Πρόδρομοι του μπαρόκ

Το μπαρόκ συχνά ταυτίζεται με την Αντιμεταρρύθμιση, αν και υιοθετήθηκε επίσης και από την ελίτ των προτεσταντικών χωρών της Βόρειας Ευρώπης και των σλαβικών ορθόδοξων χωρών. Παρόλαυτα είναι γενικώς αποδεδειγμένο και αποδεκτό πως η μπαρόκ αρχιτεκτονική γεννήθηκε στη Ρώμη, και πως η γέννησή της είναι συνεπακόλουθη της γέννησης της Αδελφότητας του Ιησού, η οποία ιδρύθηκε με απώτερο στόχο να ενισχύσει την χαμένη επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας και να εκχριστιανίσει το Νέο Κόσμο.

Το τελευταίο δημιούργημα του Μιχαήλ Άγγελου, η βασιλική του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό μπορεί να θεωρηθεί ως προάγγελος του μπαρόκ στην αρχιτεκτονική με τις κολοσσιαίες διαστάσεις της.

Χαρακτηριστικά

Αφθονία

Η αρχιτεκτονική μπαρόκ χαρακτηρίζεται από αφθονία. Με την τεχνική πρόοδο και τις προόδους στην στατική, οι νάρθηκες στις εκκλησίες γίνονται μεγαλύτεροι, σε κάποιες περιπτώσεις αποκτούν σχήμα στρόγγυλο. Οι αρχιτέκτονες δεν διστάζουν να στραφούν προς την υπερβολική διακόσμηση, ιδιαίτερα στην Ισπανία. Πολλαπλασιάζεται η χρήση πολύχρωμων μαρμάρων και του στόκου.

Οι τοιχογραφίες στις οροφές φέρουν ένα άγγιγμα χρώματος. Πολύ συχνά αυτές "ανοίγουν" κατά κάποιο τρόπο τον χώρο, φέροντας ως σχέδιο τον ουρανό, και δίνοντας την εντύπωση ελευθερίας, απεραντοσύνης και μεγαλείου.

Η χρήση φωτός και σκιάς καθώς και των παιχνιδιών του φωτός με τη σκιά γίνεται πλέον το κύριο μέλημα των αρχιτεκτόνων. Τα παράθυρα και τα ανοίγματα μεγαλώνουν, αφήνοντας το φως να χυθεί άπλετα μέσα στους χώρους, δημιουργώντας εκρηκτικές αντιθέσεις με τα σκούρα σημεία των εσωτερικών χώρων.

Θεατρικότητα

Το σχέδιο των πρώτων εκκλησιών μπαρόκ παραμένει "σοφό" και διατηρεί το σχήμα της κλασσικής βασιλικής. Αυτό που κάνει τις εκκλησίες "μπαρόκ" είναι το γεγονός πως η πρόσοψη τους αντιμετωπίζεται ως ένα προσκήνιο αρχαίου θεάτρου, με κίονες, κόγχες και κοιλώματα γεμάτα γλυπτά κτλ.

Ποτέ πριν -και πολύ σπάνια μετά- δεν είχαν κατασκευαστεί βωμοί εκκλησιών όπως ακριβώς μία θεατρική σκηνή, περιστοιχισμένη από κίονες, αγγέλους και αγίους, οι οποίοι είναι σαν σε θεατρική παράσταση. Βιβλικές σκηνές πάνω σε ένα κρεμασμένο πανί στην πίσω σκηνή, ο εκάστοτε προστάτης-άγιος της εκκλησίας σμιλευμένος στο προσκήνιο: τα πάντα θυμίζουν έντονα θεατρική σκηνή.

Ουρμπανισμός
Βερσαλλίες, πρότυπο της μπαρόκ πόλης

Το μπαρόκ καινοτομεί πραγματικά στην ιδέα της πόλης. Η ιταλική Αναγέννηση είχε αρχίσει ήδη να επανεξετάζει τον ουρμπανισμό, την αστυφιλία δηλαδή, αλλά όλα αυτά στα στενά περιθώρια της μεσαιωνικής πόλης. Τον Μεσαίωνα οι περισσότεροι άνθρωποι ζούσαν σε μικρά χωριά, στο ύπαιθρο, ενώ οι πόλεις ήταν λίγες και μικρές. Μόλις με τη δύση των μεσαιωνικών χρόνων η πόλη αποκτά περισσότερη σημασία και δύναμη. Το μπαρόκ αντιθέτως, ανοίγει την πόλη. Οραματίζεται την πόλη ως κέντρο όλων των εξουσιών. Όπως όλη η φύση του μπαρόκ, τα πάντα άρχισαν στη Ρώμη.

Περιοχικές παραλλαγές

Ιταλία

Το μπαρόκ εμφανίζεται στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, πρώτα στη Ρώμη, και αργότερα και στην υπόλοιπη Ιταλία. Πρωτοπόρος του ιταλικού μπαρόκ θεωρείται ο Κάρλο Μαντέρνο (Carlo Maderno) με την église Sainte-Suzanne, κατασκευασμένη μεταξύ 1585 και 1603. Ο δυναμικός ρυθμός των κιόνων, η κεντρική και περίπλοκη πρόσοψη, τα αγάλματα που είναι τοποθετημένα στις κόγχες και τις εσοχές θυμίζοντας έντονα αρχαίο θέατρο, όλα αυτά συνηγορούν στην πρώτη εμφάνιση του μπαρόκ.

Το πιο πετυχημένο παράδειγμα είναι η τραπεζοειδής προσέγγιση προς τη βασιλική του Αγίου Πέτρου που προσφέρει η πλατεία του Αγίου Πέτρου, σχεδιασμένη από τον Μπερνίνι. Θεωρείται το αριστούργημα της μπαρόκ θεατρικότητας. Δύο κιονοστοιχίες δίνουν το σχήμα της τεράστιας πλατείας, εκτεινόμενες από την βασιλική ως τους δύο βραχίονες που βρίσκονται στην άκτη της πλατείας, υποδεχόμενες τα πλήθη. Το ελλειπτικό σχήμα είναι τυπικό του μπαρόκ.

Γαλλία
Το ανάκτορο Vaux le Vicomte

Οι Γάλλοι ονομάζουν "κλασική" την αρχιτεκτονική του αιώνα του Λουδοβίκου ΙΔ΄, δηλαδή του 17ου αιώνα, και απορρίπτουν την ονομασία "μπαρόκ". Αυτή η αντιπαράθεση μεταξύ ενός "λογικού" κλασικισμού α λα φρανσαίζ και ενός "υπερβολικού" μπαρόκ σε ιταλικό στυλ οφείλεται στην γενική θέληση που επικρατούσε στη Γαλλία τον 17ο αιώνα να αντικατασταθεί η Ρώμη με το Παρίσι ως κέντρο της ευρωπαϊκής πνευματικής και πολιτιστικής ζωής. Και πράγματι, είναι οι Βερσαλλίες και η αυλή του βασιλιά-ήλιου που παίρνουν τη θέση της Ρώμης ως κοιτίδα πολιτισμού και πρότυπο προς μίμηση για την υπόλοιπη Ευρώπη.

Η οριστική ρήξη έρχεται το 1665 όταν ο Λουδοβίκος απορρίπτει τα σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Μπερνίνι για τις κιονοστοιχίες του Λούβρου: ο πιο διάσημος και ο πιο ζητημένος αρχιτέκτονας της Ευρώπης εκείνη την εποχή απορρίπτεται από τη γαλλική βασιλική αυλή. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως η αρχιτεκτονική κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λουδοβίκου ΙΔ΄ και διαδόχου του Λουδοβίκου ΙΕ΄ δεν περιλαμβάνει τίποτε το μπαρόκ. Αντιθέτως, το γούστο για την μεγαλοπρέπεια, την προοπτική και την πολυτελή διακόσμηση φανερώνει αρκετά την επίδραση του μπαρόκ και στη Γαλλία. Μάλιστα πολλοί ιστορικοί της τέχνης θεωρούν πως η αρχιτεκτονική της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου στη Γαλλία ήταν αποκλειστικα και μόνο μπαρόκ.

Μπαρόκ (Baroque)

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library