σε εκτεταμένη κλίμακα.[52]
Ηχογραφήσεις
Η πρώτη εμπορική του ηχογράφηση έγινε το 1953, για λογαριασμό της καναδικής εταιρίας Hallmark. Περιλάμβανε τη Σονάτα για πιάνο του Μπεργκ και μεταγραφές για βιολί και πιάνο έργων των Ρώσων συνθετών Τανέγιεφ, Σοστακόβιτς και Προκόφιεφ, με το βιολιστή Άλμπερτ Πρατζ να συμπράττει με τον Γκουλντ.[53] Η πρώτη του εγγραφή για λογαριασμό της Columbia έγινε το 1955, όπου επέλεξε να ερμηνεύσει τις Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ, έργο που ηχογράφησε στο στούντιο για δεύτερη φορά το 1981, χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα ψηφιακή και αναλογική τεχνολογία.[54] Οι δύο ηχογραφήσεις διαφέρουν σημαντικά, με την πρώτη να είναι περισσότερο ενεργητική και γρήγορη ενώ η δεύτερη, που κυκλοφόρησε μόλις δύο μέρες πριν τον θάνατο του Γκουλντ, πιο αργή, νηφάλια και εσωστρεφής.[55] Oι Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ, που ηχογραφήθηκαν από τον Γκουλντ ζωντανά σε διάφορες περιστάσεις, κατέστηση ένα έργο συνυφασμένο με τον Καναδό πιανίστα. Παρόλο που πολλοί διακεκριμένοι ερμηνευτές έχουν ερμηνεύσει εξαιρετικά αυτό το έργο του Μπαχ, στη "συλλογική συνείδηση" του μουσικόφιλου κοινού είναι πλέον αξεδιάλυτα συνδεδεμένο με τον Γκουλντ, ενώ καθόρισε σε σημαντικό βαθμό και την πορεία του ίδιου του καλλιτέχνη στον κόσμο της μουσικής.[56]
Η είσοδος του "Στούντιο Γκλεν Γκουλντ" στο μέγαρο του CBC στο Τορόντο
Ηχογράφησε ένα σημαντικό μέρος των έργων για πιάνο του Μπαχ, όπως το Καλοσυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο (ηχογρ. 1962-71), τα Κοντσέρτα για πιάνο (1957-58, 1966 & 1969), τις Γαλλικές Σουΐτες (1971-73), τις Δίφωνες και Τρίφωνες Ενβανσιόν (1964), τις Παρτίτες (1956-63) κ.λπ. Στη μοναδική ηχογράφηση με εκκλησιαστικό όργανο, επέλεξε να ερμηνεύσει ένα μέρος από την Τέχνη της Φούγκας (1962), ενώ στο τσέμπαλο έγραψε τις Σουΐτες αρ.1-4 (1972) του Χαίντελ. Άλλες γνωστές ηχογραφήσεις του περιλαμβάνουν τα Κοντσέρτα (1958-66) και τις Σονάτες για πιάνο (1956, 1960-71 & 1979-81) του Μπετόβεν, καθώς και τις Σονάτες για πιάνο (1965-74) του Μότσαρτ. Λίγο πριν το θάνατό του είχε ξεκινήσει να ηχογραφεί τις Σονάτες για πιάνο του Χάυντν, σκοπεύοντας να ολοκληρώσει την εγγραφή όλου του κύκλου.[57] Το 1967 ο Γκουλντ κυκλοφόρησε, στο πλαίσιο των επίσημων εορτασμών για την εκατονταετηρίδα του Καναδά, έναν δίσκο με πιανιστικά έργα Καναδών συνθετών. Επιλέγοντας μουσουργούς με μη Αγγλο-σαξονική καταγωγή, θέλησε να προβάλλει, όπως εξήγησε, το ανανεωτικό πνεύμα που έφερε η "μεταπολεμική μετανάστευση" στο "μικρόκοσμο των καναδικών ακτών". Επιπλέον, αναφορικά με τη μουσική, τη βοήθεια που πρόσφεραν αυτοί οι άνθρωποι ώστε να εξέλθει ο Καναδάς στη διεθνή σκηνή.[58] Σημαντικές θεωρούνται, επίσης, οι εγγραφές που έκανε ο Γκουλντ πάνω σε έργα των Σένμπεργκ (ηχογράφησε σχεδόν όλες τις συνθέσεις του για, ή με, πιάνο),[59] Σιμπέλιους και Χίντεμιτ.
Κινηματογράφος
Ο Γκουλντ επιμελήθηκε τη μουσική επένδυση δυο κινηματογραφικών ταινιών, των Slaughterhouse-Five (1972) και Τhe Wars (1982).[60]
Το Σεπτέμβριο του 1971 ο Γκουλντ αποδέχτηκε την πρόταση του Αμερικανού σκηνοθέτη Τζ. Ρόυ Χιλ (George Roy Hill) να αναλάβει τη μουσική επένδυση της κινηματογραφικής μεταφοράς της αντιπολεμικής νουβέλας Σφαγείο αριθμ. 5 του Κουρτ Βόνεγκατ, παρόλο που το συγκεκριμένο έργο δεν ήταν της αρεσκείας του. Επέλεξε συνθέσεις του Μπαχ, κυρίως δικές του ερμηνείες, με στόχο, όπως ο ίδιος εξήγησε, η μουσική να είναι όχι απλώς συνοδευτική της δράσης στην οθόνη, αλλά να "πηγαίνει μερικά ψυχολογικά στάδια πέρα" από αυτήν.[61] Τα μόνα πρωτότυπα κομμάτια του Γκουλντ ήταν μια πεντάλεπτη σύνθεση που αντιστοιχούσε σε μια σεκάνς της ταινίας, καθώς και η καντέντσα για τσέμπαλο, που χρησιμοποιήθηκε ως γέφυρα μεταξύ δυο κομματιών του Μπαχ.
Η, επίσης αντιπολεμική, ταινία Τhe Wars του Βρετανού Ρόμπιν Φίλιπς (Robin Phillips), βασιζόταν σε ένα έργο του Καναδού συγγραφέα Τίμοθυ Φίντλεϋ (Timothy Findley), το οποίο ο Γκουλντ αγαπούσε πολύ. Γι' αυτό και αφοσιώθηκε με θέρμη στη μουσική επένδυση του φιλμ. Επέλεξε να διασκευάσει διάφορα γνωστά θέματα, προσθέτοντας και υλικό από δικές του ερμηνείες, καθώς και από ηχογραφήσεις που είχε ο ίδιος επιβλέψει. Αφιέρωσε πολλές ώρες στο στούντιο, κατά τη διαδικασία της μίξης και της επιμέλειας του τελικού αποτελέσματος, δίνοντας σημασία και στην πιο μικρή λεπτομέρεια.
Συνθέσεις
Ως συνθέτης, ο Γκούλντ άφησε πίσω του ορισμένα έργα για πιάνο και μουσικής δωματίου, κατά κύριο λόγο, καθώς και αρκετές ανολοκλήρωτες συνθέσεις και σχέδια -μεταξύ των τελευταίων και μια όπερα. Το ύφος των συνθέσεών του ήταν εκλεκτικό και έδειχνε επιρροές αλλού από τον ύστερο ρομαντισμό και, αλλού, από το δωδεκαφθογγισμό του Σένμπεργκ ή τη μουσική του Μπραμς.[62] Κατά τη διάρκεια της ζωής του, δημοσιεύθηκε μονάχα ένα ολοκληρωμένο έργο του, το Κουαρτέτο Εγχόρδων (opus 1).[63]
"Αντιστικτικό ραδιόφωνο"
Το ραδιόφωνο, που ήταν το "αγαπημένο μέσο" του Γκουλντ και κατά κάποιον τρόπο το δεύτερο "σπίτι του", χρησίμευσε, όχι μόνο ως βήμα για ερμηνείες μουσικών έργων και παραγωγή εκπομπών γύρω από τη μουσική, αλλά και ως κίνητρο για μια σειρά πρωτοποριακών, ιδιότυπων συνθέσεων που ονομάστηκαν "ραδιοφωνικά ντοκυμαντέρ". Χαρακτηριστικό δείγμα της δημιουργικής έκφρασης αυτού του τύπου υπήρξε η λεγόμενη Solitude Trilogy, με θέμα τον καναδικό "βορρά" και ιδίως το πρώτο μέρος της, το Τhe Idea of North, που μεταδόθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 1967.[64]. Τα "ραδιοφωνικά ντοκυμαντέρ" βασίζονταν σε ένα προηχογραφημένο υλικό από ανθρώπινες φωνές (συνεντεύξεις, αφηγήσεις κ.λπ.) που είχε συλλέξει ο Γκουλντ και, στη συνέχεια, το οργάνωνε στη βάση μουσικών όρων. Κατασκευάζε, έτσι, με την κατάλληλη επεξεργασία στο ραδιοφωνικό στούντιο ένα ηχητικό κολλάζ, το οποίο ήταν ουσιαστικά μια μουσική σύνθεση, αφού οι αρχικές διηγήσεις και ο ανθρώπινος λόγος δε γίνονταν πλέον αντιληπτοί ως τέτοιοι, αλλά ως δομημένοι ήχοι που ακολουθούσαν τις αρχές της αντίστιξης.[65] Έτσι, αυτές οι ραδιοφωνικές δουλειές του Γκουλντ μπορούσαν, όπως έχει επισημανθεί, "να παράξουν μια καθαρά μουσική απόλαυση ακόμα και στον μη αγγλομαθή ακροατή", ο οποίος δε μπορούσε να κατανοήσει το "κείμενο" που βρισκόταν από πίσω.[63].
Ταινίες
Ο Γκουλντ εμφανίστηκε όσο ζούσε ως ερμηνευτής, σχολιαστής, ξεναγός κ.λπ. σε αρκετές ταινίες που γυρίστηκαν ειδικά γι' αυτόν, ενώ η ζωή του υπήρξε το αντικείμενο του ενδιαφέροντος διαφόρων ντοκυμαντέρ.[66]
Glenn Gould: On The Record και Glenn Gould: Off the Record (1959). Ντοκυμαντέρ των Roman Kroitor και Wolf Koenig. Έκδ. DVD UPC 014381206920.
Τέσσερις ταινίες του Bruno Monsaingeon με τον Γκουλντ (1974), στο πλαίσιο της σειράς Chemins de la musique της Γαλλικής Ραδιοτηλεόρασης (ORTF). Έκδ. DVD UPC 724349012899, με τίτλο Glenn Gould: The Alchemist.
Glenn Gould's Toronto (1979). Tαινία του John McGreevy για το Τορόντο, σε σενάριο του Γκουλντ και με ξεναγό τον ίδιο.
The Question of Instrument (1979). Ταινία του Bruno Monsaingeon με τον Γκουλντ, πρώτη στη σειρά Glenn Gould Plays Bach.
An Art of the Fugue (1980). Ταινία του Bruno Monsaingeon με τον Γκουλντ, δεύτερη στη σειρά Glenn Gould Plays Bach.
The Goldberg Variations (1981). Ταινία του Bruno Monsaingeon με τον Γκουλντ, τρίτη στη σειρά Glenn Gould Plays Bach. Έκδ. DVD UPC 074644842494. Έκδ. όλης της σειράς σε DVD UPC 886919750492.
Les variacions Gould (1992). Ντοκυμαντέρ του Manuel Huerga.
Thirty-Two Short Films about Glenn Gould (1993). Δραματοποιημένο ντοκυμαντέρ του François Girard, με τον Colm Feore στο ρόλο του Γκουλντ. Έκδ. DVD UPC 886919121292.
Glenn Gould: Extasis (1998). Ντοκυμαντέρ της γαλλόφωνης Καναδικής ραδιοτηλεόρασης (Radio-Canada). Έκδ. DVD UPC 032031282292.
Glenn Gould: The Russian Journey (2002). Ντοκυμαντέρ του Ιωσήφ Φέυγκινμπεργκ για την περιοδεία του Γκουλντ στη Σοβιετική Ένωση. Έκδ. DVD UPC 814337011413.
Glenn Gould: Hereafter (2006). Ντοκυμαντέρ του Bruno Monsaingeon. Έκδ. DVD UPC 899132000206.
Genius Within: The Inner Life of Glenn Gould (2009). Ντοκυμαντέρ των Peter Raymont και Michèle Hozer για την προσωπική ζωή του Γκουλντ. Έκδ. DVD UPC 5055159277938.
Βραβεύσεις και αναγνώριση
To αστέρι προς τιμήν του Γκουλντ στο Canada's Walk of Fame
Ο Γκλεν Γκουλντ βραβεύτηκε και τιμήθηκε αρκετές φορές, στη διάρκεια της ζωής του αλλά και μετά θάνατον. Απέσπασε συνολικά πέντε Βραβεία Γκράμι. Το 1982, δυο Βραβεία (καλύτερης κλασικής ερμηνείας σολίστα και καλύτερου κλασικού άλμπουμ) για τις Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ (ηχογρ. 1981). Το 1983, Βραβείο (καλύτερης κλασικής ερμηνείας σολίστα) για τις Σονάτες για πιάνο αρ. 12 και 13 του Μπετόβεν.[33] Είχε προηγηθεί, το 1974, το μοναδικό Γκράμι που του απονεμήθηκε όσο ζούσε, όχι όμως ως μουσικού, αλλά ως συγγραφέα, για τη σύνταξη του κειμένου "Hindemith: will his time come? Again?" που ήταν τυπωμένο στο οπισθόφυλλο του δίσκου με τις σονάτες του συνθέτη.[67] Το 2013 του απονεμήθηκε το Βραβείο για το Σύνολο της Προσφοράς του, το οποίο παρέλαβε εκ μέρους του ο δημοσιογράφος και φίλος του Γκουλντ, Τιμ Πέιτζ.[68]
Το 1964 ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτορας από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Τορόντο. Το 1983 εισήλθε στον κατάλογο των μουσικών του Canadian Music Hall of Fame. Προς τιμήν του συστάθηκε το Ίδρυμα Γκλεν Γκουλντ (Glenn Gould Foundation), το οποίο έχει καθιερώσει την απονομή του Βραβείου Γκλεν Γκουλντ ανά τρία έτη, σε κάθε αυτόνομο μουσικό που έχει κερδίσει τη διεθνή αναγνώριση μέσα από τη συνεισφορά του στη μουσική.[69] [31] [16] Εξέδιδε, επιπλέον, από το 1995 έως το 2008 την περιοδική έκδοση Glenn Gould (κυκλοφόρησαν συνολικά 24 τεύχη) με πληροφορίες, αναλύσεις και μελέτες για τον Καναδό πιανίστα και το έργο του, αλλά και κείμενα του ίδιου του Γκουλντ.[70] Μετά το θάνατό του, πολλοί καλλιτέχνες, όπως συγγραφείς, χορογράφοι και γλύπτες, επηρεάστηκαν στο έργο τους από την προσωπικότητά του, ενώ συνθέτες του αφιέρωσαν έργα τους. Από τους τελευταίους ξεχωρίζει ο Ελληνο-Καναδός Χρήστος Χατζής (Christos Hatzis) με τη σύνθεση Τhe Go(u)ldberg Variations (1992).[33]
Μια ηχογράφηση του Γκούλντ, από το Καλοσυγκεραμένο Κλειδοκύμβαλο, συμπεριελήφθη από τη NASA στα αποσπάσμαστα μουσικής που ταξιδεύουν στο εξώτερο διάστημα, μαζί με τα υπόλοιπα τεκμήρια από τη ζωή στη Γη και τον ανθρώπινο πολιτισμό, πάνω στα διαστημόπλοια Βόγιατζερ.[71]
Παραπομπές
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2014.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11905521d. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
www.nndb.com/lists/499/000063310/.
«Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Glenn-Gould. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) SNAC. w6mw2jrm. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Find A Grave. 2128. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
The Canadian Encyclopedia. glenn-gould. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2014.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 2014.
www.nytimes.com/2002/09/03/arts/03FOOT.html.
www.nytimes.com/2012/03/14/arts/music/dystonia-which-struck-glenn-gould-and-other-musicians.html.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11905521d. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
www.nytimes.com/1982/10/05/obituaries/glenn-gould-pianist-is-dead-saw-recordings-as-art-form.html.
www.nytimes.com/video/movies/100000003326743/genius-within-the-inner-life-of-glenn-gould.html.
articles.latimes.com/keyword/glenn-gould.
Γκουλντ 2012, σελ. 12 (Στ. Θεοδωρίδης: "Πρόλογος του μεταφραστή").
Kingwell 2009, σελ. 229 ("Chronology").
Bazzana 2003, σελ. 24-26.
Kingwell 2009, σελ. 46, 48.
Stegemann 2012α, σελ. 18.
Bazzana 2003, σελ. 79-80.
Page 1990, σελ. xiii ("Introduction").
Bazzana 2003, σελ. 165-171.
Sofronov 2009, σελ. 4-5.
Kingwell 2009, σελ. 68-70 και 233 ("Chronology").
Bazzana 2003, σελ. 192.
Stegemann 2012α, σελ. 51, 55.
Stegemann 2012α, σελ. 60.
Bazzana 2003, σελ. 241-244.
Bazzana 2003, σελ. 479.
Kingwell 2009, σελ. 236 ("Chronology").
Γκουλντ 2012, σελ. 114-115.
Kevin Bazzana, John Beckwith και Geoffrey Payzant.
Φωτογραφία καρέκλας Γκουλντ. Το κάθισμα αυτό, στενά συνδεδεμένο με τον Γκουλντ, εκτίθετο για πολλά χρόνια στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Καναδά. Από τον Ιούνιο του 2012 βρίσκεται πλεόν μόνιμα, μαζί με το αγαπημένο πιάνο του, ένα Steinway CD318 του 1943, στο Εθνικό Κέντρο Τεχνών της Οττάβα. Bλ. Kevin Bazzana, John Beckwith και Geoffrey Payzant.
Payzant 1994, σελ. 104-108.
Ostwald 1997, σελ. 159-160.
Mach 1991, σελ. 112
Γκουλντ 2012, σελ. 22
Stegemann 2012β, σελ. 113.
Stegemann 2002, σελ. 18.
Bazzana 2003, σελ. 338-339.
Clarkson 2010, σελ. xiii.
Clarkson 2010, σελ. x.
Clarkson 2010, σελ. 147, 163-164.
Γκουλντ 2012, σελ. 33-34
Bazzana 2003, σελ. 422-423.
Γκουλντ 2012, σελ. 47 και 157-158..Bazzana 1997, σελ. 21.
Γκουλντ 2012, σελ. 36-42 και 50-51.
Page 1990, σελ. xii-xiii ("Introduction").
Γκουλντ 2012, σελ. 108-109.
Bazzana 1997, σελ. 41.
Théberge 2012, σελ. 7, 11 και 13 ιδίως.
Stegemann 2012α, σελ. 27.
de la Fuente 2002, σελ. 22.
Page 2002, σελ. 5 και 11.
Aide 1993.
Bazzana 2003, σελ. 216-217, 241-243 και 458-459.
Gould 2007α.
Stegemann 2012β, σελ. 116.
Βλ. αναλυτικά Bazzana 2003, σελ. 469-475.
Gould 2007β.
Stegemann 2012β, σελ. 128.
Monsaingeon 1992.
Bazzana 2003, σελ. 284 και 292-304.
Kingwell 2009, σελ. 129.
Bazzana 2003, σελ. 509 κ.εξ. ("Index"). Clarkson 2010, σελ. 292. Bruno Monsaingeon. «Filmography». Ανακτήθηκε στις 27.07.2015. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Stegemann 2012α, σελ. 84-89.
«Glenn Gould: Lifetime Achievement Award Acceptance». Grammy Awards. Ανακτήθηκε στις 31.07.2015. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Stegemann 2012α, σελ. 67
«Glenn Gould Magazine». The Glenn Gould Foundation. Ανακτήθηκε στις 19.01.2016. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Golden Record: Music From Earth. Voyager/NASA. Ανακτήθηκε στις 29.06.2015.
Πηγές και βιβλιογραφία
Βιβλία
Γκουλντ, Γκλεν (2012). Στέφανος Θεοδωρίδης, επιμ. Σκέψεις για τη μουσική. Αθήνα: Νεφέλη. ISBN 960-504-048-2.
Bazzana, Kevin (1997). Glenn Gould: Τhe Ρerformer in the Work. Οξφόρδη: Clarendon. ISBN 0-19-816656-7.
Bazzana, Kevin (2003). Wondrous Strange: The Life and Art of Glenn Gould. Toρόντο: McClelland & Stewart. ISBN 0-7710-1101-6.
Carroll, Jock (1995). Glenn Gould: Some Portraits of the Artist as a Young Man. Toρόντο: Stoddart. ISBN 0-7737-2904-6.
Clarkson, Μichael (2010). The Secret Life of Glenn Gould: A Genius in Love. Τορόντο: ECW Press. ISBN 1-55022-919-2.
Mach, Elyse (1991). Great Contemporary Pianists Speak for Themselves. Μινεόλα (Ν.Υόρκη): Dover Publications, σελ. 89-113. ISBN 0-486-26695-8.
Kingwell, Mark (2009). Glenn Gould. Τορόντo: Penguin Canada. ISBN 0-670-06850-0.
Friedrich, Otto (1990). Glenn Gould: A Life and Variations. Νέα Υόρκη: Vintage. ISBN 0-679-73207-1.
Ostwald, Peter (1997). Glenn Gould: Τhe Εcstasy and Τragedy of Genius. Νέα Υόρκη: W.W. Norton. ISBN 0-393-04077-1.
Payzant, Geoffrey (1994). Glenn Gould: Music and Mind. 5η έκδ., Τορόντο: Vintage. ISBN 1-55013-439-6.
Eatock, Colin (2012). Remembering Glenn Gould: Twenty Interviews with People Who Knew Him. Νιούκασλ (Οντάριο): Penumbra Press. ISBN 1-897323-20-4.
Page, Tim (1990). The Glenn Gould Reader. ανατύπ., Νέα Υόρκη: Vintage. ISBN 0-679-73135-0.
Roberts, John P.L. και, Guertin, Ghyslaine (1992). Glenn Gould: Selected Letters. Τορόντο: Oxford University Press. ISBN 0-19-540799-7.
Πολυμέσα
Gould, Glenn (2007α). Canadian Music in the 20th Century. Sony Classical Records. Kείμενο στο οπισθόφυλλο του άλμπουμ. UPC 886971480320 (℗1967).
Gould, Glenn (2007β). Music from Kurt Vonnegut's Slaughterhouse-Five. Sony Classical Records. Kείμενο στο οπισθόφυλλο του άλμπουμ. UPC 886971481723 (℗1972).
Aide, William (1995). «Glenn Gould and the Goldberg Variations». Glenn Gould: Goldberg Variations (1954). CBC Records. Ένθετο στο άλμπουμ. UPC 059582200728. (Έκδοση της πρώτης, ζωντανής ηχογράφησης του έργου από τον Γκουλντ το 1954.)
Bazzana, Kevin (2011). «Glenn Gould in Concert, 1951-1960». Glenn Gould in Concert, 1951-1960. West Hill Radio Archives. Ένθετο στο άλμπουμ. UPC 5425008377391.
Monsaingeon, Bruno (1992). «Glenn Gould, composer». Glenn Gould: The Composer. Sony Classical Records. Ένθετο στο άλμπουμ. UPC 0074644718423
Page, Tim (2002). «Glenn Gould -a state of wonder». Glenn Gould -Α State of Wonder: The Complete Goldberg Variations. Sony Classical Records. Σημειώσεις στο ένθετο του άλμπουμ. UPC 5099708770327
de la Fuente, Louise (2002). «From digital to analogue: technical notes on the 1981 Goldberg recording». Glenn Gould -Α State of Wonder: The Complete Goldberg Variations. Sony Classical Records. Σημειώσεις στο ένθετο του άλμπουμ. UPC 5099708770327
Sofronov, Feodor (2009). «Glenn Gould in Moscow». Glenn Gould in Moscow. Melodiya Records. Ένθετο στο άλμπουμ. UPC 4600317016068.
Stegemann, Michael (2002). «Colloquium Olypmium (fictum)». Glenn Gould: Mozart Great Piano Sonatas. Sony Classical Records. Ένθετο στο άλμπουμ. UPC 5099708786021.
Stegemann, Michael (2012α). «Who was Glenn Gould?[α]». This Is Glenn Gould: Story of a Genius. Sony Classical Records. Σημειώσεις στο ένθετο του άλμπουμ. UPC 887254239321.
Stegemann, Michael (2012β). «The Glenn Gould alphabet: a portrait in 32 parts,[β]». This Is Glenn Gould: Story of a Genius. Sony Classical Records. Σημειώσεις στο ένθετο του άλμπουμ.
Théberge, Paul (2012). «Glenn Gould: The Accoustic Orchestrations». Glenn Gould: The Accoustic Orchestrations -Works by Scriabin and Sibelius. Sony Classical Records. UPC 887254065722. Σημειώσεις στο ένθετο του άλμπουμ.
Διαδίκτυο
Theodoridis, Stefanos. «A Non-Applause Gouldian recital ... in Athens!». The Glenn Gould Estate. Ανακτήθηκε στις 8.07.2016. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Theodoridis, Stefanos (12 Ιουνίου 2016). «A Non-Applause Gouldian recital ... in Athens!». The Glenn Gould Foundation. Ανακτήθηκε στις 8.07.2016. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Bruno Monsaingeon. «Glenn Gould». Bruno Monsaingeon.com. Ανακτήθηκε στις 27.07.2015. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Kevin Bazzana, John Beckwith και Geoffrey Payzant. «Glenn Gould». The Canadian Encyclopedia. Ανακτήθηκε στις 17.06.2015. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Peter Gutmann. «Glenn Gould: weird and wondrous». Classical Notes. Ανακτήθηκε στις 27.07.2015. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Ελένη Μητσιάκη. «Γκλεν Γκουλντ». Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη». Ανακτήθηκε στις 17.06.2015. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Διαβάστε επίσης
Thomas Bernhard, O αποτυχημένος, μετάφραση: Βασίλης Τομανάς, Εξάντας: Αθήνα, 1998. ISBN 960-256-341-0. Mυθιστόρημα του γνωστού Αυστριακού συγγραφέα και δραματουργού με "ήρωα" τον Γκλεν Γκουλντ.
Sandrine Revel, Glenn Gould: une vie à contretemps (Γαλλικά), Éditions Dargaud: Παρίσι, 2015. ISBN 978-2205070903. Εικονογραφημένη βιογραφία του Γκλεν Γκουλντ, η οποία έλαβε το βραβείο για κόμικ από γυναίκες δημιουργούς "Prix Artemisia" (Βραβείο Αρτεμισία) για το 2016.[γ]
Σημειώσεις
Michael Stegeman. «The story of a genius». Sony Classical Records. Ανακτήθηκε στις 29.06.2015. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Michael Stegeman. «Glenn Gould from A to Z». Sony Classical Records. Ανακτήθηκε στις 29.06.2015. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Michèle Jacobs-Hermès (25 Ιανουαρίου 2016). «Bande dessinée: Sandrine Revel lauréate du "Prix Artemisia 2016"». TV5 monde. Ανακτήθηκε στις 27.01.2016. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
The Glenn Gould Estate
Αρχείο Γκλεν Γκουλντ. Library and Archives Canada.
Ίδρυμα Γκλεν Γκουλντ
Glenn Gould Website. Sony Classical Records.
Glenn Gould: Radio Broadcasts. ubuweb sound.
Βίντεο με τον Γκλεν Γκουλντ. Αρχείο του CBC.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
