Βρύσες Ρεθύμνης

Ιστορικά στοιχεία

Το γειτονικό πλέον εγκαταλελειμμένο χωριό Σμιλές αναφέρεται σε έγγραφο του 1254, σύμφωνα με το οποίο αναγνωρίστηκαν ως φέουδα του Μιχαήλ Βαρούχα Πετροχείλου ο Σμιλές, το Μοναστηράκι και η περιοχή του. Είναι πιθανόν οι Βρύσες να δημιουργήθηκαν από κατοίκους του Σμιλέ την πρώτη βενετική περίοδο.[2] Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 ως Vrisses. Στην ενετική απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα αναφέρεται ως Vrisses με 515 οφειλόμενες αγγαρείες και στην απογραφή του Βασιλικάτα κατά το 1630 αναφέρεται ως Vrisses. Στην απογραφή του 1834 η οποία πραγματοποιήθηκε από τους Αιγυπτίους το χωριό είχε χριστιανικό πληθυσμό και καταγράφηκαν 25 οικογένειες.[1]

Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στον δήμο Μοναστηρακίου και είχε 219 κατοίκους, όλοι χριστιανοί. Στην απογραφή του 1900 είχε 262 κατοίκους και ανήκε στον ίδιο δήμο, ο οποίος πλέον είχε μετονομαστεί σε δήμος Πανακραίων. Στην απογραφή του 1920 αναφέρεται ως προσαρτημένο στην κοινότητα Σμιλέ.[1] Το 1925 το χωριό ορίστηκε έδρα δικής του κοινότητας της επαρχίας Αμαρίου μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση, οπότε και προσαρτήθηκε στον Δήμο Σιβρίτου.[3] Από το 2011 υπάγεται στον δήμο Αμαρίου.

Το χωριό χρησιμοποιήθηκε το 1823 από τον αγωνιστή Εμμανουήλ Τομπάζη και την 16μελή διοίκηση ως έδρα τους. Επίσης, η επαναστατική συνέλευση του 1866 στεγάστηκε στις Βρύσες.[2] Το χωριό καταστράφηκε από τους Γερμανούς το 1944, λόγω της απαγωγής του υποστράτηγου Κράιπε και την παραμονή του απαχθέντος για λίγες ημέρες στην περιοχή του όρους Κέντρους. Οι Γερμανοί περικύκλωσαν τα ξημερώματα της 22ας Αυγούστου 1944 τις Βρύσες, μαζί με άλλα χωριά. Συνέλαβαν τους άντρες και τους μετέφεραν στο σχολείο, ενώ οι γέροι, οι γυναίκες και τα παιδιά μεταφέρθηκαν στο Ρέθυμνο. Αφότου εκτέλεσαν 30 άντρες του χωριού πυρπόλησαν το χωριό. Στο γειτονικό χωριό Καρδάκι εκτέλεσαν 18 άντρες και στη συνέχεια το πυρπόλησαν, όπως και το χωριό Σμιλές.[4]

Απογραφές πληθυσμού

Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:

Απογραφή	1900	1920	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011
Πληθυσμός[1]	262	218	237	217	182	229	136	122	179[5]	127	90

Σημεία ενδιαφέροντος

Ο κεντρικός ναός της ενορίας είναι αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο. Άρχισε να κατασκευάζεται το 1944, αλλά καταστράφηκε από τους Γερμανούς. Ξανακτίστηκε μετά τον πόλεμο.[2] Σώζονται σπαράγματα τοιχογραφιών και ο Στέργιος Σπανάκης επισημαίνει ότι μπορεί να ταυτίζεται με τον ναό της Παναγίας, στον οποίο ο Τζουζέπε Γκερόλα εντόπισε γλυπτά ενετικής περιόδου.[1] Στις πλαγιές του όρους Κέντρους βρίσκεται η Παναγιά Κρυονερίτισσα. Άλλοι ναοί του χωριού περιλαμβάνουν τους Άγιος Παντελεήμονας, Άγιος Ιωάννης Βαπτιστής, Ανάληψη (η οποία βρίσκεται στην κορυφή του Κέντρους), Άγιο Πνεύμα, Άγιος Αντώνιος και Άγιος Νικόλαος.[2]

Στο χωριό Σμιλές σώζεται, αν και σε κακή κατάσταση, ο ναός της Παναγίας. Ο ναός είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και στο εσωτερικό του σώζονται τοιχογραφίες και αρκοσόλιο. Κοντά στο ναό βρίσκεται παλιά βρύση. Επίσης στο Σμιλέ βρίσκεται ο κοιμητηριακός ναός του Δεσπότη Χριστού.[6]
Εκπαίδευση

Στις Βρύσες λειτούργησε για πρώτη φορά σχολείο το 1842. Το σχολείο αυτό ήταν ένα από τα πρώτα στον νομό Ρεθύμνης. Ιδρύθηκε ύστερα από ενέργειες του Μανόλη Βιβυλάκη και δίδαξαν σε αυτό ο μοναχός Ιερεμίας Αναγνωστάκης και ο Αντώνης Βλαστός. Το 1861 το σχολείο μετατράπηκε σε αλληλοδιδακτικό. Το 1862 ολοκληρώθηκε το πρώτο σχολικό κτίριο, το οποίο αντικαταστάθηκε από νεότερο το 1899 (το κτίριο αυτό καταστράφηκε από τους Γερμανούς το 1944). Το 1901 το σχολείο στις Βρύσες λειτουργούσε ως ημιημερήσιο, με τον δάσκαλο να διδάσκει το πρωί στις Βρύσες και το απόγευμα στο Γερακάρι. Το 1911 άρχισε να λειτουργεί στις Βρύσες και παρθεναγωγείο. Το σχολείο μετά τον πόλεμο άρχισε να λειτουργεί ξανά το 1947, σε νέο κτίριο, μέχρι το 2005, οπότε και συγχωνεύθηκε με το δημοτικό σχολείο στους Αποστόλους. Ο μέγιστος αριθμός μαθητών στο σχολείο ήταν τη χρονιά 1959-1960, όταν είχε 47 μαθητές.[2]
Προσωπικότητες

Εμμανουήλ Βυβιλάκης (1806-1880) - αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και λόγιος

Παραπομπές

Σπανάκης, Στέργιος (1993). Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, τόμος Α΄. Ηράκλειο: Γραφικές Τέχνες Γ. Δετοράκης. σελ. 205.
«Βρύσες Αμαρίου». RethNea.gr. 10 Ιουλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2019.
«Βρύσαι Αμαρίου (Ρεθύμνης)». Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών - Αναλυτικά. ΕΕΤΑΑ-Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης Α.Ε. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2019.
«Βρύσες, 22 Αυγούστου 1944». Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2019.
«Βρύσες». www.amariotes.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2019.
Ναός Παναγίας στο Σμιλέ cretanbeaches.com Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2019.

Δημοτική Ενότητα Σιβριτού
Τοπική Κοινότητα Αμαρίου
Αμάριον, το
Οψιγιάς, ο
Τοπική Κοινότητα Άνω Μέρους
Άνω Μέρος, το
Δρυγιαί, αι
Χωρδάκιον, το
Τοπική Κοινότητα Αποστόλων
Αγία Φωτεινή, η
Απόστολοι, οι
Γέννα, η
Τοπική Κοινότητα Βισταγής
Βισταγή, η
Μονή Ασωμάτων, η
Τοπική Κοινότητα Βρυσών
Βρύσαι, αι
Καρδάκιον, το
Τοπική Κοινότητα Βωλεώνων
Βωλεώνες, οι
Τοπική Κοινότητα Γερακαρίου
Γερακάριον, το
Τοπική Κοινότητα Ελενών
Ελέναι, αι
Μεσονήσια, τα
Τοπική Κοινότητα Θρόνου
Θρόνος, ο
Κλησίδιον, το
Τοπική Κοινότητα Καλογέρου
Καλόγερος, ο
Τοπική Κοινότητα Μέρωνα
Μέρωνας, ο
Τοπική Κοινότητα Μοναστηρακίου
Μοναστηράκιον, το
Τοπική Κοινότητα Παντανάσσης
Παντάνασσα, η
Τοπική Κοινότητα Πατσού
Πατσός, ο