Η Ελφρίντε Γέλινεκ (Elfriede Jelinek) (γεν. 20 Οκτωβρίου 1946) είναι Αυστριακή φεμινίστρια συγγραφέας θεατρικών έργων και μυθιστοριογράφος. Το 2004 κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, όπως ανέφερε η Σουηδική Ακαδημία "για την μουσική ροή του λόγου και του αντίλογου σε μυθιστορήματα και θεατρικά έργα τα οποία με ασυνήθιστο γλωσσολογικό ζήλο αποκαλύπτουν τον παραλογισμό των στερεοτύπων της κοινωνίας και τη δύναμή τους να υποδουλώνουν".[1]

Βιογραφία

Η Γέλινεκ γεννήθηκε στο Mürzzuschlag, στη Στυρία της Αυστρίας. Ο πατέρας της, Εβραίος Τσέχικης καταγωγής ("Jelinek" σημαίνει "μικρό ελάφι" στα Τσέχικα), ήταν χημικός και δούλευσε σε στρατηγικά σημαντική βιομηχανική παραγωγή κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αποφεύγοντας μ'αυτό τον τρόπο την δίωξη. Ωστόσο, αρκετές δεκάδες μελών της οικογένειας υπήρξαν θύματα του Ολοκαυτώματος. Η "κυριαρχική" μητέρα της, με την οποία μοιραζόταν το σπίτι και ως ενήλικη ακόμα (σύγκρινε το Η Δασκάλα του Πιάνου) και με την οποία είχε δύσκολη σχέση, προερχόταν από μία άλλοτε ευκατάστατη Βιεννέζικη οικογένεια. Ως παιδί η Ελφρίντε υπέφερε αρκετά απο αυτό που η ίδια θεωρούσε υπερ-περιοριστική εκπαίδευση μέσα σε ένα Ρωμαιοκαθολικό μοναστηριακό σχολείο θηλέων. Επιπλέον, η μητέρα της είχε ήδη προσχεδιάσει την καριέρα της ως μουσικό Wunderkind, δηλαδή παιδί θαύμα. Σε νεαρή ηλικία η Ελφρίντε διδάχτηκε πιάνο, εκκλησιαστικό όργανο, κιθάρα, βιολί, βιόλα και φλογέρα. Αργότερα, πήγε για σπουδές στο Ωδείο της Βιέννης, απ'όπου αποφοίτησε με δίπλωμα στο εκκλησιαστικό όργανο. Επίσης, η Γέλινεκ σπούδασε ιστορία της τέχνης και θέατρο στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, ωστόσο αναγκάστηκε να διακόψει επειδή μια κρίση άγχους την εμπόδιζε από το να παρακολουθεί τα μαθήματα. Η βιογραφία της Γέλινεκ αντικατοπτρίζεται έντονα στο έργο της.

Κριτικές και πολιτική

Η πολιτική φιλοσοφία της Γέλινεκ, ιδιαίτερα η στάση της απέναντι στον φεμινισμό και οι απόψεις της για τα Αυστριακά πολιτικά κόμματα, είναι ζωτικής σημαντικότητας για την κατανόηση του έργου της. Σ'αυτό οφείλεται επίσης και μεγάλο μέρος της βιτριολικής δημόσιας αμφισβήτησης η οποία την περιβάλλει. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Αυστρίας από το 1974 ως το 1991, έγινε γνωστή τη δεκαετία του 1990 εξαιτίας της επίθεσής της εναντίον του νεοναζιστικού εθνικιστικού Κόμματος Ελευθερίας του Γιόργκ Χάιντερ. Μέτα τις εκλογές του 1999 και τη συμμετοχή του Κόμματος του Χάιντερ στην κυβέρνηση συνασπισμού με τους συντηρητικούς η Γέλινεκ έγινε μία από τις δριμύτερες κατηγόρους της συμμαχίας αυτής. Η κυβέρνηση αυτή καταδικάστηκε από πλείστες Ευρωπαϊκές και μή κυβερνήσεις γεγονός που οδήγησε σε κυρώσεις εναντίον της κυβέρνησης. Η κυβέρνηση στην προσπάθειά της να αποφύγει την κατακραυγή ερμήνευσε τις κυρώσεις εναντίον της ως κυρώσεις εναντίον της Αυστρίας και επιχείρησε να παρακινήσει το έθνος να την υποστηρίξει. Η σειρά αυτή των γεγονότων προκάλεσε μια προσωρινή υπερθέρμανση του πολιτικού κλίματος αποτέλεσμα του οποίου υπήρξαν οι κατηγορίες για προδοσία εναντίον όλων των διαφωνούντων με την κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης και της Γέλινεκ.

Παρά το γεγονός πως το έργο της (αλλά και ο πολιτικός της ακτιβισμός, η συνέπεια της και η επιμονή της να ακολουθεί τις πεποιθήσεις της εντόσ και εκτός του έργου της) έχει γίνει αντικείμενο θαυμασμού από μερικούς και κατακραυγής από άλλους, και παρόλο που κάποιοι κριτικοί έχουν επιτεθεί στο έργο της μόνο και μόνο επειδή διαφωνούν με τις απόψεις της, η Γέλινεκ έχει κερδίσει διάφορα διακεκριμένα βραβεία, μεταξύ των οποίων το Βραβείο Georg Büchner (1998), το Βραβείο Müllheim Dramatists (δύο φορές: 2002 και 2004), το Βραβείο Φρανζ Κάφκα (2004) και το Νομπέλ Βραβείο Λογοτεχνίας (2004).

Βασικά θέματα στο μυθιστορηματικό και θεατρικό έργο της Γέλινεκ είναι η γυναικεία σεξουαλικότητα, η κακοποίησή της και ο πόλεμος των φύλων γενικά. Στα τελευταία έργα της, έχει σε κάποιο βαθμό εγκαταλείψει τα γυναικεία θέματα και έχει εστιάσει την ενέργειά της στην κοινωνική κριτική γενικά και στις δυσκολίες της Αυστρίας να λογαριαστεί με το ναζιστικό της παρελθόν ιδιαίτερα, πχ. στο Die Kinder der Toten (Τα Παιδιά των Νεκρών).

Το μυθιστόρημα Die Klavierspielerin της Γέλινεκ γυρίστηκε σε ταινία με τον τίτλο Η Δασκάλα του Πιάνου, ταινία που κέρδισε αναγνώριση, από τον Αυστριακό σκηνοθέτη Μίκαελ Χάνεκε, με την Ιζαμπέλ Υπέρ στο ρόλο της καταπιεσμένης πιανίστριας.

Το Βραβείο Νομπέλ

Σχολιάζοντας το Βραβείο Νομπέλ, ανέφερε πως ήταν χαρούμενη αλλά επίσης ένιωθε απόγνωση: "απόγνωση γιατί έγινε γνωστή, πρόσωπο της δημόσιας ζωής". Παραδειγματικό της μετριοφροσύνης της και της λεπτής αυτο-ειρωνείας της, αναρωτήθηκε - αυτή η διάσημη φεμινίστρια συγγραφέας- αν της απενεμήθη το βραβείο κυρίως επειδή "είναι γυναίκα" και πρότεινε πως μεταξύ Γερμανόφωνων συγγραφέων, ο Πέτερ Χάντκε τον οποίο εξυμνεί ως "ζωντανό κλασικό", θα ήταν πιο άξιος νικητής.

Η Γέλινεκ δέχτηκε κριτική από μερικούς γιατι δεν παρέστη αυτοπροσώπως στην τελετή απονομής για να παραλάβει το βραβείο αλλά αντιθέτως παρουσιάστηκε ένα βιντεο-μήνυμα κατά τη διάρκεια της τελετής το οποίο είχε ετοιμάσει η ίδια. Άλλοι ωστόσο εκτίμησαν το γεγονός πως η Γέλινεκ αποκάλυψε δημοσίως πως υποφέρει από αγοραφοβία και κοινωνική φοβία, διαταραχές άγχους οι οποίες μπορούν να αποβούν αρκετά δυσλειτουργικές για την καθημερινή ζωή, αλλά συχνά κρατώνται μυστικές απ'όσους υποφέρουν από αυτές από ντροπή ή αίσθημα ανεπάρκειας. Η Γέλινεκ έχει πει πως οι αγχώδεις διαταραχές της καθιστούν αδύνατο ακόμα και για παράδειγμα να πάει σε έναν κινηματογράφο ή να επιβιβαστεί σε ένα αεροπλάνο (σε μία συνέντευξή της ευχήθηκε να μπορούσε να πετάξει μέχρι τη Νέα Υόρκη για να δει τους ουρανοξύστες μια μέρα πριν πεθάνει), και αισθάνεται ανίκανη να παραστεί σε οποιαδήποτε τελετή. Ωστόσο, με τα δικά της λόγια σε ένα άλλο μαγνητοφωνημένο μήνυμα: "Θα μου άρεσε επίσης πολύ να ήμουν στη Στοκχόλμη, αλλά δεν μπορώ να κινηθώ τόσο γρήγορα και τόσο μακρυά όσο η γλώσσα μου."

Βιβλιογραφία

Μυθιστορήματα

* bukolit. hörroman; Wien 1979 (ISBN 3853940234)
* wir sind lockvögel baby!; Reinbek 1970 (ISBN 349912341X)
* Michael. Ein Jugendbuch für die Infantilgesellschaft; Reinbek 1972 (ISBN 3499250128)
* Die Liebhaberinnen; Reinbek 1975 (ISBN 3499250640)
* Die Ausgesperrten; Reinbek 1980 (ISBN 349803314X)
* Die Klavierspielerin; Reinbek 1983 (ISBN 3498033166) - Στην Ελλάδα κυκλοφορεί ως Η πιανίστρια από τις εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ
* Oh Wildnis, oh Schutz vor ihr; Reinbek 1985 (ISBN 3499134071)
* Lust; Reinbek 1989 (ISBN 3498033239) - Στην Ελλάδα κυκλοφορεί ως Λαγνεία από τις εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ
* Die Kinder der Toten; Reinbek 1997 (ISBN 3499221616)
* Gier; Reinbek 2000 (ISBN 349923131X)

Θεατρικά Έργα

* Was geschah, nachdem Nora ihren Mann verlassen hatte; 1977
* Clara S.; 1981
* Burgtheater; 1983
* Krankheit oder Moderne Frauen; 1984
* Präsident Abendwind; 1987
* Wolken.Heim; 1988
* Totenauberg; 1991
* Raststätte; 1994
* Stecken, Stab und Stangl; 1996
* Ein Sportstück; 1998
* er nicht als er; 1998
* In den Alpen
* Das Werk
* Prinzessinnendramen
* Bambiland; 2003

Λιμπρέτο όπερας

* Lost Highway (Χαμένη Λεωφόρος), διασκευή από την ταινία του Ντέιβιντ Λιντς· μουσική από την Olga Neuwirth· 2003

Η Γέλινεκ έχει επίσης προσφέρει και αριθμό μεταφράσεων.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

* Επίσημο web site (στα γερμανικά)

* Βιογραφία στο Nobel site

* Βιογραφία από το FemBio

Παραπομπές

1. ↑ The Nobel Prize in Literature 2004 Nobelprize.org

Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας