Τλεμσέν

Αλγερία

Το Τλεμσέν (βερβερικά: ⵜⵉⵍⵉⵎⵙⴰⵏ, Tilimsan, αραβικά: تلمسان, γαλλικά: Tlemcen) είναι πόλη στη βορειοδυτική Αλγερία και πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας. Η πόλη έχει αναπτύξει βιομηχανίες δέρματος, χαλυβουργίας και κλωστοϋφαντουργίας, οι οποίες χρησιμοποιούν το λιμάνι του Ρασγκούν για εξαγωγές. Έχει πληθυσμό 140.158 κατοίκων σύμφωνα με την απογραφή του 2008, ενώ η επαρχία είχε 949.135 κατοίκους.[2]

Ετυμολογία

Η προέλευση του ονόματος Τλεμσέν είναι αβέβαιη. Μια θεωρία είναι ότι είναι ο θηλυκός πληθυντικός του Ταλμέστ, που αποτελεί ένα συγκεκριμένο είδος πηγαδιού που σχηματίζει με φυσικό τρόπο μια μικρή λίμνη. Μια άλλη θεωρία εντοπίζει το όνομα στις βερβερικές λέξεις Θάλα Ιμσάν, που μπορεί να σημαίνει «ξηρή άνοιξη» ή «βρύση των λιονταριών». Το όνομα μερικές φορές γράφεται ως Τλεμσάν ή Τιλιμσέν.

Ιστορία
Πρώτα χρόνια
Ένας άντρας του Τλεμσέν

Το Τλεμσέν έγινε στρατιωτικό φυλάκιο των Ρωμαίων τον 2ο αιώνα μ.Χ. με την ονομασία Πομάρια. Ήταν τότε σημαντική πόλη στη Βόρεια Αφρική, επισκοπική έδρα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, όπου ήταν η έδρα μιας επισκοπής. Ο επίσκοπος του, Βίκτορας, ήταν εξέχων εκπρόσωπος στο Συμβούλιο της Καρχηδόνας (411) και ο επίσκοπος Ονοράτος εξορίστηκε το 484 από τον Βάνδαλο βασιλιά Ουνέριχο επειδή αρνήθηκε τον Αρειανισμό. Ήταν κέντρο μεγάλου χριστιανικού πληθυσμού για πολλούς αιώνες μετά την αραβική κατάκτηση της πόλης το 708 μ.Χ .[3]

Στα τέλη του ογδόου αιώνα και τον ένατο αιώνα, η πόλη προσαρτήθηκε στο Βασίλειο του Μπανού Ιφράν του σούφρι των Χαριζιτών.[4] Αυτοί οι ίδιοι Χαριζίτες Βέρβεροι άρχισαν επίσης να αναπτύσσουν διάφορες μικρές Σαχάριες οάσεις και να τις συνδέουν με τακτικά δρομολόγια καραβανιών τα οποία τερμάτιζαν στο Τλεμσέν—ξεκινώντας μια διαδικασία που θα καθορίσει τον ιστορικό ρόλο του Τλεμσέν για όλη σχεδόν την επόμενη χιλιετία.[5]

Το 1082 ο ηγέτης των Αλμοραβιδών Γιουσούφ ιμπν Τασφίν ίδρυσε την πόλη Ταγκράρτ («καταυλισμός» στη γλώσσα των Βερβέρων), η οποία συγχωνεύθηκε με τον υπάρχοντα οικισμό, που τότε ονομαζόταν Αγκαντίρ και από τότε έγινε γνωστό ως Τλεμσέν (Τιλιμσάν). Ο έλεγχος του Τλέμσεσν πιθανότατα πέρασε από τους Αλμοραβίδες στο Χαλιφάτο των Αλμοάδων στα μέσα του δωδέκατου αιώνα. Ωστόσο, στις αρχές του δέκατου τρίτου αιώνα, ο Αμπντάλαχ ιμπν Γκανίγια προσπάθησε να αποκαταστήσει τον έλεγχο των Αλμοραβιδών στο Μαγκρέμπ.[6] Το 1209 περίπου, η περιοχή γύρω από το Τλέμσεσν καταστράφηκε από την υποχώρηση των δυνάμεων των Αλμοραβιδών, λίγο πριν την τελική ήττα τους από τους Αλμοάδες στη μάχη του Τζεμπέλ Ναφούσα το 1210.[7] Παρά την καταστροφή της ήδη αδύναμης γεωργικής βάσης του Τλεμσέν, το Τλεμσέν πρωτοστάτησε ως σημαντικό εμπορικό και διοικητικό κέντρο στην περιοχή υπό την επακόλουθη βασιλεία των Αλμοάδων.

Βασίλειο του Τλεμσέν
Είσοδος στο τέμενος Σιντί Μπουμεντιέν, περ. 1900

Μετά το τέλος της κυριαρχίας των Αλμοάδων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1230, το Τλεμσέν έγινε η πρωτεύουσα ενός από τα τρία διάδοχα κράτη, του Ζαγιανιδικού Βασιλείου του Τλεμσέν (1236–1554). Στη συνέχεια ελεγχόταν για αιώνες από σουλτάνους του Ζαγιανιδών.[8] Η σημαία του ήταν μια λευκή ημισέληνος που δείχνει προς τα πάνω σε μπλε φόντο. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, το Τλεμσέν δεν αποτελούσε μόνο εμπορική πόλη που συνέδεε την «παράκτια» διαδρομή μέσω του Μαγκρέμπ με τα δρομολόγια των καραβανιών της Σαχάρας[9][10] αλλά φιλοξένησε και ένα ευρωπαϊκό εμπορικό κέντρο ή φουντούκ[11] που αποτελούσε τον μεσάζοντα μεταξύ Αφρικανών και Ευρωπαίων εμπόρων.[12] Ειδικότερα, το Τλεμσέν ήταν ένα από τα σημεία μέσω των οποίων ο αφρικανικός χρυσός περνούσε σε ευρωπαϊκά χέρια. Κατά συνέπεια, το Τλεμσέν εντάχθηκε εν μέρει στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Έτσι, για παράδειγμα, κυκλοφόρησαν εκεί γενοβέζικα γραμμάτια, τουλάχιστον μεταξύ εμπόρων που δεν υπόκεινται σε (ή δεν αποθαρρύνονταν από) θρησκευτικές απαγορεύσεις.[13]

Στο αποκορύφωμα της επιτυχίας του, στο πρώτο μισό του δέκατου τέταρτου αιώνα, το Τλεμσέν ήταν μια πόλη ίσως 40.000 κατοίκων.[14] Υπήρχαν αρκετοί γνωστοί μεντρεσέδες και πολυάριθμα εύπορα θρησκευτικά ιδρύματα, καθιστώντας το κύριο πνευματικό κέντρο του κεντρικού Μαγκρέμπ. Στο σουκ γύρω από το Μεγάλο Τέμενος, οι έμποροι πωλούσαν μάλλινα υφάσματα και χαλιά από την Ανατολή, σκλάβους και χρυσό από όλη τη Σαχάρα, τοπικά πήλινα και δερμάτινα είδη και πληθώρα θαλάσσιων προϊόντων της Μεσογείου τα οποία «μεταφερόταν» στο Τλεμσέν με κουρσάρους—μαζί με τις ευρωπαϊκές εισαγωγές που πωλούνταν στο φουντούκ.[15] Εμπορικοί οίκοι με έδρα το Τλεμσέν, όπως ο αλ-Μακκάρι, διατηρούσαν τακτικά υποκαταστήματα στο Μάλι και στο Σουδάν.[16][17]

Αργότερα τον δέκατο τέταρτο αιώνα, η πόλη έπεσε δύο φορές στα χέρια του μαρινιδικού σουλτάνου, Αμπού αλ-Χασάν Αλί (1337–48) και του γιου του Αμπού Ινάν. Και στις δύο περιπτώσεις, οι Μαρινίδες διαπίστωσαν ότι δεν ήταν σε θέση να διατηρήσουν την περιοχή ενάντια στην τοπική αντίσταση.[18] Παρ' όλα αυτά, αυτά τα επεισόδια φαίνεται ότι σημάδεψαν την αρχή του τέλους. Κατά τους επόμενους δύο αιώνες, το Ζαγιανιδικό Τλεμσέν βρισκόταν περιστασιακά υποτελές στην Ιφρικίγια (τότε υπό τη δυναστεία των Χαφσιδών), στο Μαγκρίμ αλ-Ακσά (τότε υπό τη δυναστεία των Μαρινιδών), ή στην Αραγωνία.[19] Όταν οι Ισπανοί κατέλαβαν την πόλη του Οράν από το βασίλειο το 1509, η συνεχής πίεση από τους Βερβέρους ώθησε τους Ισπανούς να επιχειρήσουν αντεπίθεση εναντίον της πόλης Τλεμσέν (1543), η οποία θεωρήθηκε από τον παπισμό ως σταυροφορία. Οι Ισπανοί απέτυχαν να καταλάβουν την πόλη στην πρώτη επίθεση, αν και η στρατηγική ευπάθεια του Τλεμσέν προκάλεσε το βάρος του βασιλείου να μετατοπιστεί προς την ασφαλέστερη και πιο βαριά οχυρωμένη βάση των κουρσάρων στο Αλγέρι.

Ο κυβερνήτης του Τλεμσέν αναφέρεται ότι έχει ειδοποιηθεί από έναν Εβραίο αντιβασιλέα ονόματι Αβραάμ, ο οποίος, κατά την περίοδο της Ιεράς Εξέτασης του Τορκεμάδα, άνοιξε τις πύλες του Τλεμσέν σε Εβραίους και Μουσουλμάνους πρόσφυγες που διέφυγαν από την Ισπανία. Ο Αβραάμ λέγεται ότι τους υποστήριξε με δικά του χρήματα και με την ανοχή του βασιλιά του Τλεμσέν.

Μετέπειτα χρόνια
Είσοδος στο Τέμενος Σιντί Μπουμεντιέν
Τέμενος Σιντί Μπελαχσέν, Τλεμσέν

Το 1554, το βασίλειο του Τλεμσέν βρέθηκε υπό οθωμανική κυριαρχία, η οποία απομάκρυνε την κυριαρχία των Σαάντι του Μαρόκου αλλά η οποία αποκαταστάθηκε από τους Μαροκινούς το 1556. Οι Οθωμανοί πραγματοποιούσαν ναυτικό πόλεμο εναντίον των Ισπανών σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και το Βασίλειο του Τλεμσέν έγινε ένα ακόμη υποτελές κράτος του σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη. Το Τλεμσέν και οι αλγερινές επαρχίες ανέκτησαν την πραγματική ανεξαρτησία τους στα εσωτερικά τους θέματα το 1671, αν και το Τλεμσέν δεν ήταν πια κυβερνητική έδρα όπως πριν. Οι Ισπανοί εκδιώχθηκαν από το Οράν το 1792, αλλά τριάντα χρόνια αργότερα αντικαταστάθηκαν από τους Γάλλους, οι οποίοι κατέλαβαν το Αλγέρι. Γαλλικός στόλος βομβάρδισε το Αλγέρι το 1830, οπότε ο νταής συνθηκολόγησε με τη γαλλική αποικιακή κυριαρχία. Ευρεία συμμαχία των γηγενών συνέχισε να αντιστέκεται, συντονισμένη χαλαρά στο Τλεμσέν. Ο μεγάλος ηγέτης των Βερβερίνων Αμπντ αλ-Καντέρ, πολέμησε με απίστευτη ικανότητα και ανδρεία, αλλά η ήττα του το 1844 στη μάχη του Ισλύ έφερε το τέλος στο όνειρο μιας νέας ανεξάρτητης Αλγερίας.[20]

Το Τλεμσέν ήταν σημείο αναψυχής και ησυχαστήριο για τους Γάλλους εποίκους στην Αλγερία, οι οποίοι το βρήκαν πολύ πιο εύκρατο από το Οράν ή το Αλγέρι. Η πόλη προσαρμόστηκε και έγινε πιο κοσμοπολίτικη, με μια μοναδική οπτική για την τέχνη και τον πολιτισμό και η αρχιτεκτονική της και η αστική ζωή εξελίχθηκαν για να φιλοξενήσουν αυτή τη νέα έννοια. Στις κινητοποιήσεις ανεξαρτησίας των μέσων του εικοστού αιώνα, ήταν σχετικά ήσυχη, αντικατοπτρίζοντας την αίσθηση ψυχρότητας της πόλης από την αναταραχή του Αλγέρι. Το 1943 το Τλεμσέν ήταν κάτι παραπάνω από έναν σιδηροδρομικό σταθμό. Στις 13 Ιανουαρίου μια βρετανική και αμερικανική σιδηροδρομική περίπολος ενεπλάκη σε αψιμαχίες με τα υποχωρούντα στρατεύματα του Άφρικα κορπς. Καθώς ο αμερικανικός στρατός προέλαυνε προς τα ανατολικά από τις μαροκινές περιοχές απόβασης, η βρετανική 8η στρατιά κινήθηκε δυτικά, αναγκάζοντας τους Γερμανούς σε εκκένωση στον θύλακα της Τύνιδας. Μεταξύ 1942-1943 πριν από την αποβίβαση στην Ιταλία, το Ιατρικό Σώμα του Στρατού των ΗΠΑ ίδρυσε δύο σταθερά νοσοκομεία στο Τλεμσέν.[21][22]

Το σημαντικότερο μέρος για προσκύνημα όλων των θρησκειών στο Τλεμσέν ήταν το εβραϊκό νεκροταφείο στα περίχωρα της πόλης. Μέχρι και 10.000 άτομα από όλο τον κόσμο πραγματοποίησαν το ταξίδι στην τοποθεσία. Παρόλα αυτά, παρά τις θρησκευτικές ελευθερίες, η κοινότητα τους δεν είχε ποτέ πάνω από 5.000-6.000 μέλη κατά τον 20ό αιώνα, αλλά οι νόμοι των διακρίσεων είχαν τεθεί σε ισχύ από το 1881. Μετά την ανεξαρτησία το 1962, το μεγαλύτερο μέρος του μικρού εβραϊκού πληθυσμού μεταφέρθηκε στη μητροπολιτική Γαλλία.[23] Οι βερβερικές φυλές είχαν ιστορικά διακηρύξει τον Ιουδαϊσμό. Κατά τη διάρκεια της αποικιακής περιόδου είχαν υπηρετήσει στο γαλλικό στρατό. Οι Γάλλοι Εβραίοι της Alliance Israélite Universelle χρηματοδότησαν μια τοπική εβραϊκή σχολή που έκλεισε το 1934, ίσως λόγω της άνοδος του φασισμού.[24] Το 2009 αναφέρθηκαν από πηγές της Ιορδανίας ότι η αλγερινή κυβέρνηση σκόπευε να αποκαταστήσει τους κατεστραμμένους εβραϊκούς τάφους στο ιστορικό νεκροταφείο.[23]

Κλίμα

Το Τλεμσέν έχει θερμό καλοκαιρινό μεσογειακό κλίμα (Κλιματική ταξινόμηση Κέππεν Csa).

Κλιματικά δεδομένα Τλεμσέν
Μήνας	Ιαν	Φεβ	Μαρ	Απρ	Μαι	Ιουν	Ιουλ	Αυγ	Σεπ	Οκτ	Νοε	Δεκ	Έτος
Μέση Μέγιστη °C (°F)	14.5	16.0	18.0	19.8	23.6	28.8	33.0	33.6	29.1	24.1	18.7	16.1	22,9
Μέση Μηνιαία °C (°F)	9.9	11.2	12.8	14.3	17.5	22.0	25.6	26.3	22.6	18.5	13.9	11.7	17,2
Μέση Ελάχιστη °C (°F)	5.3	6.3	7.6	8.7	11.3	15.1	18.1	18.9	16.1	12.9	9.1	7.2	11,4
Κατακρημνίσεις mm (ίντσες)	61,2	65,2	64,3	42,3	40	6,9	3,4	3,6	18,1	37,1	56,1	46,6	444.8
Μέσες ημέρες κατακρημνίσεων (≥ 0.1 mm)	8.4	8.1	7.9	7.6	7.1	3.1	1.2	1.9	4.1	6.8	7.3	8.3	71,8
Πηγή: Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (μέση θερμοκρασία και κατακρημνίσεις, 1976–2005)^[25]

Δημογραφικά στοιχεία

Ο πληθυσμός του Τλεμσέν χωρίζεται μεταξύ των Χαδάρων (η μεσαία τάξη, η οποία κατάγεται από τους Μαυριτανούς) και τους Κουλουγλίδες (απόγονοι Τούρκων οι οποίοι νυμφεύτηκαν γυναίκες από την Αραβία).[26]
Πολιτισμός

Οι αιώνες πλούσιας ιστορίας και πολιτισμού έχουν κάνει την πόλη κέντρο ενός μοναδικού συνδυασμού μουσικής και τέχνης. Τα κλωστοϋφαντουργικά και χειροποίητα αντικείμενα, ο κομψός συνδυασμός της βερβερικής και της Αλ-Ανταλούς κουλτούρας και το δροσερό κλίμα του στα βουνά το κατέστησαν ένα σημαντικό τουριστικό κέντρο στην Αλγερία. Στεγάζει εναν μεγαλοπρεπή τάφο - αυτόν του Σιντί Μπουμεντιέν, του οποίου ο τάφος γειτνιάζει με ένα τζαμί. Το Μεγάλο Τέμενος του Τλεμσέν ολοκληρώθηκε το 1136 και λέγεται ότι είναι το πιο αξιοσημείωτο παράδειγμα της αρχιτεκτονικής των Αλμοραβιδών.[27]
Μεταφορές

Η πόλη εξυπηρετείται από το διεθνές αεροδρόμιο Ζενάτα - Μεσάλι Ελ Χατζ.
Αξιοσημείωτοι κάτοικοι

Αχμέντ Μοχάμεντ αλ-Μακάρι (1591–1632), ιστορικός
Εζενί Μπουφέ (1866–1934), Γαλλίδα τραγουδίστρια
Μεσάλι Χατζ (1898–1974), εθνικιστής πολιτικός
Πωλ Μπενισού (1908–2001), Γάλλος συγγραφέας και ιστορικός
Μοχάμεντ Ντιμπ (1920–2003), συγγραφέας
Μπεναουντά Μπενζερντζέμπ (1921–1956), γιατρός και μάρτυρας
Μπαχίρ Γελές (γεν. 1921), ζωγράφος
Μουράντ Μεντέλσι (γεν. 1943), πολιτικός
Ραχίντ Μπαμπά Αχμέντ (1946–1995), τραγουδιστής και συνθέτης
Σάμι Ναΐρ (γεν. 1946), πολιτικός φιλόσοφος
Λατίφα Μπεν Μανσούρ (γεν. 1950), συγγραφέας
Πατρίκ Μπρουέλ (γεν. 1959), Γάλλος ηθοποιός και τραγουδιστής
Καμέλ Χάμπρι (γεν. 1976), διεθνής ποδοσφαιριστής

Διεθνείς σχέσεις
Δίδυμες πόλεις — αδελφές πόλεις

Το Τλεμσέν έχει αδελφοποιηθεί με:

Flag of Spain.svg Γρανάδα, Ισπανία
Flag of Tunisia.svg Καϊρουάν, Τυνησία
Flag of India.svg Τζατζμάου, Ινδία
Flag of Morocco.svg Φεζ, Μαρόκο
Flag of France.svg Ναντέρ, Γαλλία
Flag of France.svg Λιλ, Γαλλία[28]
Flag of France.svg Μονπελιέ, Γαλλία
Flag of Russia.svg Καζάν, Ρωσία
Flag of Bosnia and Herzegovina.svg Σαράγεβο, Βοσνία και Ερζεγοβίνη[29]

Παραπομπές

www.citypopulation.de/en/algeria/cities/. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.
«Tlemcen: Administrative Units». GeoHive. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.
«The Last Christians Of North-West Africa: Some Lessons For Orthodox Today». orthodoxengland.org.uk. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.
Ιμπν Χαλντούν, Ιστορία της Βερβεριάς
Cedric Barnes (2006), Kharijis (768 CE), in Josef W Meri (επιμ.), Medieval Islamic Civilization: an Encyclopedia. Routledge., σελ. 436.
Trudy Ring, Robert M. Salkin, Sharon La Boda International Dictionary of Historic Places: Middle East and Africa, τόμ. 4 (Taylor & Francis, 1994), σελ. 702.
O. Saidi (1997), The unification of the Maghrib under the Almohads, in Joseph Ki-Zerbo & Djibril T Niane (επιμ.) (1997), General History of Africa, vol. IV: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century (abridged ed.) UNESCO, James Curry Ltd., and Univ. Calif. Press., σσ. 8-23.
Delfina S. Ruano (2006), Hafsids, στο Josef W Meri (επιμ.), Medieval Islamic Civilization: an Encyclopedia. Routledge., σελ. 309.
I. Hrbek (1997), The disintegration of political unity in the Maghrib, in Joseph Ki-Zerbo & Djibril T Niane (επιμ.) (1997), General History of Africa, vol. IV: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century (abridged ed.) UNESCO, James Curry Ltd., and Univ. Calif. Press., σσ. 34-43.
S.M. Cissoko (1997), The Songhay from the twelfth to the sixteenth century, in Joseph Ki-Zerbo & Djibril T Niane (επιμ.) (1997), General History of Africa, vol. IV: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century (abridged ed.) UNESCO, James Curry Ltd., and Univ. Calif. Press., σσ. 77-86.
«funduk». Oxford Reference. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.
Talbi (1997: 29).
Fernand Braudel (1979), Civilization and Capitalism, 15th-18th Century: Vol. III: The Perspective of the World. Transl. Sian Reynolds. Univ. Calif. Press & HarperCollins (1992), σελ. 66.
Christopher Ehret (2002), The Civilizations of Africa: a History to 1800. Univ. Virginia Press, σελ. 334.
R. Idris (1997), Society in the Maghrib after the disappearance of the Almohads, in Joseph Ki-Zerbo & Djibril T Niane (επιμ.) (1997), General History of Africa, vol. IV: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century (abridged ed.) UNESCO, James Curry Ltd., and Univ. Calif. Press., σσ. 44-49.
D.T Niane (1997), Relationships and exchanges among the different regions, in Joseph Ki-Zerbo & Djibril T Niane (επιμ.) (1997), General History of Africa, vol. IV: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century (abridged ed.) UNESCO, James Curry Ltd., and Univ. Calif. Press., σσ. 245-253).
Masatochi Kasaichi (2004), "Three renowned 'ulama' families of Tlemcen: The Maqqari, the Marzuqi and the 'Uqbani". J. Sophia Asian Studies 22: 121-137.
Hrbek (1997: 39).
Hrbek (1997: 41).
Boda, Sharon La (1994). International Dictionary of Historic Places: Middle East and Africa. Chicago: Taylor & Francis. σελ. 702. ISBN 9781884964039.
Appiah, Anthony; Gates, Henry Louis (2010). Encyclopedia of Africa. Oxford: Oxford University Press. σελ. 475. ISBN 9780195337709.
«The North African Communications Zone». history.amedd.army.mil. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.
«Tlemcen». www.iajgsjewishcemeteryproject.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.
«Tlemcen». www.jewishvirtuallibrary.org. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.
«World Weather Information Service–Tlemcen». World Meteorological Organization. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.
«Tlemcen | Algeria». Encyclopedia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.
M. Talbi (1997), The Spread of Civilization in the Maghrib and its Impact on Western Civilization, in Joseph Ki-Zerbo & Djibril T Niane (επιμ.) (1997), General History of Africa, vol. IV: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century (abridged ed.) UNESCO, James Curry Ltd., and Univ. Calif. Press., σσ. 24-33.
«Jumelage entre les villes de Tlemcen et de Lille : Martine Aubry reçue par Bouteflika et plusieurs ministres - Diplomatie - Tout sur l'Algérie - page 1». Tsa-algerie.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Φεβρουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.

«Sister cities». sarajevo.ba. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Νοεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2019.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Burkitt, F. C. (1911) «Tlemçen» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 26 (11η έκδοση), σσ. 1034–1035
Pétridès, Sophron (1911). "Pomaria". Catholic Encyclopedia. 12.

Χώρες της Αφρικής

1.Αναγνωρίζεται από 46 χώρες

Εξαρτημένα Εδάφη

Εγκυκλοπαίδεια Αλγερίας

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License